Novruz bayramı: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 1: Sətir 1:
{{mənbə azlığı}}
{{mənbə azlığı}}
'''Novruz bayramı''' (Tərc.: ''Yeni Gün bayramı'', ''Bahar bayramı''; {{Dil-fa|نوروز}} (''Noruz''), {{Dil-uz|Navruz}}, {{Dil-tk|Nowruz}}, {{Dil-ku|Newroz}}, {{Dil-kk|Naurız}}, {{Dil-ky|Nooruz}}, {{Dil-tr|Nevruz}}, {{Dil-crh|Navrez}}. Zərdüşti dinindən gəldiyi qeyd olunur<ref> Novruz bayramı İran mədəniyyətinin birbaşa təsiri olan xalqlar arasında yayılmışdır. Türkiyə türkləri Novruzu qeyd etməsə də, kürdlər və zazalar bu bayramı qeyd edirlər. [https://books.google.az/books?id=vNw9Kb7swxIC&pg=PA148&dq=nowruz+achaemenid&hl=en&sa=X&ei=4l0nU5eAELCs0AHa5YDQBQ&redir_esc=y#v=onepage&q=nowruz%20achaemenid&f=false Xenophon and His World: Papers from a Conference Held in Liverpool in July 1999. 1 July 1999. Retrieved 17 March 2010.]</ref>r.<ref>[http://bahai-library.com/walbridge_encyclopedia_nawruz Walbridge, John (2004-07-11). "Naw-Ruz: The Bahá'í New Year". Retrieved 2007-03-14.]</ref>. Qədim türk və İran xalqlarına məxsus bir bayramdır.
'''Novruz bayramı''' (Tərc.: ''Yeni Gün bayramı'', ''Bahar bayramı''; {{Dil-fa|نوروز}} (''Noruz''), {{Dil-uz|Navruz}}, {{Dil-tk|Nowruz}}, {{Dil-ku|Newroz}}, {{Dil-kk|Naurız}}, {{Dil-ky|Nooruz}}, {{Dil-tr|Nevruz}}, {{Dil-crh|Navrez}}. Zərdüşti dinindən gəldiyi qeyd olunur. Qədim İran, həmçinin bir sıra türk xalqlarının ən əziz bayramıdır.<ref> Novruz bayramı İran mədəniyyətinin birbaşa təsiri olan xalqlar arasında yayılmışdır. Türkiyə türkləri Novruzu qeyd etməsə də, kürdlər və zazalar bu bayramı qeyd edirlər. [https://books.google.az/books?id=vNw9Kb7swxIC&pg=PA148&dq=nowruz+achaemenid&hl=en&sa=X&ei=4l0nU5eAELCs0AHa5YDQBQ&redir_esc=y#v=onepage&q=nowruz%20achaemenid&f=false Xenophon and His World: Papers from a Conference Held in Liverpool in July 1999. 1 July 1999. Retrieved 17 March 2010.]</ref>r.<ref>[http://bahai-library.com/walbridge_encyclopedia_nawruz Walbridge, John (2004-07-11). "Naw-Ruz: The Bahá'í New Year". Retrieved 2007-03-14.]</ref>. Qədim türk və İran xalqlarına məxsus bir bayramdır.


Novruz Şimal yarımkürəsində astronomik yazın başlandığı, gecə-gündüz bərabərliyi günündə ([[20 mart|martın 20]]-si, [[21 mart|21]]-i və ya [[22 mart|22]]-sində) keçirilir. Bir sıra xalqlar yaz fəslinin gəlməsini təbiətin canlanması ilə bağlamış, bu münasibətlə şənliklər keçirmiş, onu yeni ilin başlanğıcı kimi bayram etmişlər. Qədim zamanlardan başlayaraq [[Azərbaycan]], [[İran]], [[Əfqanıstan]], [[Tacikistan]], [[Özbəkistan]]da və bir çox şərq ölkələrində baharın - yeni ilin gəlişini şənliklərlə qarşılayırlar. Martın 21-i İran və Əfqanıstanda rəsmi təqvimin ilk günü sayılır.
Novruz Şimal yarımkürəsində astronomik yazın başlandığı, gecə-gündüz bərabərliyi günündə ([[20 mart|martın 20]]-si, [[21 mart|21]]-i və ya [[22 mart|22]]-sində) keçirilir. Bir sıra xalqlar yaz fəslinin gəlməsini təbiətin canlanması ilə bağlamış, bu münasibətlə şənliklər keçirmiş, onu yeni ilin başlanğıcı kimi bayram etmişlər. Qədim zamanlardan başlayaraq [[Azərbaycan]], [[İran]], [[Əfqanıstan]], [[Tacikistan]], [[Özbəkistan]]da və bir çox şərq ölkələrində baharın - yeni ilin gəlişini şənliklərlə qarşılayırlar. Martın 21-i İran və Əfqanıstanda rəsmi təqvimin ilk günü sayılır.

