Allah: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k 158.181.41.106 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq HulaguKaan tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 3: Sətir 3:


== Etimologiya ==
== Etimologiya ==



== İslamda Allah ==
== İslamda Allah ==
Quranda [[Allahın 99 adı]] göstərilsə də bu ad özünün bütün ad və sifətlərini özündə ehtiva edir. "Allah" sözünün "əl-İlah", ya da "əl-Laha" sözlərindən əmələ gəlmə ehtimalı var.
Quranda [[Allahın 99 adı]] göstərilsə də bu ad özünün bütün ad və sifətlərini özündə ehtiva edir. "Allah" sözünün "əl-İlah", ya da "əl-Laha" sözlərindən əmələ gəlmə ehtimalı var.


İslamdan əvvəlki ərəbistan yarmadasında, ərəblərin inancına görə, Allah kəbədə düzəldilən 360 ədəd bütlərdən birisi idi və bu bütün "[[Əl-Lat]]" "[[Əl-Uzza]]" "[[Manat (Büt)|Manat]]" adında üç qızı var idi.
İslamdan əvvəlki ərəbistan yarmadasında, ərəblərin inancına görə, Allah kəbədə düzəldilən 360 ədəd bütlərdən birisi idi və bu bütün "[[Əl-Lat]]" "[[Əl-Uzza]]" "[[Manat (Büt)|Manat]]" adında üç qızı var idi.
Sətir 14: Sətir 13:
[[Nəcm surəsi]] 19 və 20ci (53:19-20) ayələrdə işarə olunmuşdur.
[[Nəcm surəsi]] 19 və 20ci (53:19-20) ayələrdə işarə olunmuşdur.


Ərəblər islama inandıqlarından sonra "Allah təkdir və heç bir şəriki yoxdur" <ref>[http://www.quran.az/112/1/t1 Müqəddəs Quran]</ref> dedilər və digər bütlərin hamısını kəbədən təmizlədilər.
Ərəblər islama inandıqlarından sonra "Allah təkdir və heç bir şəriki yoxdur"<ref>[http://www.quran.az/112/1/t1 Müqəddəs Quran]</ref> dedilər və digər bütlərin hamısını kəbədən təmizlədilər.


Bu quran ayələrində Allah ərşin üzərində olmasına işarə edilmişdir: Səcdə surəsi 4cü ayə (32:4), Əl-[[Haqqə surəsi]] 17ci ayə (69:17), [[Zumər surəsi|Zummər surəsi]] 75ci ayə (39:75), [[Mumin surəsi|Gafir surəsi]] 7ci ayə (40:7), [[Hud surəsi]] 7ci ayə (11:7)
Bu quran ayələrində Allah ərşin üzərində olmasına işarə edilmişdir: Səcdə surəsi 4cü ayə (32:4), Əl-[[Haqqə surəsi]] 17ci ayə (69:17), [[Zumər surəsi|Zummər surəsi]] 75ci ayə (39:75), [[Mumin surəsi|Gafir surəsi]] 7ci ayə (40:7), [[Hud surəsi]] 7ci ayə (11:7)
Sətir 21: Sətir 20:
Bismillahir-rəhmanir-rəhim
Bismillahir-rəhmanir-rəhim
Allahu la ilahə illa hüvəl hayyül qəyyum (1) la tə'xüzühü sinetün və la nevmün (2) ləhu ma fissəmavati vema fiylərdı (3) mən zəlləziy yəşfə'u indehü illa biiznihi (4) yə'ləmü ma beynə eydihim və ma xəlfəhum və la yuhiytunə bi şey'in min ilmihi illa bima şaə (5) vəsiakürsiyyühüs-səmavati vəl arda (6) vəla yə'udühu hifzuhüma (7) və hüvəl əliyyül əziymü (8)
Allahu la ilahə illa hüvəl hayyül qəyyum (1) la tə'xüzühü sinetün və la nevmün (2) ləhu ma fissəmavati vema fiylərdı (3) mən zəlləziy yəşfə'u indehü illa biiznihi (4) yə'ləmü ma beynə eydihim və ma xəlfəhum və la yuhiytunə bi şey'in min ilmihi illa bima şaə (5) vəsiakürsiyyühüs-səmavati vəl arda (6) vəla yə'udühu hifzuhüma (7) və hüvəl əliyyül əziymü (8)
ƏRƏBCƏ: الحمد لله وحده والصلاة والسلام على من لا نبي بعده ، أما بعد: فإن الله عز وجل منَّ على البشرية ببعثة الرسل وخص هذه الأمة الخاتمة للأمم بخاتم الأنبياء محمد صلى الله عليه وسلم : ( لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ ).... المزيد
ƏRƏBCƏ: الحمد لله وحده والصلاة والسلام على من لا نبي بعده ، أما بعد: فإن الله عز وجل منَّ على البشرية ببعثة الرسل وخص هذه الأمة الخاتمة للأمم بخاتم الأنبياء محمد صلى الله عليه وسلم : ( لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ ). المزيد
MƏNASI:
MƏNASI:
Rəhman və rəhim Allahın adıyla!
Rəhman və rəhim Allahın adıyla!
Sətir 38: Sətir 37:


