Gürcülər: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Teqlər: Geri qaytarıldı Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Teqlər: Geri qaytarıldı Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 71: Sətir 71:
[[Gürcülər]] tarix səhnəsinə Klassik Antik dövrün [[İber]] və [[Kolxida]] sivilizasiyaları ilə çıxmışlar; Kolxida Yunan dünyası ilə mədəni bağlı olsa da, Makedoniyalı İskəndər Əhəmənilər İmperiyasını məhv edənə qədər [[İberiya]] bu imperiyanın təsiri altında qalmışdır.[32] Kapadokiyalı [[Müqəddəs Nino]] tərəfindən İberiyada xristianlığın yayılması ilə onlar 4-cü əsrdə [[İsa]]nın inancını qəbul edən ilk xalqlardan biri oldular və bu gün gürcülərin əksəriyyəti Şərqi [[Pravoslav Xristianlar]]dır və onların milli avtokefal kilsəsinə tabe olurlar. [[Gürcü Pravoslav Kilsəsi]][33][34], həmçinin gürcü [[katolik]] və [[müsəlman]] icmaları və xeyli sayda qeyri-dini gürcülər var. Orta əsrlər 1008-ci ildə Asiya ilə Avropanı birləşdirən körpü rolunu oynayan Qafqazda gürcülərin birləşərək ümumi Qafqaz imperiyası olan birləşmiş [[Gürcüstan Krallığı]]nın yaradılmasının şahidi oldu [35],[36][37] [38] daha sonra.[[Gürcüstan]]ın qızıl dövrünün başlaması ilə ölkə siyasi və mədəni gücünün zirvəsinə çatdı. Bu dövr [[monqollar]]ın və [[Teymur]]un basqınları,[39] Qara vəba, [[Konstantinopol]]un süqutu, habelə sonuncunun sonuncusu [[V Giorgi]]nin ölümündən sonra baş verən daxili qarışıqlıqlar nəticəsində krallığın zəifləməsinə və sonradan bölünməsinə səbəb oldu. böyük gürcü kralları, 1346. [40]
[[Gürcülər]] tarix səhnəsinə Klassik Antik dövrün [[İber]] və [[Kolxida]] sivilizasiyaları ilə çıxmışlar; Kolxida Yunan dünyası ilə mədəni bağlı olsa da, Makedoniyalı İskəndər Əhəmənilər İmperiyasını məhv edənə qədər [[İberiya]] bu imperiyanın təsiri altında qalmışdır.[32] Kapadokiyalı [[Müqəddəs Nino]] tərəfindən İberiyada xristianlığın yayılması ilə onlar 4-cü əsrdə [[İsa]]nın inancını qəbul edən ilk xalqlardan biri oldular və bu gün gürcülərin əksəriyyəti Şərqi [[Pravoslav Xristianlar]]dır və onların milli avtokefal kilsəsinə tabe olurlar. [[Gürcü Pravoslav Kilsəsi]][33][34], həmçinin gürcü [[katolik]] və [[müsəlman]] icmaları və xeyli sayda qeyri-dini gürcülər var. Orta əsrlər 1008-ci ildə Asiya ilə Avropanı birləşdirən körpü rolunu oynayan Qafqazda gürcülərin birləşərək ümumi Qafqaz imperiyası olan birləşmiş [[Gürcüstan Krallığı]]nın yaradılmasının şahidi oldu [35],[36][37] [38] daha sonra.[[Gürcüstan]]ın qızıl dövrünün başlaması ilə ölkə siyasi və mədəni gücünün zirvəsinə çatdı. Bu dövr [[monqollar]]ın və [[Teymur]]un basqınları,[39] Qara vəba, [[Konstantinopol]]un süqutu, habelə sonuncunun sonuncusu [[V Giorgi]]nin ölümündən sonra baş verən daxili qarışıqlıqlar nəticəsində krallığın zəifləməsinə və sonradan bölünməsinə səbəb oldu. böyük gürcü kralları, 1346. [40]
=== Yeni dövr ===
=== Yeni dövr ===
Sonrakı İlk Müasir Çağda gürcülər siyasi olaraq parçalandı və [[Osmanlı İmperiyası]] və [[İran]]ın ardıcıl sülalələrinə tabe olan səltənət və bəyliklər dövrü başladı. Gürcülər müttəfiqlər axtarmağa başladılar və [[ruslar]]ı siyasi üfüqdə itirilmiş Bizans İmperiyasını əvəz etmək üçün "xristian inancı naminə" mümkün müttəfiq kimi tapdılar.[41] Gürcü kralları və rus çarları, Şərqi Gürcüstan kralı II Kartli-Kaxeti 1783-cü ildə. Onlar ən azı 17 elçini qarşı-qarşıya qoydular ki, bu da Ereklenin [[Rusiya İmperiyası]] ilə ittifaq yaratması ilə nəticələndi.[42] Lakin 1801-ci ildə Şərqi Gürcüstan [[Kartli-Kaxetiya]] Krallığını [43] və 1801-ci ildə Qərbi Gürcüstan [[İmereti Krallığını]] [44] ilhaq etməyə davam edərək Rusiya müqavilənin şərtlərini yerinə yetirmədiyi üçün Rusiya-Gürcüstan ittifaqı uğursuzluğa düçar oldu. .[45][46] Dövləti dirçəltmək üçün bir neçə üsyan və əməliyyatlar təşkil edildi ki, bunlardan da ən mühümü 1832-ci ildəki uğursuz sui-qəsd idi.[47] Rusiyanın Gürcüstan üzərində hökmranlığı 19-cu əsrdə İran, Osmanlı və Rusiya İmperiyasının hissə-hissə ilhaq etdiyi qalan gürcü əraziləri ilə müxtəlif sülh müqavilələri nəticəsində tanındı. Gürcülər 1918-ci ildən 1921-ci ilə qədər Birinci Gürcüstan Respublikası dövründə qısa müddətə Rusiyadan, nəhayət, 1991-ci ildə Sovet İttifaqından ayrılaraq müstəqilliklərini bərpa etdilər.
Sonrakı İlk Müasir Çağda gürcülər siyasi olaraq parçalandı və [[Osmanlı İmperiyası]] və [[İran]]ın ardıcıl sülalələrinə tabe olan səltənət və bəyliklər dövrü başladı. Gürcülər müttəfiqlər axtarmağa başladılar və [[ruslar]]ı siyasi üfüqdə itirilmiş [[Bizans İmperiyası]]nı əvəz etmək üçün "xristian inancı naminə" mümkün müttəfiq kimi tapdılar.[41] Gürcü kralları və rus çarları, Şərqi Gürcüstan kralı II Kartli-Kaxeti 1783-cü ildə. Onlar ən azı 17 elçini qarşı-qarşıya qoydular ki, bu da Ereklenin [[Rusiya İmperiyası]] ilə ittifaq yaratması ilə nəticələndi.[42] Lakin 1801-ci ildə Şərqi Gürcüstan [[Kartli-Kaxetiya]] Krallığını [43] və 1801-ci ildə Qərbi Gürcüstan [[İmereti Krallığını]] [44] ilhaq etməyə davam edərək Rusiya müqavilənin şərtlərini yerinə yetirmədiyi üçün Rusiya-Gürcüstan ittifaqı uğursuzluğa düçar oldu. .[45][46] Dövləti dirçəltmək üçün bir neçə üsyan və əməliyyatlar təşkil edildi ki, bunlardan da ən mühümü 1832-ci ildəki uğursuz sui-qəsd idi.[47] Rusiyanın Gürcüstan üzərində hökmranlığı 19-cu əsrdə İran, Osmanlı və Rusiya İmperiyasının hissə-hissə ilhaq etdiyi qalan gürcü əraziləri ilə müxtəlif sülh müqavilələri nəticəsində tanındı. [[Gürcülər]] 1918-ci ildən 1921-ci ilə qədər Birinci Gürcüstan Respublikası dövründə qısa müddətə Rusiyadan, nəhayət, 1991-ci ildə Sovet İttifaqından ayrılaraq müstəqilliklərini bərpa etdilər.


