Denali: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Bluelink 1 book for Vikipediya:Yoxlanılabilərlik (20210205)) #IABot (v2.0.8) (GreenC bot
k clean up, replaced: Uilyam → Vilyam (3), Uinston → Vinston using AWB
Sətir 7: Sətir 7:
'''Denali'''<ref>{{cite book|last=Jones|first=Daniel|author-link=Daniel Jones (phonetician)|title=English Pronouncing Dictionary|editor=Peter Roach|editor2=James Hartmann|editor3=Jane Setter|place=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|orig-year=1917|year=2003|isbn=3-12-539683-2}}</ref><ref>{{cite encyclopedia|title=Denali|encyclopedia=Oxford Dictionaries|url=http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/english/denali|access-date=December 17, 2015}}</ref> ({{Dil-en|Denali}}, 1896-2015-ci illərdə '''Mak-Kinli dağı''' {{Dil-en|Mount McKinley}})<ref name="McKinley Name">{{cite web|url=http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/CRPT-113srpt93/html/CRPT-113srpt93.htm|title=Senate Report 113-93 – Designation of Denali in the State of Alaska|author=Mr. [[Ron Wyden|Wyden]], from the Committee on Energy and Natural Resources|date=September 10, 2013|website=|publisher=U.S. Government Publishing Office|access-date=2015-09-16|quote=The State of Alaska changed the name of the mountain to Denali in 1975, although the U.S. Board on Geographic Names has continued to use the name Mount McKinley. Today most Alaskans refer to Mount McKinley as Denali.}}</ref> — [[Alyaska]]nın Denali rayonunda {{Convert|6,190|m|ft|0}} hündürlüyü ilə [[Şimali Amerika]]nın ən yüksək dağı.
'''Denali'''<ref>{{cite book|last=Jones|first=Daniel|author-link=Daniel Jones (phonetician)|title=English Pronouncing Dictionary|editor=Peter Roach|editor2=James Hartmann|editor3=Jane Setter|place=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|orig-year=1917|year=2003|isbn=3-12-539683-2}}</ref><ref>{{cite encyclopedia|title=Denali|encyclopedia=Oxford Dictionaries|url=http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/english/denali|access-date=December 17, 2015}}</ref> ({{Dil-en|Denali}}, 1896-2015-ci illərdə '''Mak-Kinli dağı''' {{Dil-en|Mount McKinley}})<ref name="McKinley Name">{{cite web|url=http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/CRPT-113srpt93/html/CRPT-113srpt93.htm|title=Senate Report 113-93 – Designation of Denali in the State of Alaska|author=Mr. [[Ron Wyden|Wyden]], from the Committee on Energy and Natural Resources|date=September 10, 2013|website=|publisher=U.S. Government Publishing Office|access-date=2015-09-16|quote=The State of Alaska changed the name of the mountain to Denali in 1975, although the U.S. Board on Geographic Names has continued to use the name Mount McKinley. Today most Alaskans refer to Mount McKinley as Denali.}}</ref> — [[Alyaska]]nın Denali rayonunda {{Convert|6,190|m|ft|0}} hündürlüyü ilə [[Şimali Amerika]]nın ən yüksək dağı.