== Allahın varlığının sübutu ==
== Allahın varlığının sübutu ==
Allahın varlığına dair arqumentlər filosoflar, ilahiyyatçılar və digər mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Fəlsəfi terminologiyada Tanrının varlığı problemi [[Tanrı]] ontologiyasının bilik nəzəriyyəsi ilə əlaqədardır. [[İnformasiya]] nəzəriyyəsi, [[epistemologiya]], informasiyaya yanaşma, düzgün məlumata necə çatmaq olar. Digər tərəfdən [[ontologiya]], varlıq, yoxluq mövzularındakı arqumentlərdən ibarətdir. Yəni [[Tanrı]] ontologiyası haqqında bilik nəzəriyyəsi Tanrının varlığı haqqında necə düşünmək barədə. Tanrının varlığını müzakirə etmək bir çox fəlsəfi problemlər gətirir. Əsas problem, ümumiyyətlə qəbul edilmiş bir Tanrı təyin edə bilməməsidir. Tanrının bəzi tərifləri belədir ki, tərifə uyğun bir şeyin mövcudluğu müəyyəndir, digər tərəfdən bəzi təriflər vacibdir. Allahın varlığını dəstəkləyən dəlillər ümumiyyətlə metafizik, empirik, induktiv və subyektivdir. Allahın varlığına qarşı arqumentlər ümumiyyətlə empirik, deduktiv və induktiv metodlardan istifadə edirlər. Allahın varlığı problemi ilə bağlı perspektivləri üç qrupa qruplaşdırmaq olar: "Allah var." təklifi dəstəkləyən "Allah yoxdur" təklif və "Bu problem bilinmir."


Allahın varlığına dair arqumentlər filosoflar, ilahiyyatçılar və digər mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Fəlsəfi terminologiyada Tanrının varlığı problemi [[Tanrı]] ontologiyasının bilik nəzəriyyəsi ilə əlaqədardır. [[İnformasiya]] nəzəriyyəsi, [[epistemologiya]], informasiyaya yanaşma, düzgün məlumata necə çatmaq olar. Digər tərəfdən [[ontologiya]], varlıq, yoxluq mövzularındakı arqumentlərdən ibarətdir. Yəni [[Tanrı]] ontologiyası haqqında bilik nəzəriyyəsi Tanrının varlığı haqqında necə düşünmək barədə. Tanrının varlığını müzakirə etmək bir çox fəlsəfi problemlər gətirir. Əsas problem, ümumiyyətlə qəbul edilmiş bir Tanrı təyin edə bilməməsidir. Tanrının bəzi tərifləri belədir ki, tərifə uyğun bir şeyin mövcudluğu müəyyəndir, digər tərəfdən bəzi təriflər vacibdir. Allahın varlığını dəstəkləyən dəlillər ümumiyyətlə metafizik, empirik, induktiv və subyektivdir. Allahın varlığına qarşı arqumentlər ümumiyyətlə empirik, deduktiv və induktiv metodlardan istifadə edirlər. Allahın varlığı problemi ilə bağlı perspektivləri üç qrupa qruplaşdırmaq olar: "Allah var." təklifi dəstəkləyən "Allah yoxdur" təklif və "Bu problem bilinmir."
=== Dəstəkləyən dəlillər ===
=== Dəstəkləyən dəlillər ===