[[Gürcüstan]] hal-hazırda qonşularının xüsusilə də [[Azərbaycan]]ın ən yaxın partnyoru sayılır.[[12]],[[14]]
[[Gürcüstan]] hal-hazırda qonşularının xüsusilə də [[Azərbaycan]]ın ən yaxın partnyoru sayılır.


=== Mədəniyyət ===
=== Mədəniyyət ===

13:47, 9 yanvar 2022 versiyası

Gürcülər
ქართველები
Kartvelebi
Ümumi sayı
5 - 7 milyon
Yaşadığı ərazilər
Gürcüstan Gürcüstan 3.661.173 (2002)[1]
Rusiya Rusiya 197.934 (2002)[2]
Ukrayna Ukrayna 34.199 (2001)[3]
Azərbaycan Azərbaycan 14.877 (1999)[4]
Türkiyə Türkiyə 91.500-1.500.000 [5][6]
Dili

Gürcü diliKartvel dilləri

Dini

Xristianlıq
Şərq Ortodoks Kilsəsi
Gürcü Ortodoks Kilsəsi
İslam

Qohum xalqlar

Lazlar, Svanlar, Meqreller

Gürcülər və ya Kartvellər (gürc. ქართველები) — Gürcüstan, Türkiyə, Rusiya, Azərbaycan, İran və bir sıra Avropa ölkələrində yaşayan və özlərini "kartveli" adlandıran millət.