Dağın ətrafındakı ərazidə yaşayan Koyukon xalqı əsrlər boyu zirvəyə “Denali” deyirdi. 1896-cı ildə bir qızıl kəşfiyyatı, o zamankı prezidentliyə namizəd [[Uilyam Mak-Kinli|William McKinley-ni]] dəstəkləmək üçün "McKinley Mount" adını verdi; bu ad 1917-ci ildən 2015-ci ilə qədər [[ABŞ federal hökuməti|ABŞ]] - [[ABŞ federal hökuməti|ın Federal hökuməti]] tərəfindən tanınan rəsmi ad idi. 2015-ci ilin avqustunda, Alyaska əyalətinin 1975-ci il rəhbərliyindən sonra Birləşmiş Ştatların Daxili İşlər Nazirliyi dağın rəsmi adının Denali olaraq dəyişdirildiyini elan etdi.<ref name="DenaliNameChangeDOI">{{cite press release|title=Denali Name Change|url=https://www.doi.gov/sites/doi.opengov.ibmcloud.com/files/press-release/Denali%20Name%20Change.pdf|publisher=[[United States Department of the Interior|U.S. Department of the Interior]]|date=August 28, 2015|accessdate=August 31, 2015}}</ref><ref name="OldNameReturns">{{cite web|last=Campbell|first=Jon|title=Old Name Officially Returns to Nation's Highest Peak|url=https://www.usgs.gov/news/old-name-officially-returns-nations-highest-peak|publisher=U.S. Board of 6Geographic Names ([[United States Geological Survey|U.S. Geological Survey]])|date=August 30, 2015|accessdate=May 16, 2016}}</ref>
Dağın ətrafındakı ərazidə yaşayan Koyukon xalqı əsrlər boyu zirvəyə “Denali” deyirdi. 1896-cı ildə bir qızıl kəşfiyyatı, o zamankı prezidentliyə namizəd [[Vilyam Mak-Kinli|William McKinley-ni]] dəstəkləmək üçün "McKinley Mount" adını verdi; bu ad 1917-ci ildən 2015-ci ilə qədər [[ABŞ federal hökuməti|ABŞ]] - [[ABŞ federal hökuməti|ın Federal hökuməti]] tərəfindən tanınan rəsmi ad idi. 2015-ci ilin avqustunda, Alyaska əyalətinin 1975-ci il rəhbərliyindən sonra Birləşmiş Ştatların Daxili İşlər Nazirliyi dağın rəsmi adının Denali olaraq dəyişdirildiyini elan etdi.<ref name="DenaliNameChangeDOI">{{cite press release|title=Denali Name Change|url=https://www.doi.gov/sites/doi.opengov.ibmcloud.com/files/press-release/Denali%20Name%20Change.pdf|publisher=[[United States Department of the Interior|U.S. Department of the Interior]]|date=August 28, 2015|accessdate=August 31, 2015}}</ref><ref name="OldNameReturns">{{cite web|last=Campbell|first=Jon|title=Old Name Officially Returns to Nation's Highest Peak|url=https://www.usgs.gov/news/old-name-officially-returns-nations-highest-peak|publisher=U.S. Board of 6Geographic Names ([[United States Geological Survey|U.S. Geological Survey]])|date=August 30, 2015|accessdate=May 16, 2016}}</ref>