Mən bilinməyən bir xəzinə idim, bilinməmi istədim. Həmd aləmlərin Rəbbi Allaha məxsusdur.Salat və salam olsun hidayət elçisi Mühammadə onun əhli beytinə və səhabələrinə. Allahın səmada, ucada, məxluqatdan kənar, onların fövqündə olması barədə Qurani Kərimdə çoxlu sayda aşkar ayələr var, həmən ayələri gətirməmişdən əvvəl bir məqama toxunmaq istərdik. Bidət əhli və cahillər elə zənn edirlər ki, əhli [[sünnə]] və`l cəmaa Allahın səmada olmasına etiqad edərək ona məkan nisbət edir, çünki bidət əhlinin səma deyərkən ağıllarına o saat hansısa [[ulduz]] və ya planet gəlir. Təbii ki bu belə deyildir.
Mən bilinməyən bir xəzinə idim, bilinməmi istədim. Həmd aləmlərin Rəbbi Allaha məxsusdur.Salat və salam olsun hidayət elçisi Mühammadə onun əhli beytinə və səhabələrinə. Allahın səmada, ucada, məxluqatdan kənar, onların fövqündə olması barədə Qurani Kərimdə çoxlu sayda aşkar ayələr var, həmən ayələri gətirməmişdən əvvəl bir məqama toxunmaq istərdik. Bidət əhli və cahillər elə zənn edirlər ki, əhli [[sünnə]] və`l cəmaa Allahın səmada olmasına etiqad edərək ona məkan nisbət edir, çünki bidət əhlinin səma deyərkən ağıllarına o saat hansısa [[ulduz]] və ya planet gəlir. Təbii ki bu belə deyildir.