Formalaşması

Kartvelilərin mənşəyilə bağlı elmi araşdırmalar XIX əsrdə başlamışdır. İlk olaraq Kartvelilerin əcdadlarının qədim dövrlərdə indiki Gürcüstanın daha cənubunda yaşadıqları və Qafqaza nisbətən gec köçdükləri düşüncəsi irəli sürüldü. XX əsrdə edilən elmi araşdırmaların nəticəsində, Kartvelilerin Qafqaza miqrasiya etməsi düşüncəsinin səhv olduğu ortaya çıxdı. İndiki vaxtda ümumi qəbul edilən fikrə görə Kartvelilerin əcdadları ən köhnə çağlardan bəri Qafqazda yaşamaqdadırlar. Kartveli tayfaları indiki Gürcüstandan daha geniş bir ərazidə yaşayırdılar. Bütün Kartveluri tayfalarının təxminən dörd min il əvvəl tək bir dildə danışdıqlarına dair fikirlər var. Daha sonra müxtəlif səbəblərlə bu dil bir neçə dialektə (ləhcəyə) ayrıldı. Bu dialektlərin təməlləri üzərində Gürcü (Kartuli), Svan (Svanuri) və Meqrel (Megruli) dilləri inkişaf etdi. Bu üç dil Kartuli dilindən gəlməkdədir. Kartveli tayfalarından tək bir Kartveli xalqının meydana gəlməsi uzun bir müddətdə reallaşmışdır. Bu formalaşmada başqa xalqlar və tayfalar da iştirak etmişdir. Onlar müxtəlif səbəblərdən Kartveli tayfalarının yaşadığı torpaqlarda yaşayırdılar və zamanla gürcüləşirdilər.[7]

Tarixi

Qədim və orta dövrü

Gürcülər tarix səhnəsinə Klassik Antik dövrün İberKolxida sivilizasiyaları ilə çıxmışlar; Kolxida Yunan dünyası ilə mədəni bağlı olsa da, Makedoniyalı İskəndər Əhəmənilər İmperiyasını məhv edənə qədər İberiya bu imperiyanın təsiri altında qalmışdır.[32] Kapadokiyalı Müqəddəs Nino tərəfindən İberiyada xristianlığın yayılması ilə onlar 4-cü əsrdə İsanın inancını qəbul edən ilk xalqlardan biri oldular və bu gün gürcülərin əksəriyyəti Şərqi Pravoslav Xristianlardır və onların milli avtokefal kilsəsinə tabe olurlar. Gürcü Pravoslav Kilsəsi[33][34], həmçinin gürcü katolikmüsəlman icmaları və xeyli sayda qeyri-dini gürcülər var. Orta əsrlər 1008-ci ildə Asiya ilə Avropanı birləşdirən körpü rolunu oynayan Qafqazda gürcülərin birləşərək ümumi Qafqaz imperiyası olan birləşmiş Gürcüstan Krallığının yaradılmasının şahidi oldu [35],[36][37] [38] daha sonra.Gürcüstanın qızıl dövrünün başlaması ilə ölkə siyasi və mədəni gücünün zirvəsinə çatdı. Bu dövr monqollarınTeymurun basqınları,[39] Qara vəba, Konstantinopolun süqutu, habelə sonuncunun sonuncusu V Giorginin ölümündən sonra baş verən daxili qarışıqlıqlar nəticəsində krallığın zəifləməsinə və sonradan bölünməsinə səbəb oldu. böyük gürcü kralları, 1346. [40]

