Qafqaz albanlarının dili: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 5: | Sətir 5: | ||
[[Xristianlıq]] qəbul edilənə və Albaniyada dövlət dininə çevrilənədək albanların öz yazısı olmuş, bütün ölkə üçün tayfalararası ünsiyyət vasitəsi kimi alban dili geniş intişar tapmışdı. Alban dilində yerli yazı və ədəbiyyatın yaranması [[ermənilər]]də və [[gürcülər]]də olduğu kimi, ölkənin xristianlaşması ilə bağlı idi. Dini ədəbiyyatın albancaya ilk tərcümələri siryani dilindən olmuşdur. [[Moisey Kalankatlı]]nın verdiyi məlumatlar Albaniyanın qədim [[Suriya]]nın vilayətləri və [[Fələstin]]lə köhnə əlaqələrinin olduğunu göstərir. |
[[Xristianlıq]] qəbul edilənə və Albaniyada dövlət dininə çevrilənədək albanların öz yazısı olmuş, bütün ölkə üçün tayfalararası ünsiyyət vasitəsi kimi alban dili geniş intişar tapmışdı. Alban dilində yerli yazı və ədəbiyyatın yaranması [[ermənilər]]də və [[gürcülər]]də olduğu kimi, ölkənin xristianlaşması ilə bağlı idi. Dini ədəbiyyatın albancaya ilk tərcümələri siryani dilindən olmuşdur. [[Moisey Kalankatlı]]nın verdiyi məlumatlar Albaniyanın qədim [[Suriya]]nın vilayətləri və [[Fələstin]]lə köhnə əlaqələrinin olduğunu göstərir. |
||
[[Qafqaz albanları|Albanların]] öz doğma dillərində yazı və ədəbiyyatın olması obyektiv tarixi zərurətdən irəli gəlirdi. Sosial-iqtisadi və siyasi şərait Albaniyanın öz ədəbiyyatının yaranması üçün zəmin hazırlamışdı. V əsrin başlanğıcında arami qrafikası əsasında alban yazısı -əlifbası təkmilləşdirildi. Antik müəlliflərə görə, albanlar hələ e.ə. I əsrdə öz yazılarından istifadə edirdilər. V yüzilin əvvəllərində təkmilləşdirilmiş fonemli alban əlifbası fışıltılı və boğaz səsləri ilə zəngin idi. V əsr erməni müəlliflərinin özlərinin etiraf etdiyi kimi, alban dili ermənilər üçün "yad" dil idi<ref>Бабаев И. А. К вопросу о возникновении государства Албании (Кавказской). Изв. АН Азерб. ССР, серия истории, философии и права, 1976, №4, Бабаев И. А. Города Кавказской Албании. Баку, 1991</ref> <ref>Мамедова Фарида. Политическая история и историческая география Албании. Баку, 1985</ref>. |
|||
Məhz bu dövrdə alban hökmdarı [[Yesuagen|Asuagen]]in, alban patriarxı İyereminin yardımı ilə "[[Tövrat]]" və "[[İncil]]"in, "Liturgiya" (xristianların əsas ibadət ayini) və başqa dini kitabların tərcüməsi üzrə uğurlu işlər görüldü. Müəllim kimi hazırlaşdırılmış bir çox gənc ölkənin müxtəlif vilayətlərinə yollandı. [[Qafqaz Albaniyası|Albaniya]]nın ayrı-ayrı vilayətlərindən olan, dövlət ərzaq payı ilə təmin edilmiş uşaqlar dəstə-dəstə məktəblərə göndərildilər. Tərcümə dini ədəbiyyatı ilə yanaşı, yerli orijinal agioqrafik (alban müqəddəslərinin həyatı) və dünyəvi ədəbiyyat da yaranırdı. Albanlar öz yazılarından beynəlxalq yazışmalarda da istifadə edirdilər. |
|||
<references/> |
<references/> |
||
08:22, 28 may 2010 tarixindəki versiya
Qafqaz albanlarının dili və ya sadəcə alban dili - Qafqaz Albaniyasının yaradıcıları və alban tayfa ittfaqının əsas tayfalarından biri olan Qafqaz albanlarının danışdığı dil. Alban dili müxtəlif tədqiqatçılar tərəfindən türk dilləri [1] [2] və Qafqaz dilləri [3] [4] qrupuna aid edilirdi. Lakin son dövrlərdə aparılan ətraflı tədqiqatlar [5] [6] [7] alban dilinin qədim türk dillərindən biri olduğunu birmənalı olaraq sübut etmişdir.