Sətir 52: Sətir 50:
== Allahı tanımağın yolları ==
== Allahı tanımağın yolları ==
Hədisi-qüdsilərin birində deyilir ki, Allah-təala öz peyğəmbərinə buyurub: “Mən gizli xəzinə idim; məni tanısınlar deyə, insanları yaratdım”. Allahın barəsində təsəvvür əldə etmək, yəni Onu tanımaq imanın əsasını təşkil edir. İman başqasına kor-koranə təqlid etməklə, kitablarda yazılanları öyrənməklə qazanıla bilməz. Bu cür iman Allah dərgahında da qəbul olunmaz. [[İnsan]] Allahı öz “axtarışlarının” nəticəsində “tapmalıdır”. Məşhur hədisdir ki, bir gün İmam Əlidən (ə) soruşdular: “Tanrını gördünmü?”. Imam cavab verdi: “Mən görmədiyim tanrıya ibadət etmərəm”. Hədisin ardında [[İmam]] Allahı necə “gördüyünü” izah edərək buyurur ki, Allahı gözlə görmək insanın imkanı xaricindədir, amma Onu qəlblə və imanın gücü ilə tanımaq mümkündür. Allahı iki yolla tanımaq olar: Birincisi, fitri yolla, yəni qəlb vasitəsilə, instinktlə. Ikincisi, araşdırma və təfəkkür yolu ilə, yəni şüurla. Birinci üsul insanın emosiyalarına, duyğularına, imanına əsaslanır. Bunun üçün heç bir araşdırma tələb edilmir, hər şey instinktə (fitrətə) uyğun olaraq baş verir. Ikinci üsul isə insanı sair canlılardan fərqləndirən [[ağıl]] və şüura dayaqlanır. Bu zaman Allahın varlığı müşahidələrin və məntiqi izahların nəticəsində sübuta yetirilir. Allahı tanımağın ən səmərəli və üstün yolu ikinci üsuldur. Çünki birincisi, ağıl həmişə hissiyyatdan daha üstündür və inandırıcıdır. İkincisi, Allahı araşdırma yolu ilə tanımağa çalışan adam ağlını işlətmiş olur, buna görə də həm savab qazanır, həm də düşüncəsini inkişaf etdirir. Nəhayət, üçüncü üstünlük bundadır ki, öz fitrətinə əsaslanıb Allahı tanıyan adım bu üsülla başqasını inandıra bilməz, çünki başqasının firtətinə təsir etmək ixtiyarına malik deyil. Amma Allahın varlığının [[əyani]] sübutlarını tapan [[adam]] bunları başqasına göstərib, onu da imana səsləyə bilər. İnsan fitrətində (zatında, mahiyyətində) bəzi hisslər onun özündən asılı olmayaraq, anadangəlmə mövcuddur. Bunlara fitri duyğular deyilir. Məsələn, insan zatən araşdırmağa meyllidir, həmişə ətrafdakıları öyrənməyə, bilmədiyi sualların cavabını tapmağa çalışır. Alimləri elmi kəşflərə səsləyən də bu duyğudur. Hər kəs öz zehnindən, sosial statusundan asılı olaraq, müəyyən bir məsələ ilə maraqlanır. Kimisi dəqiq elmlərə, kimisi humanitar sahəyə istiqamətlənir, biri [[maşın]] modelləri ilə maraqlanır, başqa biri musiqini öyrənir və s. Hətta [[körpə]] [[uşaq]] belə, bilmədiklərini valideynlərindən soruşur. [[Uşaq]] öz oyuncaqlarını söküb içindəki hissələri görməyə, oyuncağın necə ”işlədiyini“ anlamağa çalışır. Böyüdükcə insanın sualları da artır. Bu sualların başında isə aşağıdakılar durur: Mən necə və niyə yaranmışam? Məni idarə edən, nəzarət altında saxlayan varmı? Öləndən sonra insanların taleyi necə olur və ölümdən sonra [[həyat]] mövcuddurmu? Bu sualların bir hissəsinə fitri dindarlıq hissi ilə cavab tapmaq olar.
Hədisi-qüdsilərin birində deyilir ki, Allah-təala öz peyğəmbərinə buyurub: “Mən gizli xəzinə idim; məni tanısınlar deyə, insanları yaratdım”. Allahın barəsində təsəvvür əldə etmək, yəni Onu tanımaq imanın əsasını təşkil edir. İman başqasına kor-koranə təqlid etməklə, kitablarda yazılanları öyrənməklə qazanıla bilməz. Bu cür iman Allah dərgahında da qəbul olunmaz. [[İnsan]] Allahı öz “axtarışlarının” nəticəsində “tapmalıdır”. Məşhur hədisdir ki, bir gün İmam Əlidən (ə) soruşdular: “Tanrını gördünmü?”. Imam cavab verdi: “Mən görmədiyim tanrıya ibadət etmərəm”. Hədisin ardında [[İmam]] Allahı necə “gördüyünü” izah edərək buyurur ki, Allahı gözlə görmək insanın imkanı xaricindədir, amma Onu qəlblə və imanın gücü ilə tanımaq mümkündür. Allahı iki yolla tanımaq olar: Birincisi, fitri yolla, yəni qəlb vasitəsilə, instinktlə. Ikincisi, araşdırma və təfəkkür yolu ilə, yəni şüurla. Birinci üsul insanın emosiyalarına, duyğularına, imanına əsaslanır. Bunun üçün heç bir araşdırma tələb edilmir, hər şey instinktə (fitrətə) uyğun olaraq baş verir. Ikinci üsul isə insanı sair canlılardan fərqləndirən [[ağıl]] və şüura dayaqlanır. Bu zaman Allahın varlığı müşahidələrin və məntiqi izahların nəticəsində sübuta yetirilir. Allahı tanımağın ən səmərəli və üstün yolu ikinci üsuldur. Çünki birincisi, ağıl həmişə hissiyyatdan daha üstündür və inandırıcıdır. İkincisi, Allahı araşdırma yolu ilə tanımağa çalışan adam ağlını işlətmiş olur, buna görə də həm savab qazanır, həm də düşüncəsini inkişaf etdirir. Nəhayət, üçüncü üstünlük bundadır ki, öz fitrətinə əsaslanıb Allahı tanıyan adım bu üsülla başqasını inandıra bilməz, çünki başqasının firtətinə təsir etmək ixtiyarına malik deyil. Amma Allahın varlığının [[əyani]] sübutlarını tapan [[adam]] bunları başqasına göstərib, onu da imana səsləyə bilər. İnsan fitrətində (zatında, mahiyyətində) bəzi hisslər onun özündən asılı olmayaraq, anadangəlmə mövcuddur. Bunlara fitri duyğular deyilir. Məsələn, insan zatən araşdırmağa meyllidir, həmişə ətrafdakıları öyrənməyə, bilmədiyi sualların cavabını tapmağa çalışır. Alimləri elmi kəşflərə səsləyən də bu duyğudur. Hər kəs öz zehnindən, sosial statusundan asılı olaraq, müəyyən bir məsələ ilə maraqlanır. Kimisi dəqiq elmlərə, kimisi humanitar sahəyə istiqamətlənir, biri [[maşın]] modelləri ilə maraqlanır, başqa biri musiqini öyrənir və s. Hətta [[körpə]] [[uşaq]] belə, bilmədiklərini valideynlərindən soruşur. [[Uşaq]] öz oyuncaqlarını söküb içindəki hissələri görməyə, oyuncağın necə ”işlədiyini“ anlamağa çalışır. Böyüdükcə insanın sualları da artır. Bu sualların başında isə aşağıdakılar durur: Mən necə və niyə yaranmışam? Məni idarə edən, nəzarət altında saxlayan varmı? Öləndən sonra insanların taleyi necə olur və ölümdən sonra [[həyat]] mövcuddurmu? Bu sualların bir hissəsinə fitri dindarlıq hissi ilə cavab tapmaq olar.
Qurani-kərimdə buyurulur: ”Batildən haqqa tapınaraq üzünü Allahın fitri olaraq insanlara verdiyi dinə tərəf tut. Allahın dinini heç vəchlə dəyişdirmək olmaz. Doğru din budur, lakin insanların əksəriyyəti bunu bilməz“ Dinindən və əqidəsindən asılı olmayaraq, böyük mütəfəkkirlər həmişə Allahı qəlblə, yəni fitri olaraq tanımağın mümkünlüyünə inanmışlar.
Qurani-kərimdə buyurulur: ”Batildən haqqa tapınaraq üzünü Allahın fitri olaraq insanlara verdiyi dinə tərəf tut. Allahın dinini heç vəchlə dəyişdirmək olmaz. Doğru din budur, lakin insanların əksəriyyəti bunu bilməz“ Dinindən və əqidəsindən asılı olmayaraq, böyük mütəfəkkirlər həmişə Allahı qəlblə, yəni fitri olaraq tanımağın mümkünlüyünə inanmışlar.