01:10, 25 aprel 2020 tarixindəki versiya

Novruz bayramı (Tərc.: Yeni Gün bayramı, Bahar bayramı; fars. نوروز‎ (Noruz), özb. Navruz, türkm. Nowruz, kürd. Newroz, qaz. Naurız, qırğ. Nooruz, türk. Nevruz, krımtat. Navrez. Zərdüşti dinindən gəldiyi qeyd olunur. Qədim İran, həmçinin bir sıra türk xalqlarının ən əziz bayramıdır.[1]r.[2]. Qədim türk və İran xalqlarına məxsus bir bayramdır.

Novruz Şimal yarımkürəsində astronomik yazın başlandığı, gecə-gündüz bərabərliyi günündə (martın 20-si, 21-i və ya 22-sində) keçirilir. Bir sıra xalqlar yaz fəslinin gəlməsini təbiətin canlanması ilə bağlamış, bu münasibətlə şənliklər keçirmiş, onu yeni ilin başlanğıcı kimi bayram etmişlər. Qədim zamanlardan başlayaraq Azərbaycan, İran, Əfqanıstan, Tacikistan, Özbəkistanda və bir çox şərq ölkələrində baharın - yeni ilin gəlişini şənliklərlə qarşılayırlar. Martın 21-i İran və Əfqanıstanda rəsmi təqvimin ilk günü sayılır.

2009-cu il sentyabrın 30-da Novruz YUNESKO tərəfindən qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmiş, 23 fevral 2010-cu ildə isə BMT Baş Assambleyasının 64-cü sessiyasının iclasında mart ayının 21-i "Beynəlxalq Novruz Günü" elan edilmişdir. Novruz bayramı Azərbaycanda geniş miqyasda qeyd olunduğu üçün bayram ərəfəsi qeyri-iş günləri elan olunur. 

Novruz bayramının mənşəyi qədimdir. İslam dini Yaxın Şərq və Orta Asiya ölkələrində yayıldıqdan sonra Ərəb xilafəti bu ölkələrin xalqlarının adət-ənənələrini, bayramlarını təqib etməyə başladı.Həmdə və ən əsası da İmam Əlinin taxta çıxdıgdığı vaxtı biz Novruz bayrami kimi qeyd edirik.Əksər xalqlar bahar bayramının əsl mahiyyətindən doğan bir sıra adət-ənənələri, oyunları indiyədək saxlamışlar.
SSRİ-nin poçt markası. Azərbaycanda Novruz

Orta əsr müəllifləri Şərq ölkələrində İslam dini yayıldıqdan sonra da Novruz bayramında yaz ənənələrinin, əkinçilik təqvimi etiqadlarının möhkəm yer tutduğunu göstərirlər. Əbu Reyhan Biruni Novruz bayramı haqqında müxtəlif rəvayətlərdən, onun yaranması səbəblərindən, bu bayram münasibətilə xalq arasında yayılmış adət-ənənələrdən bəhs etmiş, Novruz bayramının təbiətin oyanması, əkinçilik təsərrüfatının başlanması ilə bağlı əsl dünyəvi bayram olduğunu qeyd etmişdir.

Nizamül Mülk "Siyasətnamə" əsərində Novruz bayramından yazın gəlişi ilə əlaqədar keçirilən kütləvi xalq bayramı kimi bəhs etmişdir. Novruzun gəlişi klassik Şərq, o cümlədən Azərbaycan poeziyasında geniş yayılmış "Bahariyyə" adlı lirik şeirlərdə də təsvir və tərənnüm edilir.

Novruz bayramında müxtəlif oyunlar keçirilir.Bunlara atırma.halay,bənövşə,cıdır ,ənzəli Kosa-kosa və bu kimi oyunlar aid edilir.

Azərbaycanın poçt markası. Azərbaycanlı qadın bayram xonçası ilə

Ağababa Qılmanovun bu Novruz bayramı qeyd etməyə pulu yoxdur(

Çərşənbələr

Bəzi qədim inanclara görə kainat 4 ünsürdən - su, od, torpaq və küləkdən yaranıb. Hər il 4 çərşənbə Novruzdan, günün bərabərləşməsindən əvvəl qeyd olunur. Aşıqlar da "Ab, atəş, xak, badan yarandım" deyiblər vücudnamələrində, yəni su, od, torpaq və yelə bağlıdır insan.

