Çökmə süxurlar: Redaktələr arasındakı fərq
Orfoqrafik səhvləri düzəltdim |
Yeni bölmə yaratdım |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
'''''Çökmə süxurlar'''''-maddələrin su mühitində, az-az hallarda havadan və [[buz]]lağın fəaliyyəti nəticəsində quruda və ya [[dəniz]]də və [[okean]]da çökdürülməsi əmələ gəlir.Çökmə süxurlara nümunə olaraq qum, çaydaşı, çınqıl və gil bunlar tikintidə geniş istifadə olunur.Torf, daş kömür, əhəngdaşı və təbaşir kimi çökmə süxurlarda bitki və heyvan qalıqlarından yaranmışdır [[Su]] hövzələrində və ya quruda toplanan süxurlar. Ç.s.adətən laylı olub tərkibində bitki və heyvan qalıqları olur.Mənşəyinə görə Ç.s. kimyəvi (daşduz, əhəngdaşı, gips, və s.), orqanogen (daş kömür, torf, mərcan qalıqları) və qırıntı süxurlara bölünür.Kimyəvi və orqanegen çöküntüklər isə quruda çökdürülür və müvafiq olaraq protogen /ilk/ və kontinental süxurlar adlanır.Yer səthinin 75%-i Ç.s.örtür.<ref>Geomorfoloji Terminlərin İzahlı Lüğəti "Elm" Bakı 2012 səh. 54</ref> |
'''''Çökmə süxurlar'''''-maddələrin su mühitində, az-az hallarda havadan və [[buz]]lağın fəaliyyəti nəticəsində quruda və ya [[dəniz]]də və [[okean]]da çökdürülməsi əmələ gəlir. Çökmə süxurlara nümunə olaraq qum, çaydaşı, çınqıl və gil bunlar tikintidə geniş istifadə olunur.Torf, daş kömür, əhəngdaşı və təbaşir kimi çökmə süxurlarda bitki və heyvan qalıqlarından yaranmışdır [[Su]] hövzələrində və ya quruda toplanan süxurlar. Ç.s.adətən laylı olub tərkibində bitki və heyvan qalıqları olur.Mənşəyinə görə Ç.s. kimyəvi (daşduz, əhəngdaşı, gips, və s.), orqanogen (daş kömür, torf, mərcan qalıqları) və qırıntı süxurlara bölünür.Kimyəvi və orqanegen çöküntüklər isə quruda çökdürülür və müvafiq olaraq protogen /ilk/ və kontinental süxurlar adlanır.Yer səthinin 75%-i Ç.s.örtür.<ref>Geomorfoloji Terminlərin İzahlı Lüğəti "Elm" Bakı 2012 səh. 54</ref> |
||
''Dinamik çökmə süxur kompleksləri,'' Straxov, 1949 '''-''' [[Yer qabığı|Yer qabığının]] həm geniş və həm də məhdud sahələrini əhatə edən ehtizazi hərəkətlərin müxtəlif mərhələlərində əmələ gələn kompleksləridir. [[Dəniz|Dənizin]] [[Transqressiya|transqressiyasına]] uyğun gələn ərazinin çökəlməsi bu hərəkətlərin başlanğıcı kimi qəbul edilir; bu mərhələdə transqressiv dinamik kompleksi təşkil edən [[konqlomerat]], [[Qum (torpaq)|qum]] və alevrolitlər, qismən [[gillər]], humid zonalarda bunlarla assosiasiya təşkil edən Al, Fe, Mn filizləri, [[fosforitlər]], bəzən kömürlər, arid zonalarda isə [[Gips (mineral)|gipslər]] toplanır. Ərazinin çökəlməsi başa çatdıqdan sonra hövzənin sərhədləri və dərinliyi az dəyişən stabil mərhələ gəlir. Bu zaman humid zonada əsasən gil, karbonat və silisium süxurları; dənizkənarı paralik (sahiləyaxın) zonada - kömürlər; arid zonada - gil, dolomit və silisiumlu süxurlar, hövzənin kənar hissəsində isə fosforitlər, [[Hologen süxurlar|halogen süxurlar]] (gips, halitit, kalium duzları) əmələ gəlir. Bütün bu süxurlar stabil kompleks təşkil edir. Qalxma (dənizin reqressiyası) mərhələsində yenidən qırıntılı süxurlar toplanır. Humid zonalarda bu mərhələ ilə çox qalın kömür yığımları, arid zonalarda isə duzəmələgəlmə əlaqədardır. |