== Həmçinin bax ==
== Həmçinin bax ==

19:04, 28 aprel 2020 versiyası

Əski Cami (Türkiyə, Edirnə) divarı üstündə ərəbcə ALLAH yazısı

Allah (ərəb. اللّٰهُ‎ — IPA: [ɑɫ'ɫɑ:h]. Tanrı, Xuda, Pərvərdigar, Yaradan, Xudavənd, 'ilah, Rəbb) adətən monoteist dinlərdə və daha çox İslamda istifadə olunan ən böyük qüvvəyə, yaradıcıya verilən addır. Sözün mənbəyi Qurandır. Bəzi müsəlmanlar "Allah" sözünün ardınca ərəbcə "onun şanı ucadır" mənasına gələn "cəllə cəlaluhu" deyirlər.

Etimologiya

İslamda Allah

Quranda Allahın 99 adı göstərilsə də bu ad özünün bütün ad və sifətlərini özündə ehtiva edir. "Allah" sözünün "əl-İlah", ya da "əl-Laha" sözlərindən əmələ gəlmə ehtimalı var.

İslamdan əvvəlki ərəbistan yarmadasında, ərəblərin inancına görə, Allah kəbədə düzəldilən 360 ədəd bütlərdən birisi idi və bu bütün "Əl-Lat" "Əl-Uzza" "Manat" adında üç qızı var idi.

Ərəblər bu üç bütlərə "بنات‌الله الثلاثة" "Bənətilləh il-səlasə" yəni Allahın üç qızı adını vermişdirlər.

Nəcm surəsi 19 və 20ci (53:19-20) ayələrdə işarə olunmuşdur.

Ərəblər islama inandıqlarından sonra "Allah təkdir və heç bir şəriki yoxdur"[1] dedilər və digər bütlərin hamısını kəbədən təmizlədilər.