  • Birinci su çərşənbəsi adlanır. Yəni bahara doğru çayların azacıq buz bağlayan yerləri əriyib çaylara tökülür. Torpaq yavaş-yavaş islanmağa başlayır. Qızlar bulaqlardan sərin, şirin su gətirərdilər, evin ətrafına çiləyərdilər, üzlərini yuyardılar.
  • İkincisi od çərşənbəsi adlanır. Ona görə ki, bahara doğru günəş yavaş-yavaş torpağı qızdırır, isindirir, onu yaratmaq üçün hazırlayır. Od çərşənbəsində tonqallar qalayardılar. Hər ailə üzvünün adına bir şam yandırardılar. Xonçalar düzəldilərdi.
  • Üçüncüsü yel çərşənbəsidir. Yəni yel artıq azacıq oyanmış torpağı, təzəcə çıxmış yaza həsrət gülləri tərpədir, tumurcuqlanan ağacları yellədir.
  • Dördüncüsü torpaq çərşənbəsidir. Torpağı ana təbiət su ilə islatdı, günəşlə isitdi, onu yaratmağa hazırladı. Ona görə də ilk yaz əkinini xışla-kotanla məhz torpaq çərşənbəsi günündə başlayardılar. Yaşlı qadınlar "Səməni, saxla məni, ildə göyərdərəm səni" deyib buğda isladardılar.
  • Novruz bayramında xüsusi şirniyyatlarla bişirilir. Çərşənbə və bayram xonçaları bu şirniyyatlarla bəzədilir. Bayramda bişirilməsi mütləq olan şirniyyatlar bunlardır, qoğal, şəkərbura, badamburan, paxlava. Hər bir bişirilən şirniyyatlar bir səma cisimlərinə bənzədilir. Qoğal günəşi, şəkərbura ayı, paxlava ulduzları tərənnüm edir.
  • Kosa və Keçəl Novruz atributlarıdır. Keçəl qışı, Kosa isə yazı tərənnüm edir.

Adətləri

Novruz bayramında aşağıdakı adətlər yerinə yetirilir:

  1. Torba atmaq. Sonralar torba, xurcun papaqla əvəz olunub. Ancaq Azərbaycanda namus, qeyrət rəmzi olan papağın qapılara pay üçün atılmağı birmənalı qarşılanmır və tənqid edilir. Qapıya atılan torbanı boş qaytarmazlar.
  2. Qulaq falına çıxmaq. Əgər gizlin dinlənən evdən xoş söhbət eşidilərsə, bu arzunun yerinə yetəcəyinə işarədir.
  3. Tonqaldan tullanmaq. Tonqaldan tullarkən bu ifadə deyilir: "Ağırlığım - ığırlığım odda yansın".
  4. Üzük falına baxmaq. Qızlar üzüyü saç telinə bərkidib su ilə dolu stəkanın üstündə saxlayarlar. Üzük stəkana neçə dəfə dəysə,bu həmin qızın o yaşda ərə gedəcəyinə işarədir.
  5. Səməni yetişdirmək. Bu yazın gəlişinə və bitkilərin oyanmasına işarədir.
  6. Yumurta döyüşdürmək. Oyunun nəticəsində tərəflərdən biri digərinin tələblərini yerinə yetirir.
  7. Qonaq getmək. Novruzda qohumların və qonşuların evinə qonaq gedərlər, onlara Novruz payı apararlar.
  8. Yaşlıları ziyarət etmək. Yaşlı və xəstə insanları ziyarət olunar, bayramları təbrik edilir.
  9. Şam yandırmaq. Novruzda ailənin sayı qədər şam yandırarlar.
  10. Küsülülərin barışması. Novruzda heç kim küsülü qalmamalıdır. Bütün küsülülər barışmalıdır.
  11. Yallı getmək. Azərbaycan xalqının qədim dövrdən bəri ifa etdiyi rəqsdir. Bunun mənası insanların birliyidir.
  12. Xoruz döyüşdürmək. Bunun üçün xüsusi döyüş xoruzları böyüdülür

Dünya xalqlarının bayramı kimi

Novruzu qeyd edən hər bir xalq bu bayramla bağlı etnik, yerli, milli xüsusiyyətlərinə uyğun, özünəməxsus mövsum və mərasim nəğmələri yaratmışdır.

Novruz Azərbaycanla yanaşı İranda, Türkmənistanda, Tacikistanda, Özbəkistanda, Pakistanda, Qazaxıstanda, Qırğızıstanda xüsusi təntənə ilə qeyd edilir.

