Beynəlxalq vahidlər sistemi

Beynəlxalq Vahidlər Sistemi ( beynəlxalq abveaturada Sİ) (ing. International System of Units, fr. Le Système International d'Unités).

Beynəlxalq Vahidlər sistemi 1960-ci ildə yaranmışdır. Sİ gündəlik həyatda eləcə də, elm və texnikanın bütün sahələrində istifadə olunan ən geniş yayılmış vahidlər sistemidir.

Əsas vahidlər

Beynəlxalq vahidlər sistemində əsas vahidlərin sayı yeddidir və bunlardır:

1. uzunluq vahidi- metr(m) - platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış tircik üzərinə çəkilmiş iki cizgi arasındakı məsafədir. 1799-cu ildə Fransada hazırlanmış bu etalon Paris şəhəri yaxınlığındakı Sevr şəhərində saxlanılır. 1983-cü ildən Beynəlxalq razılaşmaya görəmetr - işığın vakuumda 1/299792458 saniyədə yayıldığı məsafə kimi müəyyənləşdirilir.
2. zaman vahidi-saniyə(san) - sezium-133 atomunun şüalanma periodunun 9192631770 mislinə bərabər zamandır.
3. kütlə vahidi-kiloqram(kq) - platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış silindirşəkilli etalonun kütləsidir.
4. maddə miqdarı-mol(mol) - kütləsi 0,012 kq olan karbondakı atomların sayı qədər molekullardan və ya atomlardan təşkil olunmuş maddə miqdarıdır.
5. temperatur vahidi-kelvin (K) - 1954-cü ilə qədər "mütləq dərəcənin" qiyməti suyun qaynama və buzun ərimə temperaturları fərqinin 1/100-i qəbul olunurdu. Termometrin ilk başlanğıc nöqtəsi mütləq sıfır, ikinci əsas nöqtəsi isə suyun üçlük nöqtəsi (273,16K) qəbul olunan Kelvin şkalasından istifadə olunur. Kelvin T və selsi t şkalaları arasındakı əlaqə: T=t+273, 15 və ya hesablamaları sadələşdirmək üçün T=t+273 kimidir. Kelvin şkalasının ΔT=1K,Selsi şkalasının Δt=1 °C-ə bərabərdir.
6. cərəyan şiddəti vahidi-amper(A) - elə cərəyanın şiddətidir ki, bu cərəyan vakuumda bir-birindən 1m məsafədə və bir-birinə paralel yerləşmiş sonsuz uzun naqillərdən keçdikdə onların hər bir metr uzunluqları arasında 2·10⁻⁷Nqarşılıql təsir yaransın.
7. işıq şiddəti vahidi-kandela(kd) - götürülür.

Beynəlxalq vahidlər sistemində (BS) əlavə vahidlərin sayı ikidir:

1. müstəvi bucaq vahidi-radian(rad) - qövsünün uzunluğu radiusa bərabər olan bucaqdır.
2. cisim bucağı vahidi-steradian(strad)

Qalan bütün kəmiyyətlərin vahidləri törəmə vahidlər adlanır.

Mənbə

• M.Murquzov, S.Abdullayev və başqaları. "Fizika" (X sinif). Bakı. 2005.