Bu quran ayələrində Allah ərşin üzərində olmasına işarə edilmişdir: Səcdə surəsi 4cü ayə (32:4), Əl-Haqqə surəsi 17ci ayə (69:17), Zummər surəsi 75ci ayə (39:75), Gafir surəsi 7ci ayə (40:7), Hud surəsi 7ci ayə (11:7)

Ayətəl Kürsi və mənası

Bismillahir-rəhmanir-rəhim Allahu la ilahə illa hüvəl hayyül qəyyum (1) la tə'xüzühü sinetün və la nevmün (2) ləhu ma fissəmavati vema fiylərdı (3) mən zəlləziy yəşfə'u indehü illa biiznihi (4) yə'ləmü ma beynə eydihim və ma xəlfəhum və la yuhiytunə bi şey'in min ilmihi illa bima şaə (5) vəsiakürsiyyühüs-səmavati vəl arda (6) vəla yə'udühu hifzuhüma (7) və hüvəl əliyyül əziymü (8) ƏRƏBCƏ: الحمد لله وحده والصلاة والسلام على من لا نبي بعده ، أما بعد: فإن الله عز وجل منَّ على البشرية ببعثة الرسل وخص هذه الأمة الخاتمة للأمم بخاتم الأنبياء محمد صلى الله عليه وسلم : ( لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ )…. المزيد MƏNASI: Rəhman və rəhim Allahın adıyla! Allah elə bir Allahdır ki, Ondan başqa ilah yoxdur. O əzəli diridir. Və hər an yaradılış üzərində hakimdir (1) O Allah nə gözlərini yumar, nə yatar (2) göydə və yerdə nə varsa, hamısı onundur (3) Onun icazəsi olmadan heç kimsə şəfaət edə bilməz (4) O Allah yaratdıqlarının işlədiklərini, işləyəcəklərini bilər. Yaratdıqları ancaq Onun bildirdiyi qədər bilər, başqa bir şey bilməz (5) Onun elmi bütün göyü və yeri qucaqlayar (6) bunların hifzi (mühafizəsi) Ona ağır gəlməz (7) Və o çox uca, çox böyükdür (8).

Allahın 99 adı

İslam dinində Allahı anmaq üçün 99 addan istifadə olunur. Bunların içində ən çox istifadə olunanı "Allah"dır. Bu ad bütün digər adları özündə cəmləyir. Bu ad yalnız Allah-Təalaya məxsusdur. Heç bir dildə tam qarşılığı yoxdur.

Dilçi alimlər bu sözün İlah (əl-ilah və ya əl-laha) kökündən törədiyini güman edirlər. Ərəb dili ilə qohum olan digər dillərdə "Allah" kəlməsi belə səslənir: ibrani dilində "Eloah", arami dilində "Elaha", süryani dilində "Alaha".

Hədislərdə və Qurani-Kərimin "əl-Bəqərə", "Ali-İmran" və "Ta ha" surələrində keçən İsmi-Azamın (ən əzəmətli ad) hansı "ad" olduğu konkret bilinməsə də, İslam alimləri ümumi xüsusiyyətlərinə görə "Allah" sözünü İsmi-Azam kimi qəbul etmişlər.

Ərəb dilinin quruluşuna əsasən, "Allah" kəlməsinin hərfləri sıra ilə götürülsə belə, Uca Yaradana işarə edən məna dəyişməz qalır. Məsələn, Allah (الله) isminin əvvəlindəki həmzə (ﺀ ) hərfi götürüldükdə "lilləhi" (لله) kimi oxuna bilər ki, bu da "Allah üçün, Allaha aid" deməkdir.

Bu ad Quranda 2697 dəfə qeyd olunur[2].

Allahın varlığının sübutu

Allahın varlığına dair arqumentlər filosoflar, ilahiyyatçılar və digər mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Fəlsəfi terminologiyada Tanrının varlığı problemi Tanrı ontologiyasının bilik nəzəriyyəsi ilə əlaqədardır. İnformasiya nəzəriyyəsi, epistemologiya, informasiyaya yanaşma, düzgün məlumata necə çatmaq olar. Digər tərəfdən ontologiya, varlıq, yoxluq mövzularındakı arqumentlərdən ibarətdir. Yəni Tanrı ontologiyası haqqında bilik nəzəriyyəsi Tanrının varlığı haqqında necə düşünmək barədə. Tanrının varlığını müzakirə etmək bir çox fəlsəfi problemlər gətirir. Əsas problem, ümumiyyətlə qəbul edilmiş bir Tanrı təyin edə bilməməsidir. Tanrının bəzi tərifləri belədir ki, tərifə uyğun bir şeyin mövcudluğu müəyyəndir, digər tərəfdən bəzi təriflər vacibdir. Allahın varlığını dəstəkləyən dəlillər ümumiyyətlə metafizik, empirik, induktiv və subyektivdir. Allahın varlığına qarşı arqumentlər ümumiyyətlə empirik, deduktiv və induktiv metodlardan istifadə edirlər. Allahın varlığı problemi ilə bağlı perspektivləri üç qrupa qruplaşdırmaq olar: "Allah var." təklifi dəstəkləyən "Allah yoxdur" təklif və "Bu problem bilinmir."