Adətə görə süfrəyə "s" hərfi ilə başlayan 7 növ ərzaq qoyulur

Novruz dünyanın əksər ölkələrində bu xalqların nümayəndələri tərəfindən geniş şəkildə qeyd edilir. Bu cür məkanlar arasında Los-Anceles, Toronto, Londonu saymaq olar. Los-Anceles şəhərinin ocaq qalamağa dair sərt qərarları var, heç bir kəsə öz mülkündə ocaq qalamağa icazə verilmir. Buna baxmayaraq Cənubi Kaliforniyada yaşayan və Novruzu qeyd etmək istəyən azərbaycanlılar və iranlılar Kaliforniyanın çimərliklərinə gedir və ocaq qalamağa icazə verilmiş yerlərdə bayram ocağı qalayırlar.

Azərbaycanda

border=none Əsas məqalə: Novruz bayramı Azərbaycanda

Azərbaycanda adətə görə Novruz bayramında göyərdilən səməni yazın gəlməsinin, təbiətin canlanmasının, əkinçiliyin rəmzidir. Azərbaycan kəndlisi səməni göyərtməklə növbəti təssərrüfat ilinə bərəkət, bolluq arzulamış, bayrama dörd həftə qalmış, hər çərşənbə axşamı və bayram günü tonqal qalamaqla, mahnı ("gün çıx!" nəğməsi və s.) qoşmaqla oda, atəşə, günəşə olan etiqad və inamını ifadə etmişdir. Bütün bu mərasimlər İslamdan çox-çox əvvəl mövcud olmuş qədim şərq ənənələrinin davamıdır.

İranda

border=none Əsas məqalə: Novruz bayramı İranda

İranda süfrələrdə fərqli bir səməni olur və bu səməni ən çox mərcidən göyərdilir.

Əfqanıstanda

border=none Əsas məqalə: Novruz bayramı Əfqanıstanda
Fayl:Novruz bayramı.jpg
Əfqanıstanda da yumurta döyüşü olur

Əfqan süfrəsi isə adətən stolun üstündə olmur. Süfrə yerə sərilir və ona dəstərxan deyirlər. Əfqan süfrəsində kompota bənzər bir təam da olur. Həmin təamın adı "həft meyvə", yəni yeddi meyvədir. Amma quru meyvələrdən hazırlanır. Əfqanlar bunu ilin heç bir ayrı ayında hazırlamırlar, ancaq Novruzda hazırlayırlar. "Həft meyvə" - ərik qurusu, kişmiş, qoz, iydə və sairdən hazırlanır. Əfqanıstanda da Azərbaycandakı kimi yumurta döyüşdürülür.

Qırğızıstanda

border=none Əsas məqalə: Novruz bayramı Qırğızıstanda

Qırğız süfrəsində məxsusi olaraq Novruzda bişirilən beşbarmaq olur. Bu – quzu ətindən və makarona oxşar un məmulatından bişirilir. Əllə yeyildiyinə görə bu yeməyə beşbarmaq deyilir.

Tacikistanda

border=none Əsas məqalə: Novruz bayramı Tacikistanda

Tacikistanda isə Novruz martın 20-də başlayır, 3-4 gün davam edir. Uşaqlar yaz çiçəklərindən dərib yığır, qapıları döyür – ev sahibinə çiçəklərdən verir, ev sahibi də onlara ya konfet, ya yumurta, ya da pul verir.

Özbəkistanda

border=none Əsas məqalə: Novruz bayramı Özbəkistanda

Özbəkistanda Novruz süfrəsi üçün "nişala" hazırlayırlar. Nişala şəkərdən bişirilir – ağ şokolad kimi olur.

İncəsənətdə

Musiqidə

Filmlərdə

  1. Novruzun çələngi (film, 1989)
  2. Bahar əyləncələri (film, 1989)
  3. Novruz (film, 1995)
  4. Novruz Bayramı (film, 2006)
  5. Ocaq (film, 1987)

Şəkillər

İstinadlar

  1. ↑ Novruz bayramı İran mədəniyyətinin birbaşa təsiri olan xalqlar arasında yayılmışdır. Türkiyə türkləri Novruzu qeyd etməsə də, kürdlər və zazalar bu bayramı qeyd edirlər. Xenophon and His World: Papers from a Conference Held in Liverpool in July 1999. 1 July 1999. Retrieved 17 March 2010.
  2. ↑ Walbridge, John (2004-07-11). "Naw-Ruz: The Bahá'í New Year". Retrieved 2007-03-14.
  3. ↑ Köçərli R. Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında «Novruz» mövzusu. "Musiqi dünyası" jurnalı.


Xarici keçidlər

Həmçinin bax

Vikianbarda Novruz bayramı ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Novruz_bayramı&oldid=5129236"