1903-cü ildə Ceyms Vikkerşam, Denaliyə dırmaşmaq üçün ilk uğursuz cəhdini etdi. 1906-cı ildə [[Frederik Kuk]] dağı fəth etdiyini iddia etdi, lakin bu təsdiqlənməmişdir və onun qanuniliyi şübhə altına alınır. Denalinin zirvəsinə ilk təsdiqlənən yüksəlişə 7 iyun 1913-cü ildə, Cənub zirvəsinə dırmanan alpinistlər Hudson Stuk, Harri Karstens, Valter Harper və Robert Tatum imza atılmışdır. 1951-ci ildə Bradford Vaşburn ən təhlükəsiz və ən asan yol hesab edilən və buna görə də hazırda istifadə edilən ən populyar olan Qərbi Buttress marşrutunu kəşf etdi.
1903-cü ildə Ceyms Vikkerşam, Denaliyə dırmaşmaq üçün ilk uğursuz cəhdini etdi. 1906-cı ildə [[Frederik Kuk]] dağı fəth etdiyini iddia etdi, lakin bu təsdiqlənməmişdir və onun qanuniliyi şübhə altına alınır. Denalinin zirvəsinə ilk təsdiqlənən yüksəlişə 7 iyun 1913-cü ildə, Cənub zirvəsinə dırmanan alpinistlər Hudson Stuk, Harri Karstens, Valter Harper və Robert Tatum imza atılmışdır. 1951-ci ildə Bradford Vaşburn ən təhlükəsiz və ən asan yol hesab edilən və buna görə də hazırda istifadə edilən ən populyar olan Qərbi Buttress marşrutunu kəşf etdi.
Sətir 16: Sətir 16:
Əsrlər boyu dağın ətrafında yaşayan Koyukon [[Alyaska atabaskları|Atabaskaları]] dağı ''Dinale'' ya ''Denali'' kimi adlandırırdılar. Bu ad "yüksək" və ya "hündür" mənasını verən Koyukon sözünə əsaslanır.<ref>{{cite news|url=http://www.adn.com/article/20150830/it-s-official-it-s-denali|title=McKinley no more: America's tallest peak to be renamed Denali|last=Martinson|first=Erica|date=August 30, 2015|newspaper=Alaska Dispatch News|access-date=August 31, 2015|quote=The name "Denali" is derived from the Koyukon name and is based on a verb theme meaning "high" or "tall," according to linguist James Kari of the Alaska Native Language Center at the University of Alaska Fairbanks, in the book "Shem Pete’s Alaska." It doesn't mean "the great one," as is commonly believed, Kari wrote.}}</ref>[[Rus Amerikası|Rusların Alyaskaya sahib olduğu]] dövrdə dağın adı ''Bolşaya Qora idi'' ( {{Dil-ru|Большая Гора}}, ''bolşaya''-böyük, ''qora''-dağ deməkdir).<ref name="DictionaryOFAlaskaPlaceNames2">{{cite book|title=Dictionary of Alaska Place Names|publisher=[[United States Department of the Interior]]|year=1976|url=http://www.dggs.dnr.state.ak.us/webpubs/usgs/p/text/p0567.PDF|page=610|isbn=0944780024}}{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref> Dağın təməlinə çatan ilk yerli Alyaskalı qızıl kəşfiyyatçısı Frank Densmordan<ref>{{cite book|last1=Berton|first1=Pierre|origyear=1972|year=1990|title=Klondike: The Last Great Gold Rush 1896–1899|url=https://archive.org/details/klondikelastgrea0000bert_c9v9|edition=revised|page=[https://archive.org/details/klondikelastgrea0000bert_c9v9/page/84 84]|isbn=0-14-011759-8|oclc=19392422}}</ref> sonra 1880-ci illərin sonu və 1890-cı illərin əvvəllərində dağ qısaca Densmore dağı adlandırıldı.<ref name="norrisv1-1">{{cite web|last=Norris|first=Frank|title=Crown Jewel of the North: An Administrative History of Denali National Park and Preserve, Vol. 1|url=http://www.nps.gov/dena/historyculture/upload/Crown%20Jewel%20of%20the%20North%20-%20An%20Administrative%20History%20of%20DENA%20-%20Vol%20I.pdf|publisher=National Park Service|page=1}}</ref>
Əsrlər boyu dağın ətrafında yaşayan Koyukon [[Alyaska atabaskları|Atabaskaları]] dağı ''Dinale'' ya ''Denali'' kimi adlandırırdılar. Bu ad "yüksək" və ya "hündür" mənasını verən Koyukon sözünə əsaslanır.<ref>{{cite news|url=http://www.adn.com/article/20150830/it-s-official-it-s-denali|title=McKinley no more: America's tallest peak to be renamed Denali|last=Martinson|first=Erica|date=August 30, 2015|newspaper=Alaska Dispatch News|access-date=August 31, 2015|quote=The name "Denali" is derived from the Koyukon name and is based on a verb theme meaning "high" or "tall," according to linguist James Kari of the Alaska Native Language Center at the University of Alaska Fairbanks, in the book "Shem Pete’s Alaska." It doesn't mean "the great one," as is commonly believed, Kari wrote.}}</ref>[[Rus Amerikası|Rusların Alyaskaya sahib olduğu]] dövrdə dağın adı ''Bolşaya Qora idi'' ( {{Dil-ru|Большая Гора}}, ''bolşaya''-böyük, ''qora''-dağ deməkdir).<ref name="DictionaryOFAlaskaPlaceNames2">{{cite book|title=Dictionary of Alaska Place Names|publisher=[[United States Department of the Interior]]|year=1976|url=http://www.dggs.dnr.state.ak.us/webpubs/usgs/p/text/p0567.PDF|page=610|isbn=0944780024}}{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref> Dağın təməlinə çatan ilk yerli Alyaskalı qızıl kəşfiyyatçısı Frank Densmordan<ref>{{cite book|last1=Berton|first1=Pierre|origyear=1972|year=1990|title=Klondike: The Last Great Gold Rush 1896–1899|url=https://archive.org/details/klondikelastgrea0000bert_c9v9|edition=revised|page=[https://archive.org/details/klondikelastgrea0000bert_c9v9/page/84 84]|isbn=0-14-011759-8|oclc=19392422}}</ref> sonra 1880-ci illərin sonu və 1890-cı illərin əvvəllərində dağ qısaca Densmore dağı adlandırıldı.<ref name="norrisv1-1">{{cite web|last=Norris|first=Frank|title=Crown Jewel of the North: An Administrative History of Denali National Park and Preserve, Vol. 1|url=http://www.nps.gov/dena/historyculture/upload/Crown%20Jewel%20of%20the%20North%20-%20An%20Administrative%20History%20of%20DENA%20-%20Vol%20I.pdf|publisher=National Park Service|page=1}}</ref>


