Turşu yağışı: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 1: Sətir 1:


'''Turşu yağışı''' — tərkibində [[turşular]] olan, yəni yüksək miqdarda [[hidrogen]] [[ion]]larına sahib olan [[atmosfer yağıntıları|atmosfer yağıntısı]]dır (alçaq [[pH]]).
'''Turşu yağışı''' — tərkibində [[turşular]] olan, yəni yüksək miqdarda [[hidrogen]] [[ion]]larına sahib olan [[atmosfer yağıntıları|atmosfer yağıntısı]]dır (alçaq [[pH]]).


[[Turşu]] [[yağış]]ının [[bitki]]lər, [[su heyvanları]] və infrastuktur üzərində zərərli təsirləri ola bilər. Turşu yağışı havanın tərkibində olan [[kükürd]] və [[azot]] [[oksid]]lərinin [[su]] [[molekul]]ları ilə birləşərək turşu əmələ gətirməsinə görə baş verir. Hökumətlər [[1970-ci il]]də bəri havadakı kükürd-dioksidin miqdarının azaldıması üçün səy göstərirlər.
[[Turşu]] [[yağış]]ının [[bitki]]lər, [[su heyvanları]] və infrastuktur üzərində zərərli təsirləri ola bilər. Turşu yağışı havanın tərkibində olan [[kükürd]] və [[azot]] [[oksid]]lərinin [[su]] [[molekul]]ları ilə birləşərək turşu əmələ gətirməsinə görə baş verir. Hökumətlər 1970-ci ildə bəri havadakı kükürd-dioksidin miqdarının azaldıması üçün səy göstərirlər.
Azot oksidləri təbiətdə [[ildırım]] çaxması zamanı kükürd-dioksid isə [[vulkan]] püskürmələrindən əmələ gəlir. Turşu yağışındakı [[Kimyəvi element|kimyəvi maddələr]] [[dəmir]] qurğuların [[korroziya]]sına və daş heykəllərin [[Eroziya|erroziya]]<nowiki/>sına səbəb olur.
Azot oksidləri təbiətdə [[ildırım]] çaxması zamanı kükürd-dioksid isə [[vulkan]] püskürmələrindən əmələ gəlir. Turşu yağışındakı [[Kimyəvi element|kimyəvi maddələr]] [[dəmir]] qurğuların [[korroziya]]sına və daş heykəllərin [[Eroziya|erroziyas]]ına səbəb olur.


== Turşu yağışının ziyanları ==
== Turşu yağışının ziyanları ==

=== Suyun turşulaşması ===
=== Suyun turşulaşması ===
[[1950]]-ci ildə [[İsveç]] və [[Norveç]]<nowiki/>in əhalisi [[Çay (coğrafiya)|çay]] və [[Göl|göllərdən]] [[balıq]]<nowiki/>ların yoxa çıxmasını müşahidə etməyə başladılar. Bu gün üçün təkcə [[İsveç]]<nowiki/>də 14000-dən çox [[göl]]<nowiki/>ün suyu yüksək turşuluğa malikdir. Bu problem [[Şotlandiya]]<nowiki/>da, [[Alp dağları|Alp]]<nowiki/>ın yüksək dağlıq zonasında, Kolsk yarımadasında, [[Taymır Muxtar Dairəsi|Taymır]]<nowiki/>da, [[Avrasiya]]<nowiki/>nın və [[Mərkəzi Amerika]]<nowiki/>nın başqa yerlərində də mövcuddur.
1950-ci ildə [[İsveç]] və [[Norveç]]in əhalisi [[Çay (coğrafiya)|çay]] və [[Göl|göllərdən]] [[balıq]]ların yoxa çıxmasını müşahidə etməyə başladılar. Bu gün üçün təkcə [[İsveç]]də 14000-dən çox [[göl]]ün suyu yüksək turşuluğa malikdir. Bu problem [[Şotlandiya]]da, [[Alp dağları|Alp]]ın yüksək dağlıq zonasında, Kolsk yarımadasında, [[Taymır Muxtar Dairəsi|Taymır]]da, [[Avrasiya]]nın və [[Mərkəzi Amerika]]nın başqa yerlərində də mövcuddur.