Dəstəkləyən dəlillər

Mən bilinməyən bir xəzinə idim, bilinməmi istədim. Həmd aləmlərin Rəbbi Allaha məxsusdur.Salat və salam olsun hidayət elçisi Mühammadə onun əhli beytinə və səhabələrinə. Allahın səmada, ucada, məxluqatdan kənar, onların fövqündə olması barədə Qurani Kərimdə çoxlu sayda aşkar ayələr var, həmən ayələri gətirməmişdən əvvəl bir məqama toxunmaq istərdik. Bidət əhli və cahillər elə zənn edirlər ki, əhli sünnə və`l cəmaa Allahın səmada olmasına etiqad edərək ona məkan nisbət edir, çünki bidət əhlinin səma deyərkən ağıllarına o saat hansısa ulduz və ya planet gəlir. Təbii ki bu belə deyildir.

Ərəbcədə səma ucalıq ifadə edir, gözlə görünən və onun xaricində olanı əhatə edir. Biz Allahın səmada olmasına Quran və Sünnədə sabit olmuş səhih dəlillələrə əsaslanaraq etiqad edirik. Çünkü bu qədər ayə və hədisi başqa yönə yozmaq zülmdür. Ayələr o qədər aşkardır ki, onları inkar etmək ya inad, yada savadsızlıq ucbatından baş verə bilər. Allahın izni ilə həmən ayələri oxuyaraq özünüz bunun şahidi olacaqsınız.

Uca Allah buyurur: Səmada olanın sizi yerə batırmayacağına əminsinizmi? O zaman yer hərəkətə gəlib titrəyəcəkdir. Ya da ki, səmada Olanın üstünüzə daşlar yağdırmayacağına əminsinizmi? Siz, Mənim xəbərdarlığımın necə nəticələr verdiyini biləcəksiniz. Həmçinin buyurur. Dərəcələr sahibi olan Allahdandır. MələklərRuh (Cəbrail) Ona doğru sayı əlli min ilə bərabər bir gün ərzində qalxırlar.Həmçinin buyurur. O, göydən yerə qədər olan bütün işləri idarə edir. Sonra da (bu işlər) sizin saydığınız (illərdən) min ilə bərabər olan bir gündə Ona doğru yüksəlir.

Kim qüdrət (sahibi olmaq) istəsə, (bilsin ki,) qüdrət bütünlüklə ancaq Allaha məxsusdur. Gözəl söz ona tərəf yüksəlir və onu ucaldan yaxşı əməldir. Həmçinin buyurur Əksinə, Allah Qüdrətlidir, Müdrikdir. Onlar özlərinin fövqündə olan Rəbbindən qorxur və onlara əmr olunanları yerinə yetirirlər. Gördüyünüz kimi ayələr aşkardır, Allahın Ərşin üzərində olması barədədə ayələr çoxdur. Uca Allah buyurur doğrudan da, Rəbbiniz göyləri və yeri altı gündə yaradan, sonra da Ərşə ucalan Allahdır. Həmçinin Uca Rəbbimiz Quranın bir çox yerində, Mübarək kəlamını bizə endirdiyini bildirir. Nə önündən, nə də arxasından batil ona girişə bilməz. O, Müdrik, Tərifəlayiq (Allah) tərəfindən nazil edilmişdir.