1896-cı ildə bir qızıl kəşfiyyatçısı sonrakı il prezident olmuş o zamankı prezidentliyə namizəd [[Uilyam Mak-Kinli]]yə siyasi dəstək olaraq dağı Mak-Kinli adlandırdı. Prezident [[Vudro Vilson|Vilson]], 26 Fevral 1917-ci il tarixli Mak-Kinli Milli Parkı Aktını imzaladıqdan sonra Birləşmiş Ştatlar rəsmi olaraq Mak-Kinli adını tanıdı. 1965-ci ildə [[Lindon Conson]] dağın şimal və cənub zirvələrini İngilis dövlət xadimi [[Uinston Çörçill]]in şərəfinə "Çörçil zirvələri" elan etdi. Alyaska Coğrafi Adlar Şurası 1975-ci ildə dağın adını yerli olaraq adlandırıldığı kimi, Denali olaraq dəyişdirilməsini tələb etdi.<ref>{{cite web|title=Senate Report 113-93, Designation of Denali in the State of Alaska|author=Senator [[Ron Wyden]]|date=September 10, 2013|publisher=US Government Publishing Office|url=http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/CRPT-113srpt93/html/CRPT-113srpt93.htm|accessdate=August 31, 2015}}</ref> Bununla birlikdə, 1975-ci ildə Alyaska əyalətinin qanunverici orqanından ABŞ-ın Coğrafi Adlar üzrə Heyətinə federal səviyyədə tələbə Mak-Kinlinin doğma şəhəri olan Kantondan Ohayo korqresi üzvü Ralf Requla mane oldu.<ref name="monmonier">{{cite book|last=Monmonier|first=Mark|title=Drawing the Line: Tales of Maps and Cartocontroversy|year=1995|publisher=[[Henry Holt and Company]]|isbn=0-8050-2581-2|url=https://books.google.com/books?id=B-_SGLEO954C&pg=PA67|authorlink=Mark Monmonier|accessdate=2013-01-22|page=67}}</ref>
1896-cı ildə bir qızıl kəşfiyyatçısı sonrakı il prezident olmuş o zamankı prezidentliyə namizəd [[Vilyam Mak-Kinli]]yə siyasi dəstək olaraq dağı Mak-Kinli adlandırdı. Prezident [[Vudro Vilson|Vilson]], 26 Fevral 1917-ci il tarixli Mak-Kinli Milli Parkı Aktını imzaladıqdan sonra Birləşmiş Ştatlar rəsmi olaraq Mak-Kinli adını tanıdı. 1965-ci ildə [[Lindon Conson]] dağın şimal və cənub zirvələrini İngilis dövlət xadimi [[Vinston Çörçill]]in şərəfinə "Çörçil zirvələri" elan etdi. Alyaska Coğrafi Adlar Şurası 1975-ci ildə dağın adını yerli olaraq adlandırıldığı kimi, Denali olaraq dəyişdirilməsini tələb etdi.<ref>{{cite web|title=Senate Report 113-93, Designation of Denali in the State of Alaska|author=Senator [[Ron Wyden]]|date=September 10, 2013|publisher=US Government Publishing Office|url=http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/CRPT-113srpt93/html/CRPT-113srpt93.htm|accessdate=August 31, 2015}}</ref> Bununla birlikdə, 1975-ci ildə Alyaska əyalətinin qanunverici orqanından ABŞ-ın Coğrafi Adlar üzrə Heyətinə federal səviyyədə tələbə Mak-Kinlinin doğma şəhəri olan Kantondan Ohayo korqresi üzvü Ralf Requla mane oldu.<ref name="monmonier">{{cite book|last=Monmonier|first=Mark|title=Drawing the Line: Tales of Maps and Cartocontroversy|year=1995|publisher=[[Henry Holt and Company]]|isbn=0-8050-2581-2|url=https://books.google.com/books?id=B-_SGLEO954C&pg=PA67|authorlink=Mark Monmonier|accessdate=2013-01-22|page=67}}</ref>


