Emma Qoldman: Redaktələr arasındakı fərq
k Bot redaktəsi əlavə edilir: hif:Emma Goldman |
k Bot redaktəsi əlavə edilir: be-x-old:Эма Голдман |
||
| Sətir 56: | Sətir 56: | ||
[[bat-smg:Emma Goldman]] |
[[bat-smg:Emma Goldman]] |
||
[[be:Эма Голдман]] |
[[be:Эма Голдман]] |
||
[[be-x-old:Эма Голдман]] |
|||
[[bs:Emma Goldman]] |
[[bs:Emma Goldman]] |
||
[[ca:Emma Goldman]] |
[[ca:Emma Goldman]] |
||
09:15, 8 avqust 2010 tarixindəki versiya
| EMMA QOLDMAN | |
|---|---|
| ing. Emma Goldman | |
 | |
| Doğum tarixi | 27 iyun 1869[1][2][…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 14 may 1940[2][3] (70 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | insult |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasi fəal[d], anarxist, jurnalist, siyasi filosof, qadın hüquqları fəalı[d], mühazirəçi[d], naşir, sülh aktivisti, avtobioqraf[d], tibb bacısı, yazıçı, filosof |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
|}
Emma Qoldman - Anarxist yazıçı. XX əsrin ilk yarısında ABŞ və Avropada anarxist görüşün yayılmasında və inkişafında böyük rol oynamışdır.
Həyatı
Emma Qoldman 27 iyun 1869-cu ildə, Rusiya idarəsindəki Litvanın Kovno (indiki Kaunas) şəhərində yəhudi bir ailənin qızı olaraq doğuldu. Emma daha 13 yaşındaykən ailə Sankt-Peterburq şəhərinə kocdu. Bundan qısa müddət əvvəl II Aleksandr öldürülmüşdü və siyasi bir təzyiq olan mühitdə yəhudilər müxtəlif qırğınlarla qarşı-qarşıya qalmaqda idilər. St. Peterburqa gəlişlərindən yalnız 6 ay sonra Qoldman məktəbi buraxıb işləmək məcburiyyətində qaldı, ailəsi maddi çətinliklər yaşayırdı. Bir fabrikdə işə başlayan Emmə inqilabçı düşüncələrlə ilk dəfə burada qarşılaşdı. Fabrikdə əlinə keçirdiyi Çernişevskinin "Nə Etməli? "adlı əsəri onu dərindən təsir etdi. Bu əsər irəlidə cücərəcək anarxist fikirlərinin toxumlarını çörəklə qalmadı, həyatını istədiyi kimi azadca yaşaması mövzusundakı fikirlərini də gücləndirdi. 15 yaşlarına gəldiyində atası onu evləndirmək istədi lakin o qarşı çıxdı və evlənmədi. 17 yaşına gəldiyində isə, ailənin qərarıyla, bacısı Helenelə birlikdə, digər bacilari Lena ilə yaşamaq üçün Rochester, New Yorka (ABŞ) köç etdi. Burada bir tekstil fabrikində bir neçə il çalışdı. 1886dakı Haymarket Hadisəsinin nəticəsində dörd anarxistin asılması Emmanin anarşizmle maraqlanmasına gətirib çıxardı. 1887də yenə fabrik işçisi olan Jacob Kersner ilə evləndi. Lakin anarxist hərəkətə girişi ilə bu evliliyi qısa sürdü. Ailəsi və ərini tərk edərək əvvəl New Haven, Connecticuta sonra New York City getdi.
New York və həbs olunmalar
New Yorkda Aleksandr Berkman ilə tanış oldu və birlikdə yaşamağa başladı. Berkman o dövrlərdə ABŞdakı anarxist hərəkətin əhəmiyyətli fiqurlarından idi. 1892də Berkman ilə Henry Clay Finchə sui-qəsd planları etdilər, lakin bu planları müvəffəqiyyətsizliklə nəticələndi. Henry Clay Finch sui-qəsd cəhdindən yaralanaraq xilas oldu, Berkman 22 illik həbs cəzasına məhkum edildi. 14 il həbsdə qaldıqdan sonra 1906-cı ildə yollanıldı. Müvəffəqiyyətsiz sui-qəsd cəhdindən sonra Berkmanını müdafiə etmək üçün əlindən gələni etdi, lakin bu cəhdləri dövlətin, rəsmi nüfuzların ona qarşı cəbhə almasiə gətirib çıxardı. Bu sıralarda Hippolyte Havel ilə dostluq qurdu. 1893də işsizləri güc istifadə edərək nüfuzlara qarşı gəlməyə (güc tətbiq edərək çörək almaqa)qışqırtdığı üçün həbs olundu. Həbs olunmasına səbəb olan bu ifadəsni "İş istəyin. Əgər iş verməzlərsə, çörək istəyin. Əgər çörək verməzlərsə, çörəyinizi alın." zamanla məşhur bir ifadə olmuşdur. Blackwell Adası (Blackwell's Island) həbsxanada bir il məhbus qaldı.