Tarixi taleyin xüsusi hökmülə Albaniyanın yerli mənşəli yazılı abidələri dövrümüzə qədim erməni dilində (qrabar) gəlib çatmışdır. Lakin XIII əsrədək alban ədəbiyyatı, şübhəsiz, alban dilində yazılmışdır[8].
Xristianlıq qəbul edilənə və Albaniyada dövlət dininə çevrilənədək albanların öz yazısı olmuş, bütün ölkə üçün tayfalararası ünsiyyət vasitəsi kimi alban dili geniş intişar tapmışdı. Alban dilində yerli yazı və ədəbiyyatın yaranması ermənilərdə və gürcülərdə olduğu kimi, ölkənin xristianlaşması ilə bağlı idi. Dini ədəbiyyatın albancaya ilk tərcümələri siryani dilindən olmuşdur. Moisey Kalankatlının verdiyi məlumatlar Albaniyanın qədim Suriyanın vilayətləri və Fələstinlə köhnə əlaqələrinin olduğunu göstərir.
Albanların öz doğma dillərində yazı və ədəbiyyatın olması obyektiv tarixi zərurətdən irəli gəlirdi. Sosial-iqtisadi və siyasi şərait Albaniyanın öz ədəbiyyatının yaranması üçün zəmin hazırlamışdı. V əsrin başlanğıcında arami qrafikası əsasında alban yazısı -əlifbası təkmilləşdirildi. Antik müəlliflərə görə, albanlar hələ e.ə. I əsrdə öz yazılarından istifadə edirdilər. V yüzilin əvvəllərində təkmilləşdirilmiş fonemli alban əlifbası fışıltılı və boğaz səsləri ilə zəngin idi. V əsr erməni müəlliflərinin özlərinin etiraf etdiyi kimi, alban dili ermənilər üçün "yad" dil idi[9] [10].
Məhz bu dövrdə alban hökmdarı Asuagenin, alban patriarxı İyereminin yardımı ilə "Tövrat" və "İncil"in, "Liturgiya" (xristianların əsas ibadət ayini) və başqa dini kitabların tərcüməsi üzrə uğurlu işlər görüldü. Müəllim kimi hazırlaşdırılmış bir çox gənc ölkənin müxtəlif vilayətlərinə yollandı. Albaniyanın ayrı-ayrı vilayətlərindən olan, dövlət ərzaq payı ilə təmin edilmiş uşaqlar dəstə-dəstə məktəblərə göndərildilər. Tərcümə dini ədəbiyyatı ilə yanaşı, yerli orijinal agioqrafik (alban müqəddəslərinin həyatı) və dünyəvi ədəbiyyat da yaranırdı. Albanlar öz yazılarından beynəlxalq yazışmalarda da istifadə edirdilər.
- ↑ Q. Qeybullayev - Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994
- ↑ F. Ağasıoğlu (Cəlilov) - Azər xalqı, Bakı, 2005
- ↑ Еремян С. Т. Раннефеодальные государства Закавказья в III— VII вв. «Очерки истории СССР». М., 1958, səh 304
- ↑ Шанидзе А. Г. Язык и письмо кавказских албанцев. М., 1960, səh 8
- ↑ Q. Qeybulayev - Qarabağın etnik tarixi, Bakı, 1993
- ↑ Erix Fayql - İpək yolu üzərində qədim odlar diyarı - Azərbaycan tarixi, Bakı, 2008
- ↑ F. Ağasıoğlu (Cəlilov) - Tanrı elçisi Azər oğlu İbrahim, Bakı, 2007
- ↑ Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, II cild, səh 127
- ↑ Бабаев И. А. К вопросу о возникновении государства Албании (Кавказской). Изв. АН Азерб. ССР, серия истории, философии и права, 1976, №4, Бабаев И. А. Города Кавказской Албании. Баку, 1991
- ↑ Мамедова Фарида. Политическая история и историческая география Албании. Баку, 1985