30 Avqust 2015-ci ildə, Alyaskaya prezident ziyarətindən bir qədər əvvəl [[Barak Obama]] administrasiyası ''Denali'' adının Alaska Coğrafiya Şurasının təyinatına uyğun olaraq bərpa ediləcəyini elan etdi.<ref>{{cite news|url=http://www.newsminer.com/news/local_news/denali-to-be-restored-as-name-of-north-america-s/article_c5444ce4-4f4d-11e5-80ac-4b3fcffe6182.html|title=Denali to be restored as name of North America's tallest mountain|first=Jeff|last=Richardson|work=Fairbanks Daily News-Miner|date=August 30, 2015|accessdate=August 30, 2015}}</ref> ABŞ Daxili İşlər Katibi Sally Cevellin, 28 Avqust 2015 tarixində adın Denali olaraq dəyişdirilməsi əmri dərhal qüvvəyə mindi.<ref name="DenaliNameChangeDOI2">{{Cite press release}}</ref> Cevell, dəyişikliyin "çoxdan gəldiyini" söylədi.<ref name="ADNDenali2">{{cite news|url=http://www.adn.com/article/20150830/president-obama-oks-renaming-mount-mckinley-denali|title=President Obama OKs renaming of Mount McKinley to Denali|date=August 30, 2015|accessdate=August 30, 2015|work=Alaska Dispatch News}}</ref>
30 Avqust 2015-ci ildə, Alyaskaya prezident ziyarətindən bir qədər əvvəl [[Barak Obama]] administrasiyası ''Denali'' adının Alaska Coğrafiya Şurasının təyinatına uyğun olaraq bərpa ediləcəyini elan etdi.<ref>{{cite news|url=http://www.newsminer.com/news/local_news/denali-to-be-restored-as-name-of-north-america-s/article_c5444ce4-4f4d-11e5-80ac-4b3fcffe6182.html|title=Denali to be restored as name of North America's tallest mountain|first=Jeff|last=Richardson|work=Fairbanks Daily News-Miner|date=August 30, 2015|accessdate=August 30, 2015}}</ref> ABŞ Daxili İşlər Katibi Sally Cevellin, 28 Avqust 2015 tarixində adın Denali olaraq dəyişdirilməsi əmri dərhal qüvvəyə mindi.<ref name="DenaliNameChangeDOI2">{{Cite press release}}</ref> Cevell, dəyişikliyin "çoxdan gəldiyini" söylədi.<ref name="ADNDenali2">{{cite news|url=http://www.adn.com/article/20150830/president-obama-oks-renaming-mount-mckinley-denali|title=President Obama OKs renaming of Mount McKinley to Denali|date=August 30, 2015|accessdate=August 30, 2015|work=Alaska Dispatch News}}</ref>
Sətir 23: Sətir 23:
[[Yukon çayı|Yukon]], Tanana və Kuskokvim çaylarının hövzəsində yaşayan Koyukon [[Atabasklar]]ı dağın ətəyinə çıxışı olan ilk yerli Amerikalılar idi. Britaniya dəniz kapitan və tədqiqatçı, Corc Vankover, 6 may 1794-də dağları qeyd edərkən Denalini görən ilk avropalı olmuşdur. Rus tədqiqatçısı Lavrenti Zaqoskin 1843 və 1844-cü illərdə Tanana və Kuskokvim çaylarını tədqiq etdi və dağı digər tərəfdən görən ilk avropalı oldu.
[[Yukon çayı|Yukon]], Tanana və Kuskokvim çaylarının hövzəsində yaşayan Koyukon [[Atabasklar]]ı dağın ətəyinə çıxışı olan ilk yerli Amerikalılar idi. Britaniya dəniz kapitan və tədqiqatçı, Corc Vankover, 6 may 1794-də dağları qeyd edərkən Denalini görən ilk avropalı olmuşdur. Rus tədqiqatçısı Lavrenti Zaqoskin 1843 və 1844-cü illərdə Tanana və Kuskokvim çaylarını tədqiq etdi və dağı digər tərəfdən görən ilk avropalı oldu.