=== [[Torpaq|Torpağ]]<nowiki/>ın münbitliyinin azalması ===
=== [[Torpaq|Torpağ]]ın münbitliyinin azalması ===
[[Torpaq|Torpağ]]<nowiki/>ın turşuluğunun yüksəlməsi [[bitkilər]]<nowiki/>in qidalanması üçün mineral elementlərin azalmasına, onun strukturunda və su-hava rejimində arzuedilməz dəyişikliklərə, bunların nəticəsi kimi isə münbitliyin azalmasına gətirib çıxarır. [[Torpaq|Torpağ]]<nowiki/>ın turşulaşması asanlıqla [[torpaq]] məhlullarına keçə bilən ağır [[metal]] [[ion]]<nowiki/>larının qatılığının yüksəlməsi ilə müşayiət olunur ki, onların da yüksək qalıqda olması [[azot]] fiksə edən [[mikroorqanizmlər]]<nowiki/>in fəaliyyətini zəiflədir. Ağır [[Metal|metalların]] [[duzlar]]<nowiki/>ı nəinki [[bitkilər]]<nowiki/>i zəhərləyir, eləcə də [[üzvi maddələr]]<nowiki/>in parçalanmasında iştirak edən [[Bakteriyalar|bakteriya]] və [[Göbələklər|göbələk]]<nowiki/>ləri məhv edir.
[[Torpaq|Torpağ]]ın turşuluğunun yüksəlməsi [[bitkilər]]in qidalanması üçün mineral elementlərin azalmasına, onun strukturunda və su-hava rejimində arzuedilməz dəyişikliklərə, bunların nəticəsi kimi isə münbitliyin azalmasına gətirib çıxarır. [[Torpaq|Torpağ]]ın turşulaşması asanlıqla [[torpaq]] məhlullarına keçə bilən ağır [[metal]] [[ion]]larının qatılığının yüksəlməsi ilə müşayiət olunur ki, onların da yüksək qalıqda olması [[azot]] fiksə edən [[mikroorqanizmlər]]in fəaliyyətini zəiflədir. Ağır [[Metal|metalların]] [[duzlar]]ı nəinki [[bitkilər]]i zəhərləyir, eləcə də [[üzvi maddələr]]in parçalanmasında iştirak edən [[Bakteriyalar|bakteriya]] və [[Göbələklər|göbələk]]ləri məhv edir.

=== [[Flora (botanika)|Flora]] və [[Fauna (zoologiya)|fauna]] növlərinin yoxa çıxması ===
=== [[Flora (botanika)|Flora]] və [[Fauna (zoologiya)|fauna]] növlərinin yoxa çıxması ===
Müxtəlif orqanizmlərin atmosfer çirklənmələrinə, eləcə də su və torpağın turşuluğuna qarşı həssaslığı fərqlidir. Bu çirkləndiricilərə ən çox həssas olanlar bəzi balıq, göbələk və onurğasız su heyvanları, eləcə də bir çox mamır növləridir.
Müxtəlif orqanizmlərin atmosfer çirklənmələrinə, eləcə də su və torpağın turşuluğuna qarşı həssaslığı fərqlidir. Bu çirkləndiricilərə ən çox həssas olanlar bəzi balıq, göbələk və onurğasız su heyvanları, eləcə də bir çox mamır növləridir.

=== [[İnsan]] sağlamlığına zərər ===
=== [[İnsan]] sağlamlığına zərər ===
İnsanlar da atmosfer çirklənmələrinin təsirinə məruz qalır. Çirkləndiricilərin sağlamlığa mənfi təsiri iki yolla ola bilər: birbaşa (zərərli maddələrlə nəfəs almaqla) və (və ya) dolayısı (qida ilə insan orqanizminə daxil olma) yolla.
İnsanlar da atmosfer çirklənmələrinin təsirinə məruz qalır. Çirkləndiricilərin sağlamlığa mənfi təsiri iki yolla ola bilər: birbaşa (zərərli maddələrlə nəfəs almaqla) və (və ya) dolayısı (qida ilə insan orqanizminə daxil olma) yolla.

=== Meşələrin məhv edilməsi ===
=== Meşələrin məhv edilməsi ===
Avropada turşu yağışlarından hər 40 ağacdan biri ziyan çəkir. Əsas nəticə — meşələrin məhsuldarlığının kəskin aşağı düşməsidir (həm bioloji, həm də təsərrüfat baxımından).
Avropada turşu yağışlarından hər 40 ağacdan biri ziyan çəkir. Əsas nəticə — meşələrin məhsuldarlığının kəskin aşağı düşməsidir (həm bioloji, həm də təsərrüfat baxımından).