Yeni dövr

Sonrakı İlk Müasir Çağda gürcülər siyasi olaraq parçalandı və Osmanlı İmperiyasıİranın ardıcıl sülalələrinə tabe olan səltənət və bəyliklər dövrü başladı.  Gürcülər müttəfiqlər axtarmağa başladılar və rusları siyasi üfüqdə itirilmiş Bizans İmperiyasını əvəz etmək üçün "xristian inancı naminə" mümkün müttəfiq kimi tapdılar.[41]  Gürcü kralları və rus çarları, Şərqi Gürcüstan kralı II Kartli-Kaxeti 1783-cü ildə.  Onlar ən azı 17 elçini qarşı-qarşıya qoydular ki, bu da Ereklenin Rusiya İmperiyası ilə ittifaq yaratması ilə nəticələndi.[42]  Lakin 1801-ci ildə Şərqi Gürcüstan Kartli-Kaxetiya Krallığını [43] və 1801-ci ildə Qərbi Gürcüstan İmereti Krallığını [44] ilhaq etməyə davam edərək Rusiya müqavilənin şərtlərini yerinə yetirmədiyi üçün Rusiya-Gürcüstan ittifaqı uğursuzluğa düçar oldu. .[45][46]  Dövləti dirçəltmək üçün bir neçə üsyan və əməliyyatlar təşkil edildi ki, bunlardan da ən mühümü 1832-ci ildəki uğursuz sui-qəsd idi.[47]  Rusiyanın Gürcüstan üzərində hökmranlığı 19-cu əsrdə İran, Osmanlı və Rusiya İmperiyasının hissə-hissə ilhaq etdiyi qalan gürcü əraziləri ilə müxtəlif sülh müqavilələri nəticəsində tanındı.  Gürcülər 1918-ci ildən 1921-ci ilə qədər Birinci Gürcüstan Respublikası dövründə qısa müddətə Rusiyadan, nəhayət, 1991-ci ildə Sovet İttifaqından ayrılaraq müstəqilliklərini bərpa etdilər.

Gürcüstan hal-hazırda qonşularının xüsusilə də Azərbaycanın ən yaxın partnyoru sayılır.

Mədəniyyət

Gürcü xalqı hər birinin öz adət-ənənələri, adət-ənənələri və dialektləri olan müxtəlif coğrafi tayfalardan və svanlarmeqrellər kimi öz regional dillərinə malik qohum xalqlardan ibarətdir.  Öz unikal yazı sistemi və 5-ci əsrə aid qədim yazı ənənəsi ilə gürcü dili Gürcüstanın rəsmi dili olmaqla yanaşı, ölkədə yaşayan bütün gürcülərin təhsil dilidir.  Gürcüstanın Diaspor Məsələləri üzrə Dövlət Nazirliyinin məlumatına görə, qeyri-rəsmi statistika dünyada 5 milyondan çox gürcü yaşadığını bildirir.[48]

Antropoloji cəhət

Antropoloji cəhətdən gürcülərin əksəriyyəti Qafqaz irqinin Pontik və Qafqaz tiplərinə aiddir. Gürcülərin çoxu tünd saçlıdır, sarışınlar var; gürcülərin əksəriyyətinin qəhvəyi gözləri var, baxmayaraq ki, 30%-nin mavi və ya boz gözləri var [33] [icazəsiz mənbə?] [37] [icazəsiz mənbə?].

Məskunlaşma və say

2002-ci ildə aparılmış siyahıyaalmanın nəticələrinə görə Gürcüstanda gürcülərin sayı 3661,2 min nəfər, 1999-cu ildə Azərbaycanda isə 14,9 min nəfər təşkil etmişdir. Bunların 12 000 nəfəri gürcülərin bir subetnik qrupu olan ingiloylardır.

Türkiyədə yaşayan gürcülərin sayı haqqında 70 mindən 1 milyonadək müxtəlif rəqəmlər söylənilir. Ancaq 120-150 min rəqəmi daha inandırıcı sayılır. Türkiyədə yaşayan gürcülər 19-cu yüzildə indiki Gürcüstan ərazilərində müsəlman gürcülərin yaşadıqları torpaqlar Rusiya imperiyası tərəfindən işğal olunduqdan sonra Türkiyəyə köçmüşlərin törəmələridir. Rusiyada yaşayan gürcülərin sayının isə 1 mln. olduğu ehtimal edilir. Rusiyaya ilk gürcü köçləri hələ orta əsrlərdə baş vermişdi. Daha sonra gürcü hakimlərinin OsmanlıyaQacarlıya qarşı Rusiyaya sığınma siyasətlərindən dolayı köçlər daha da artmışdı. Hazırda Rusiyada yaşayan gürcülərin çoxusu başlıca olaraq 1990-cı illərdə işsizlikdən dolayı köç edənlərdir.

İstinadlar

  1. "Ethnic Groups of Georgia: Censuses 1926 – 2002" (PDF) (ingilis). European Centre for Minority Issues Caucasus. Archived from the original on 2015-11-22. İstifadə tarixi: 2015-11-22..
  2. "Всероссийская перепись населения 2002 года". 2008-02-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-24.
  3. "Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык". 2010-07-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-07.
  4. Этнический состав Азербайджана (по переписи 1999 года).Демоскоп
  5. Ethnologue: Georgian
  6. "Ethnic groups in Turkey: Georgians". 2014-10-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-24.
  7. "Kartvellərin əsli". 2015-03-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-30.

Mənbə