Susitna çayının qumlarında qızıl axtaran, [[Vaşinqton şəhəri|Vaşinqtonun]] [[Sietl]] ştatında yaşayan Yeni Hampşire əsilli Uilyam Dikkey, Alyaskadan qayıtdıqdan sonra, 24 yanvar 1897-ci ildə yaranan "New York Sun"a hesabat verdi. O hesabatında "Bu zirvənin Şimali Amerikada ən yüksək zirvə olduğuna şübhə etmirik və {{Convert|20,000|ft|m}} hündürlüyündə olduğunu təxmin edirik" cümləsi ilə diqqət çəkdi. Buna qədər [[Kanada]]nın [[Yukon]] ərazisindəki Loqan dağının qitənin ən yüksək nöqtəsi olduğuna inanılırdı. Sonradan hesabları üçün tərənnüm edilsə də, Dikkey, digər kəşfiyyatçı tərəflərin də dağın {{Convert|20,000|ft|m}} hündürlüyündə olduğunu təxmin etdiyini etiraf etdi.<ref>{{cite book|first=Bill|last=Sherwonit|title=Denali: A Literary Anthology|publisher=[[The Mountaineers Books]]|location=[[Seattle]]|isbn=0-89886-710-X|page=9|url=https://books.google.com/books?id=VG6m-HGVJa4C|date=October 1, 2000}} See, particularly, chapter 4 (pp. 52–61): [https://books.google.com/books?id=mr5CfxqLRdgC&pg=PA128&lpg=PA128&dq=%22The+Ascent+of+Denali%22 "Discoveries in Alaska"], 1897, by William A. Dickey.</ref>
Susitna çayının qumlarında qızıl axtaran, [[Vaşinqton şəhəri|Vaşinqtonun]] [[Sietl]] ştatında yaşayan Yeni Hampşire əsilli Vilyam Dikkey, Alyaskadan qayıtdıqdan sonra, 24 yanvar 1897-ci ildə yaranan "New York Sun"a hesabat verdi. O hesabatında "Bu zirvənin Şimali Amerikada ən yüksək zirvə olduğuna şübhə etmirik və {{Convert|20,000|ft|m}} hündürlüyündə olduğunu təxmin edirik" cümləsi ilə diqqət çəkdi. Buna qədər [[Kanada]]nın [[Yukon]] ərazisindəki Loqan dağının qitənin ən yüksək nöqtəsi olduğuna inanılırdı. Sonradan hesabları üçün tərənnüm edilsə də, Dikkey, digər kəşfiyyatçı tərəflərin də dağın {{Convert|20,000|ft|m}} hündürlüyündə olduğunu təxmin etdiyini etiraf etdi.<ref>{{cite book|first=Bill|last=Sherwonit|title=Denali: A Literary Anthology|publisher=[[The Mountaineers Books]]|location=[[Seattle]]|isbn=0-89886-710-X|page=9|url=https://books.google.com/books?id=VG6m-HGVJa4C|date=October 1, 2000}} See, particularly, chapter 4 (pp. 52–61): [https://books.google.com/books?id=mr5CfxqLRdgC&pg=PA128&lpg=PA128&dq=%22The+Ascent+of+Denali%22 "Discoveries in Alaska"], 1897, by William A. Dickey.</ref>


== Hava stansiyası ==
== Hava stansiyası ==

13:51, 27 may 2021 tarixindəki versiya

Denali
Ümumi məlumatlar
Mütləq hündürlüyü 6190 m
Nisbi hündürlüyü 6.155 m[1][2]
İlk fəthi

1913-cü il, 7 iyunda Hudson Stuk Harri Karstens Volter Harper

Robert Tatum tərəfindən
Yerləşməsi
63°04′10″ şm. e. 151°00′27″ q. u.
Ölkə  ABŞ
Region
Əyalət
Denali xəritədə
Denali
Denali
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Denali[3][4] (ing. Denali, 1896-2015-ci illərdə Mak-Kinli dağı ing. Mount McKinley)[5] — Alyaskanın Denali rayonunda 6,190 metr (20,308 ft) hündürlüyü ilə Şimali Amerikanın ən yüksək dağı.

Dağın ətrafındakı ərazidə yaşayan Koyukon xalqı əsrlər boyu zirvəyə “Denali” deyirdi. 1896-cı ildə bir qızıl kəşfiyyatı, o zamankı prezidentliyə namizəd William McKinley-ni dəstəkləmək üçün "McKinley Mount" adını verdi; bu ad 1917-ci ildən 2015-ci ilə qədər ABŞ - ın Federal hökuməti tərəfindən tanınan rəsmi ad idi. 2015-ci ilin avqustunda, Alyaska əyalətinin 1975-ci il rəhbərliyindən sonra Birləşmiş Ştatların Daxili İşlər Nazirliyi dağın rəsmi adının Denali olaraq dəyişdirildiyini elan etdi.[6][7]

1903-cü ildə Ceyms Vikkerşam, Denaliyə dırmaşmaq üçün ilk uğursuz cəhdini etdi. 1906-cı ildə Frederik Kuk dağı fəth etdiyini iddia etdi, lakin bu təsdiqlənməmişdir və onun qanuniliyi şübhə altına alınır. Denalinin zirvəsinə ilk təsdiqlənən yüksəlişə 7 iyun 1913-cü ildə, Cənub zirvəsinə dırmanan alpinistlər Hudson Stuk, Harri Karstens, Valter Harper və Robert Tatum imza atılmışdır. 1951-ci ildə Bradford Vaşburn ən təhlükəsiz və ən asan yol hesab edilən və buna görə də hazırda istifadə edilən ən populyar olan Qərbi Buttress marşrutunu kəşf etdi.