Allahı tanımağın yolları

Hədisi-qüdsilərin birində deyilir ki, Allah-təala öz peyğəmbərinə buyurub: “Mən gizli xəzinə idim; məni tanısınlar deyə, insanları yaratdım”. Allahın barəsində təsəvvür əldə etmək, yəni Onu tanımaq imanın əsasını təşkil edir. İman başqasına kor-koranə təqlid etməklə, kitablarda yazılanları öyrənməklə qazanıla bilməz. Bu cür iman Allah dərgahında da qəbul olunmaz. İnsan Allahı öz “axtarışlarının” nəticəsində “tapmalıdır”. Məşhur hədisdir ki, bir gün İmam Əlidən (ə) soruşdular: “Tanrını gördünmü?”. Imam cavab verdi: “Mən görmədiyim tanrıya ibadət etmərəm”. Hədisin ardında İmam Allahı necə “gördüyünü” izah edərək buyurur ki, Allahı gözlə görmək insanın imkanı xaricindədir, amma Onu qəlblə və imanın gücü ilə tanımaq mümkündür. Allahı iki yolla tanımaq olar: Birincisi, fitri yolla, yəni qəlb vasitəsilə, instinktlə. Ikincisi, araşdırma və təfəkkür yolu ilə, yəni şüurla. Birinci üsul insanın emosiyalarına, duyğularına, imanına əsaslanır. Bunun üçün heç bir araşdırma tələb edilmir, hər şey instinktə (fitrətə) uyğun olaraq baş verir. Ikinci üsul isə insanı sair canlılardan fərqləndirən ağıl və şüura dayaqlanır. Bu zaman Allahın varlığı müşahidələrin və məntiqi izahların nəticəsində sübuta yetirilir. Allahı tanımağın ən səmərəli və üstün yolu ikinci üsuldur. Çünki birincisi, ağıl həmişə hissiyyatdan daha üstündür və inandırıcıdır. İkincisi, Allahı araşdırma yolu ilə tanımağa çalışan adam ağlını işlətmiş olur, buna görə də həm savab qazanır, həm də düşüncəsini inkişaf etdirir. Nəhayət, üçüncü üstünlük bundadır ki, öz fitrətinə əsaslanıb Allahı tanıyan adım bu üsülla başqasını inandıra bilməz, çünki başqasının firtətinə təsir etmək ixtiyarına malik deyil. Amma Allahın varlığının əyani sübutlarını tapan adam bunları başqasına göstərib, onu da imana səsləyə bilər. İnsan fitrətində (zatında, mahiyyətində) bəzi hisslər onun özündən asılı olmayaraq, anadangəlmə mövcuddur. Bunlara fitri duyğular deyilir. Məsələn, insan zatən araşdırmağa meyllidir, həmişə ətrafdakıları öyrənməyə, bilmədiyi sualların cavabını tapmağa çalışır. Alimləri elmi kəşflərə səsləyən də bu duyğudur. Hər kəs öz zehnindən, sosial statusundan asılı olaraq, müəyyən bir məsələ ilə maraqlanır. Kimisi dəqiq elmlərə, kimisi humanitar sahəyə istiqamətlənir, biri maşın modelləri ilə maraqlanır, başqa biri musiqini öyrənir və s. Hətta körpə uşaq belə, bilmədiklərini valideynlərindən soruşur. Uşaq öz oyuncaqlarını söküb içindəki hissələri görməyə, oyuncağın necə ”işlədiyini“ anlamağa çalışır. Böyüdükcə insanın sualları da artır. Bu sualların başında isə aşağıdakılar durur: Mən necə və niyə yaranmışam? Məni idarə edən, nəzarət altında saxlayan varmı? Öləndən sonra insanların taleyi necə olur və ölümdən sonra həyat mövcuddurmu? Bu sualların bir hissəsinə fitri dindarlıq hissi ilə cavab tapmaq olar. Qurani-kərimdə buyurulur: ”Batildən haqqa tapınaraq üzünü Allahın fitri olaraq insanlara verdiyi dinə tərəf tut. Allahın dinini heç vəchlə dəyişdirmək olmaz. Doğru din budur, lakin insanların əksəriyyəti bunu bilməz“ Dinindən və əqidəsindən asılı olmayaraq, böyük mütəfəkkirlər həmişə Allahı qəlblə, yəni fitri olaraq tanımağın mümkünlüyünə inanmışlar.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Müqəddəs Quran
  2. Güney Həsənova, "Cəmiyyət və Din" qəzeti, 2010-cu il.

Xarici keçidlər