8 Sentyabr 1901də, Chicagoda, doqquz adamla birlikdə təkrar həbs olundu. Həbs olunma səbəbləri Başçı McKinleyin sui-qəsdi idi. Leon Czolgosz adlı münzevi bir anarşizm sempatizanı McKinleyi bir neçə gün əvvəl vurmuşdu. Əslində hadisələrlə əlaqəsi olmayan Goldman və digər doqquz adamın həbs olunmasının səbəbi anarxist hərəkətin xalq nezdindəki etibarını sarsıtmaq idi. Dəlil qeyri-kafiliyindən Goldman 24 Sentyabrda sərbəst buraxılarkən, hadisənin faili Leon Czolgosz günahkar oldu və edam edildi. 1910-cu ildə "Anarşizm və Digər Məqalələr" adlı kitabı nümayiş olundu.
Emma Goldman 11 Fevral 1916da təkrar həbs olundu. Bu səfər həbs olunma səbəbi dağıtdığı doğum idarəsi haqqında məlumatlandırıcı sənədlər idi. Lakin həyatında bir dönüş nöqtəsi olan həbs olunması 1917 reallaşdı. Berkman və Goldman, Zəruri Əsgərliyə Xeyr adlı qurduqları birlik və Birinci Dünya Döyüşünə qarşı təşkil etdikləri göstərilər səbəbiylə həbs olundular. İki il hapsedildikten sonra Amerikan vətəndaşlığından azledilerek Rusiyaya sürtüldülər.
Rusiyadakı günləri və Bolşevikler
İlk beynəlxalqdakı anarxist və kommunist ayrılığına baxmayaraq, Rusiyaya çatdığında Goldman Bolşeviklerin tərəfində iştirak etdi. Lakin 1919da Berkman ilə ölkəni gəzərkən şahid olduqları siyasi təzyiq, bürokratiya və zəruri iş Bolşeviklere olan simpatiyalarını yox etdi. Xəyal qırıqlığı ilə dekabr 1921də Rusiyanı tərk etdi. Dövrün Rusiyası və Bolşevikler haqqındakı fikirlərini "Rusiyadakı Xəyal Qırıqlığım" və "Rusiyadakı Əlavə Xəyal Qırıqlığım" adlı əsərlərində ifadə etmişdir. Ayrıca, Rusiyada şahid olduğu sıx şiddət və güc istifadəsi onun şiddətə və güc istifadəsinə olan fikirlərinin fərqli bir ölçü qazanmasına səbəb oldu. Şiddətin ictimai (ictimai) çevrilmə müddətinin (istənilməsə də) zəruri bir parçası olduğunu qəbul etməklə birlikdə, şiddətin ictimai mübarizənin yeganə və ən əhəmiyyətli vasitəsi olaraq istifadə etməsinə qarşı çıxdı. Ona görə şiddət "vuruşma əsnasında bir müdafiə etmə vasitəsi olaraq müraciət edilə biləcək" bir şey idi. Ayrıca bu düşüncəsi ilk zamanlarda müdafiə etdiyi "məqsəd vasitəsni haqlı çıxarar" fikirindən ayrıldığının göstəricisi idi.
İspaniya və ölümü
1921də İngiltərəyə getdi. Sürgün edilə biləcəyi xəbərlərini eşidilincə İngilis vətəndaşlığına girə bilməsi üçün bir mədən işçisi özünə evlənmə təklif etdi. İngilis pasportuyla bir çox ölkəni gəzə bilmə fürsəti tapdı. 1928də Saint-Tropezə daşındı, 1936a qədər burada yaşadı. Bu vaxt, 1931də "Həyatımı Yaşayarkən" adlı otobiyografisini nümayiş etdi. 1936da İspan İnqilabının başlamasından qısa bir müddət əvvəl Berkman intihar etdi. Emma Goldman isə eyni il, 67 yaşında, İspan İnqilabına qatılmaq üçün İspaniyaya getdi. CNT-FAIli anarxistlərin 1937də koalisiya hökumətinə qatılmalarını, gedərək güclənən kommunistlərə döyüş fəaliyyətinin daha yaxşı icra edilə bilməsi üçün taviz vermələrini təsdiqləmədi. Faşizmin Avropadakı yüksəlişi qarşısında böyük bir kədər duy/eşitsə də düşüncələrindən taviz verməyi rədd etdi.
Emma Goldman 14 May 1940-cı ildə, Kanadanın Toronto şəhərində öldü. Chicagoda, Haymarket Üsyanı nəticəsi asılan anarxistlərin basdırıldığı yerin yaxınına basdırıldı.
Həmçinin bax
|
Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
- ↑ Wexler A. Emma Goldman: An Intimate Life (ing.). Pantheon Books, 1984.
- ↑ 1 2 Emma Goldman // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ Emma Goldman // Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (xorv.). 2009.
- ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118540475 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ https://npgallery.nps.gov/pdfhost/docs/NHLS/Text/97000343.pdf.