2 sentyabr 2015-ci ildə ABŞ Geoloji Tədqiqatı dağın hündürlüyünün 20,320 fut (6,194 m) deyil, 20,310 fut (6,190 m) olduğunu qeyd etdi.

Adlandırma

Əsrlər boyu dağın ətrafında yaşayan Koyukon Atabaskaları dağı Dinale ya Denali kimi adlandırırdılar. Bu ad "yüksək" və ya "hündür" mənasını verən Koyukon sözünə əsaslanır.[8]Rusların Alyaskaya sahib olduğu dövrdə dağın adı Bolşaya Qora idi ( rus. Большая Гора, bolşaya-böyük, qora-dağ deməkdir).[9] Dağın təməlinə çatan ilk yerli Alyaskalı qızıl kəşfiyyatçısı Frank Densmordan[10] sonra 1880-ci illərin sonu və 1890-cı illərin əvvəllərində dağ qısaca Densmore dağı adlandırıldı.[11]

1896-cı ildə bir qızıl kəşfiyyatçısı sonrakı il prezident olmuş o zamankı prezidentliyə namizəd Vilyam Mak-Kinliyə siyasi dəstək olaraq dağı Mak-Kinli adlandırdı. Prezident Vilson, 26 Fevral 1917-ci il tarixli Mak-Kinli Milli Parkı Aktını imzaladıqdan sonra Birləşmiş Ştatlar rəsmi olaraq Mak-Kinli adını tanıdı. 1965-ci ildə Lindon Conson dağın şimal və cənub zirvələrini İngilis dövlət xadimi Vinston Çörçillin şərəfinə "Çörçil zirvələri" elan etdi. Alyaska Coğrafi Adlar Şurası 1975-ci ildə dağın adını yerli olaraq adlandırıldığı kimi, Denali olaraq dəyişdirilməsini tələb etdi.[12] Bununla birlikdə, 1975-ci ildə Alyaska əyalətinin qanunverici orqanından ABŞ-ın Coğrafi Adlar üzrə Heyətinə federal səviyyədə tələbə Mak-Kinlinin doğma şəhəri olan Kantondan Ohayo korqresi üzvü Ralf Requla mane oldu.[13]

30 Avqust 2015-ci ildə, Alyaskaya prezident ziyarətindən bir qədər əvvəl Barak Obama administrasiyası Denali adının Alaska Coğrafiya Şurasının təyinatına uyğun olaraq bərpa ediləcəyini elan etdi.[14] ABŞ Daxili İşlər Katibi Sally Cevellin, 28 Avqust 2015 tarixində adın Denali olaraq dəyişdirilməsi əmri dərhal qüvvəyə mindi.[15] Cevell, dəyişikliyin "çoxdan gəldiyini" söylədi.[16]

Tarixi

Yukon, Tanana və Kuskokvim çaylarının hövzəsində yaşayan Koyukon Atabaskları dağın ətəyinə çıxışı olan ilk yerli Amerikalılar idi. Britaniya dəniz kapitan və tədqiqatçı, Corc Vankover, 6 may 1794-də dağları qeyd edərkən Denalini görən ilk avropalı olmuşdur. Rus tədqiqatçısı Lavrenti Zaqoskin 1843 və 1844-cü illərdə Tanana və Kuskokvim çaylarını tədqiq etdi və dağı digər tərəfdən görən ilk avropalı oldu.

Susitna çayının qumlarında qızıl axtaran, Vaşinqtonun Sietl ştatında yaşayan Yeni Hampşire əsilli Vilyam Dikkey, Alyaskadan qayıtdıqdan sonra, 24 yanvar 1897-ci ildə yaranan "New York Sun"a hesabat verdi. O hesabatında "Bu zirvənin Şimali Amerikada ən yüksək zirvə olduğuna şübhə etmirik və 20,000 fut (6,100 m) hündürlüyündə olduğunu təxmin edirik" cümləsi ilə diqqət çəkdi. Buna qədər Kanadanın Yukon ərazisindəki Loqan dağının qitənin ən yüksək nöqtəsi olduğuna inanılırdı. Sonradan hesabları üçün tərənnüm edilsə də, Dikkey, digər kəşfiyyatçı tərəflərin də dağın 20,000 fut (6,100 m) hündürlüyündə olduğunu təxmin etdiyini etiraf etdi.[17]