''Dinamik çökmə süxur kompleksləri,'' Straxov, 1949 '''-''' [[Yer qabığı|Yer qabığının]] həm geniş və həm də məhdud sahələrini əhatə edən ehtizazi hərəkətlərin müxtəlif mərhələlərində əmələ gələn kompleksləridir. [[Dəniz|Dənizin]] [[Transqressiya|transqressiyasına]] uyğun gələn ərazinin çökəlməsi bu hərəkətlərin başlanğıcı kimi qəbul edilir; bu mərhələdə transqressiv dinamik kompleksi təşkil edən [[konqlomerat]], [[Qum (torpaq)|qum]] və alevrolitlər, qismən [[gillər]], humid zonalarda bunlarla assosiasiya təşkil edən Al, Fe, Mn filizləri, [[fosforitlər]], bəzən kömürlər, arid zonalarda isə [[Gips (mineral)|gipslər]] toplanır. Ərazinin çökəlməsi başa çatdıqdan sonra hövzənin sərhədləri və dərinliyi az dəyişən stabil mərhələ gəlir. Bu zaman humid zonada əsasən gil, karbonat və silisium süxurları; dənizkənarı paralik (sahiləyaxın) zonada - kömürlər; arid zonada - gil, dolomit və silisiumlu süxurlar, hövzənin kənar hissəsində isə fosforitlər, [[Hologen süxurlar|halogen süxurlar]] (gips, halitit, kalium duzları) əmələ gəlir. Bütün bu süxurlar stabil kompleks təşkil edir. Qalxma (dənizin reqressiyası) mərhələsində yenidən qırıntılı süxurlar toplanır. Humid zonalarda bu mərhələ ilə çox qalın kömür yığımları, arid zonalarda isə duzəmələgəlmə əlaqədardır. |
||
== Təsnifatı == |
|||
Çökmə süxurlar üzvi və qeyri-üzvi çökmə süxurlar olaraq iki əsas qrupa bölünür. |
|||
== Həmçinin bax == |
== Həmçinin bax == |
||
21:15, 21 noyabr 2020 tarixindəki versiya
Çökmə süxurlar-maddələrin su mühitində, az-az hallarda havadan və buzlağın fəaliyyəti nəticəsində quruda və ya dənizdə və okeanda çökdürülməsi əmələ gəlir. Çökmə süxurlara nümunə olaraq qum, çaydaşı, çınqıl və gil bunlar tikintidə geniş istifadə olunur.Torf, daş kömür, əhəngdaşı və təbaşir kimi çökmə süxurlarda bitki və heyvan qalıqlarından yaranmışdır Su hövzələrində və ya quruda toplanan süxurlar. Ç.s.adətən laylı olub tərkibində bitki və heyvan qalıqları olur.Mənşəyinə görə Ç.s. kimyəvi (daşduz, əhəngdaşı, gips, və s.), orqanogen (daş kömür, torf, mərcan qalıqları) və qırıntı süxurlara bölünür.Kimyəvi və orqanegen çöküntüklər isə quruda çökdürülür və müvafiq olaraq protogen /ilk/ və kontinental süxurlar adlanır.Yer səthinin 75%-i Ç.s.örtür.[1]
Dinamik çökmə süxur kompleksləri, Straxov, 1949 - Yer qabığının həm geniş və həm də məhdud sahələrini əhatə edən ehtizazi hərəkətlərin müxtəlif mərhələlərində əmələ gələn kompleksləridir. Dənizin transqressiyasına uyğun gələn ərazinin çökəlməsi bu hərəkətlərin başlanğıcı kimi qəbul edilir; bu mərhələdə transqressiv dinamik kompleksi təşkil edən konqlomerat, qum və alevrolitlər, qismən gillər, humid zonalarda bunlarla assosiasiya təşkil edən Al, Fe, Mn filizləri, fosforitlər, bəzən kömürlər, arid zonalarda isə gipslər toplanır. Ərazinin çökəlməsi başa çatdıqdan sonra hövzənin sərhədləri və dərinliyi az dəyişən stabil mərhələ gəlir. Bu zaman humid zonada əsasən gil, karbonat və silisium süxurları; dənizkənarı paralik (sahiləyaxın) zonada - kömürlər; arid zonada - gil, dolomit və silisiumlu süxurlar, hövzənin kənar hissəsində isə fosforitlər, halogen süxurlar (gips, halitit, kalium duzları) əmələ gəlir. Bütün bu süxurlar stabil kompleks təşkil edir. Qalxma (dənizin reqressiyası) mərhələsində yenidən qırıntılı süxurlar toplanır. Humid zonalarda bu mərhələ ilə çox qalın kömür yığımları, arid zonalarda isə duzəmələgəlmə əlaqədardır.
Təsnifatı
Çökmə süxurlar üzvi və qeyri-üzvi çökmə süxurlar olaraq iki əsas qrupa bölünür.
Həmçinin bax
İstinadlar
- ↑ Geomorfoloji Terminlərin İzahlı Lüğəti "Elm" Bakı 2012 səh. 54
Mənbə
- Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.