=== Mədəni irslər ===
=== Mədəni irslər ===
Bizim mədəniyyət nümunələrimiz binaların, tarixi və mədəni abidələrin metaldan, betondan və ya əhəngin istifadəsindən hazırlanan konstruksiyaların ovunması səbəbindən dağılır. Havada kükürd və azot oksidlərinin olması parçalanma prosesinin sürətlənməsinə səbəb olur. Belə təsirə ən çox əhəngli materiallar, mərmər və qumluqlar məruz qalır.
Bizim mədəniyyət nümunələrimiz binaların, tarixi və mədəni abidələrin metaldan, betondan və ya əhəngin istifadəsindən hazırlanan konstruksiyaların ovunması səbəbindən dağılır. Havada kükürd və azot oksidlərinin olması parçalanma prosesinin sürətlənməsinə səbəb olur. Belə təsirə ən çox əhəngli materiallar, mərmər və qumluqlar məruz qalır.

=== Evtrofiya ===
=== Evtrofiya ===
Turşu yağışlarının düşməsi səbəbindən torpaqda tərkibində azot oksidi olan azotlu birləşmələrin miqdarının artması və azot gübrələrinin qalıq miqdarı azot sevən və azotadavamlı növlərin sayının artması və ekosistemdən digər növləri sıxışdırıb çıxarması ilə bioloji müxtəlifliyin azalmasına səbəb olur. Körfəzlərdə, göllərdə, su anbarlarında və dənizdə azotun qatılığının yüksəlməsi yosunların (suyun
Turşu yağışlarının düşməsi səbəbindən torpaqda tərkibində azot oksidi olan azotlu birləşmələrin miqdarının artması və azot gübrələrinin qalıq miqdarı azot sevən və azotadavamlı növlərin sayının artması və ekosistemdən digər növləri sıxışdırıb çıxarması ilə bioloji müxtəlifliyin azalmasına səbəb olur. Körfəzlərdə, göllərdə, su anbarlarında və dənizdə azotun qatılığının yüksəlməsi yosunların (suyun
“çiçəkləməsi”) gur inkişafına və oksigenin suda miqdarının kəskin azalmasına (avtrofiya) səbəb olur.
"çiçəkləməsi") gur inkişafına və oksigenin suda miqdarının kəskin azalmasına (avtrofiya) səbəb olur.

=== İqlimin dəyişməsi ===
=== İqlimin dəyişməsi ===
Demək olar ki, kükürd qazının və azot oksidinin əksər hissəsi üzvi yanacağın yandırılması (kömür, mazut, benzin və başqa neft məhsulları, torf və s.) ilə bağlı olan texnoloji proseslərdə əmələ gəlir. Bu proseslərdə eyni zamanda karbon qazı və su buxarları da, “parnik effekti”nə, yəni qlobal iqlim dəyişikliyinə səbəb olanlar da əmələ gəlir .
Demək olar ki, kükürd qazının və azot oksidinin əksər hissəsi üzvi yanacağın yandırılması (kömür, mazut, benzin və başqa neft məhsulları, torf və s.) ilə bağlı olan texnoloji proseslərdə əmələ gəlir. Bu proseslərdə eyni zamanda karbon qazı və su buxarları da, "parnik effekti"nə, yəni qlobal iqlim dəyişikliyinə səbəb olanlar da əmələ gəlir .


== Mənbə ==
== Mənbə ==
*[http://www.greenpackonline.org/lessons/azerbaijan/17-1.pdf '''www.greenpackonline.org'''] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160304124306/http://www.greenpackonline.org/lessons/azerbaijan/17-1.pdf |date=2016-03-04 }}
* [http://www.greenpackonline.org/lessons/azerbaijan/17-1.pdf '''www.greenpackonline.org'''] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160304124306/http://www.greenpackonline.org/lessons/azerbaijan/17-1.pdf |date=2016-03-04 }}




==İstinad==
== İstinad ==
{{İstinad siyahısı}}
<references/>


{{Ekologiya-qaralama}}
{{Ekologiya-qaralama}}

12:03, 13 aprel 2022 tarixindəki versiya

Turşu yağışı — tərkibində turşular olan, yəni yüksək miqdarda hidrogen ionlarına sahib olan atmosfer yağıntısıdır (alçaq pH).

Turşu yağışının bitkilər, su heyvanları və infrastuktur üzərində zərərli təsirləri ola bilər. Turşu yağışı havanın tərkibində olan kükürd və azot oksidlərinin su molekulları ilə birləşərək turşu əmələ gətirməsinə görə baş verir. Hökumətlər 1970-ci ildə bəri havadakı kükürd-dioksidin miqdarının azaldıması üçün səy göstərirlər. Azot oksidləri təbiətdə ildırım çaxması zamanı kükürd-dioksid isə vulkan püskürmələrindən əmələ gəlir. Turşu yağışındakı kimyəvi maddələr dəmir qurğuların korroziyasına və daş heykəllərin erroziyasına səbəb olur.