Hava stansiyası

Yaponiya Alp Klubu 1990-cı ildə Denali zirvəsi yaxınlığında, 18,733 fut (5,710 m) yüksəklikdə bir meteoroloji stansiya quraşdırdı. 1998-ci ildə bu hava stansiyası Alyaska Fairbanks Universitetindəki Beynəlxalq Arktika Tədqiqat Mərkəzinə bağışlandı. 2002-ci ilin iyun ayında 19,000 fut (5,800 m) hündürlükdə bir hava stansiyası yerləşdirildi. Yarandığı gündən bəri, avadanlıqların illik yeniləmələri həddindən artıq hava və hündürlük şərtləri üçün qurulmuş xüsusi alət ilə aparılır. Bu hava stansiyası dünyanın üçüncü ən yüksək hava stansiyasıdır.[18]

Hava stansiyası1 dekabr 2003-cü ildə temperaturu −75.5 °F (−59.7 °C) olaraq qeyd etdi. 29 Noyabr 2003-cü ildə temperatur −74.4 °F (−59.1 °C), küləyin sürəti saatda 29.6 kilometr kimi qeyd alındı.

İstinadlar

  1. ↑ http://www.peakbagger.com/peak.aspx?pid=271.
  2. ↑ https://peakvisor.com/peak/denali.html.
  3. ↑ Jones, Daniel. Peter Roach; James Hartmann; Jane Setter (redaktorlar ). English Pronouncing Dictionary. Cambridge: Cambridge University Press. 2003 [1917]. ISBN 3-12-539683-2.
  4. ↑ Denali // Oxford Dictionaries. İstifadə tarixi: December 17, 2015.
  5. ↑ Mr. Wyden, from the Committee on Energy and Natural Resources. "Senate Report 113-93 – Designation of Denali in the State of Alaska". U.S. Government Publishing Office. September 10, 2013. İstifadə tarixi: 2015-09-16. The State of Alaska changed the name of the mountain to Denali in 1975, although the U.S. Board on Geographic Names has continued to use the name Mount McKinley. Today most Alaskans refer to Mount McKinley as Denali.
  6. ↑ "Denali Name Change" (PDF) (Press-reliz). U.S. Department of the Interior. August 28, 2015. İstifadə tarixi: August 31, 2015.
  7. ↑ Campbell, Jon. "Old Name Officially Returns to Nation's Highest Peak". U.S. Board of 6Geographic Names (U.S. Geological Survey). August 30, 2015. İstifadə tarixi: May 16, 2016.
  8. ↑ Martinson, Erica. "McKinley no more: America's tallest peak to be renamed Denali". Alaska Dispatch News. August 30, 2015. İstifadə tarixi: August 31, 2015. The name "Denali" is derived from the Koyukon name and is based on a verb theme meaning "high" or "tall," according to linguist James Kari of the Alaska Native Language Center at the University of Alaska Fairbanks, in the book "Shem Pete’s Alaska." It doesn't mean "the great one," as is commonly believed, Kari wrote.
  9. ↑ Dictionary of Alaska Place Names (PDF). United States Department of the Interior. 1976. səh. 610. ISBN 0944780024.[ölü keçid].
  10. ↑ Berton, Pierre. Klondike: The Last Great Gold Rush 1896–1899 (revised). 1990 [1972]. səh. 84. ISBN 0-14-011759-8. OCLC 19392422.
  11. ↑ Norris, Frank. "Crown Jewel of the North: An Administrative History of Denali National Park and Preserve, Vol. 1" (PDF). National Park Service. səh. 1.
  12. ↑ Senator Ron Wyden. "Senate Report 113-93, Designation of Denali in the State of Alaska". US Government Publishing Office. September 10, 2013. İstifadə tarixi: August 31, 2015.
  13. ↑ Monmonier, Mark. Drawing the Line: Tales of Maps and Cartocontroversy. Henry Holt and Company. 1995. səh. 67. ISBN 0-8050-2581-2. İstifadə tarixi: 2013-01-22.
  14. ↑ Richardson, Jeff. "Denali to be restored as name of North America's tallest mountain". Fairbanks Daily News-Miner. August 30, 2015. İstifadə tarixi: August 30, 2015.
  15. ↑ (Press-reliz).
  16. ↑ "President Obama OKs renaming of Mount McKinley to Denali". Alaska Dispatch News. August 30, 2015. İstifadə tarixi: August 30, 2015.
  17. ↑ Sherwonit, Bill. Denali: A Literary Anthology. Seattle: The Mountaineers Books. October 1, 2000. səh. 9. ISBN 0-89886-710-X. See, particularly, chapter 4 (pp. 52–61): "Discoveries in Alaska", 1897, by William A. Dickey.
  18. ↑ "Japanese install probe on tallest US peak". The Japan Times. July 17, 2006. November 3, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-24.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Denali&oldid=5965290"