Turşu yağışının ziyanları

Suyun turşulaşması

1950-ci ildə İsveç və Norveçin əhalisi çay və göllərdən balıqların yoxa çıxmasını müşahidə etməyə başladılar. Bu gün üçün təkcə İsveçdə 14000-dən çox gölün suyu yüksək turşuluğa malikdir. Bu problem Şotlandiyada, Alpın yüksək dağlıq zonasında, Kolsk yarımadasında, Taymırda, Avrasiyanın və Mərkəzi Amerikanın başqa yerlərində də mövcuddur.

Torpağın münbitliyinin azalması

Torpağın turşuluğunun yüksəlməsi bitkilərin qidalanması üçün mineral elementlərin azalmasına, onun strukturunda və su-hava rejimində arzuedilməz dəyişikliklərə, bunların nəticəsi kimi isə münbitliyin azalmasına gətirib çıxarır. Torpağın turşulaşması asanlıqla torpaq məhlullarına keçə bilən ağır metal ionlarının qatılığının yüksəlməsi ilə müşayiət olunur ki, onların da yüksək qalıqda olması azot fiksə edən mikroorqanizmlərin fəaliyyətini zəiflədir. Ağır metalların duzları nəinki bitkiləri zəhərləyir, eləcə də üzvi maddələrin parçalanmasında iştirak edən bakteriya və göbələkləri məhv edir.

Flora və fauna növlərinin yoxa çıxması

Müxtəlif orqanizmlərin atmosfer çirklənmələrinə, eləcə də su və torpağın turşuluğuna qarşı həssaslığı fərqlidir. Bu çirkləndiricilərə ən çox həssas olanlar bəzi balıq, göbələk və onurğasız su heyvanları, eləcə də bir çox mamır növləridir.

İnsan sağlamlığına zərər

İnsanlar da atmosfer çirklənmələrinin təsirinə məruz qalır. Çirkləndiricilərin sağlamlığa mənfi təsiri iki yolla ola bilər: birbaşa (zərərli maddələrlə nəfəs almaqla) və (və ya) dolayısı (qida ilə insan orqanizminə daxil olma) yolla.

Meşələrin məhv edilməsi

Avropada turşu yağışlarından hər 40 ağacdan biri ziyan çəkir. Əsas nəticə — meşələrin məhsuldarlığının kəskin aşağı düşməsidir (həm bioloji, həm də təsərrüfat baxımından).

Mədəni irslər

Bizim mədəniyyət nümunələrimiz binaların, tarixi və mədəni abidələrin metaldan, betondan və ya əhəngin istifadəsindən hazırlanan konstruksiyaların ovunması səbəbindən dağılır. Havada kükürd və azot oksidlərinin olması parçalanma prosesinin sürətlənməsinə səbəb olur. Belə təsirə ən çox əhəngli materiallar, mərmər və qumluqlar məruz qalır.

Evtrofiya

Turşu yağışlarının düşməsi səbəbindən torpaqda tərkibində azot oksidi olan azotlu birləşmələrin miqdarının artması və azot gübrələrinin qalıq miqdarı azot sevən və azotadavamlı növlərin sayının artması və ekosistemdən digər növləri sıxışdırıb çıxarması ilə bioloji müxtəlifliyin azalmasına səbəb olur. Körfəzlərdə, göllərdə, su anbarlarında və dənizdə azotun qatılığının yüksəlməsi yosunların (suyun "çiçəkləməsi") gur inkişafına və oksigenin suda miqdarının kəskin azalmasına (avtrofiya) səbəb olur.

İqlimin dəyişməsi

Demək olar ki, kükürd qazının və azot oksidinin əksər hissəsi üzvi yanacağın yandırılması (kömür, mazut, benzin və başqa neft məhsulları, torf və s.) ilə bağlı olan texnoloji proseslərdə əmələ gəlir. Bu proseslərdə eyni zamanda karbon qazı və su buxarları da, "parnik effekti"nə, yəni qlobal iqlim dəyişikliyinə səbəb olanlar da əmələ gəlir .

Mənbə


İstinad


 Ekologiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
 Coğrafiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Turşu_yağışı&oldid=6401317"