Yapon lak məmulatı
_Design_of_wheels-in-stream.jpg)
Yapon lak məmulatı (漆器, şikki?) – yapon lak ağacından əldə olunan şirə ilə hazırlanan Yaponiya dekorasiya məmulatları.[1] Lak bu cür incəsənət məhsullarına gözəllik verməklə yanaşı onları nəmdən və zədələnmələrdən qoruyur.[1]
Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yapon lak məmulatları minlərlə il salamat qala bilər.[2] Yaponiyada tapılmış ən qədim parçalar Comon dövrünə aiddir.[2] Ən qədim yapon lak rəsmləri isə VII əsrə aid olub Horyuci məbəd kompleksində tapılmışdır.[2] Bir çox antik parça Narada yerləşən VII əsrdə aid Şosoin anbarında saxlanılmışdır.[2]
Lak məmulatlarının ən çox istehsal olunduğu dövr XVI-XVIII əsrlərdir.[2] Həmin dövrdə daymyolar lak məmulatlarının böyük sifarişçiləri idilər.[2] Honami Koetsu və Korin həmin dövrün ən tanınmış lak sənətçiləri idi.[2] Müasir dövrdə isə lak sənətçisi Qenroku Matsuda Yaponiyada "Yaşayan milli xəzinə" elan olunmuşdur.[2]
Hazırlanması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Lak ağacı zəhərli xüsusiyyətlərə malik olduğu üçün lak da çox toksikdir və çox diqqətlə toplanmalıdır.[1] Lak həm yetişdirilmiş, həm də vəhşi lak ağacından əldə oluna bilər.[1] 3-10 illik lak ağacının oduncağına üfuqi kəsik atılır və şirə damcılarını toplamaq üçün vedrə qoyulur.[1] Xam şirə qəhvəyi və yapışqandır, kəskin qoxuya malik olur.[1] Hər ağacdan 6-7 damcı şirə çıxarılır.[1] Ən yaxşı keyfiyyətli şirə avqust və sentyabr aylarında əldə olunur.[1]
Xam lak nayaşi adlandırılan xüsusi proses vasitəsilə rafinalaşdırılır.[2] Bu proses sayəsində qarışıq sudan azad olur, qatılaşır və homogenləşir.[2] Proses zamanı lak birbaşa günəş şüaları altında qızdırılır.[2] Lak kağız, taxta, metal, səbət, çini, dəri kimi müxtəlif materiallara tətbiq olunur və həmin materiallar əsasında qab, qutu və ya bənzər əşyalar hazırlanır.[2] Laklanacaq cisim əvvəlcə hamarlanır, xüsusi tozdan hazırlanan boya ilə rənglənir və maye lakla gilin qarışığında isladılmış parça təbəqələri örtülür.[2] Onun üzərindən isə fırça vasitəsilə lak təbəqələri çəkilir.[2] Fırça möhkəm olmalı, emalatxana isə tozdan azad saxlanılmalıdır.[2]
Lak 25-30 °C-də və 75-85% rütubətdə yavaş-yavaş quruyur.[2] Nəmlik lakın quruması tezləşdirir, quru hava və soyuq temperatur isə gecikdirir.[2] Lak quruyandan sonra əşya kömürlə və ya daşla hamarlanır.[2] Maral buynuzu tozu və toxum yağı ilə həyata keçirilən son cilalanmadan sonra əşyaya yüksək keyfiyyətli lak tətbiq olunur.[2]
Texnikalar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Lak məmulatını bəzəmək üçün istifadə olunan ən geniş yayılmış texnika maki-e adlanır.[2] Bu üsulda qızıl və gümüş tozu qurumamış lakın üzərinə tökülərək müxtəlif bəzəklər hazırlanır.[2] Dizayn qabarıq formada (taka maki-e), "düz" şəkildə (hira maki-e) və ya lakla örtüb cilalamaqla (toqi-daşi) hazırlana bilər.[2] Maki-e texnikası Yaponiyaya xasdır və VIII əsrdən istifadə olunur.[2] Digər geniş yayılmış texnika isə raden adlanır.[2] Bu üsulda lak məmulatı balıqqulağı, dənizqulağı və ya digər dəniz qabıqlıları ilə bəzədilir.[2] Quri üslulunda təzadlı rənglərin (qara və ya qırmızı) olduğu qatlara xüsusi lak tətbiq olunur, daha sonra isə oyuqlar açılaraq sprilvari dizaynlar hazırlanır.[2] Heydatsu üsulunda əşyaya qızıl və ya gümüş vərəqlər tətbiq olunur, lak əlavə olunur və cilalanma aparılır.[2]
Lak məmulatlarının çoxu dekorativ olsa da, məişət həyatı üçün nəzərdə tutulur.[2] Lak məmulatlarına podnos, yazı qutusu, stol, servant, kosmetik qutu, mehrab, güzgü tutacağı, taxta yastıq, yemək çubuğu, boşqab, yemək qutusu, çay qabı və hətta zireh parçaları aiddir.[2] Ən tanınmış lak məmulatı növlərinə vacima-nuri (İşikava prefekturası), ayzu-nuri (Fukuşima prefekturası) və tsuqaru-nuri (Aomori prefekturasının Hirosaki şəhəri) daxildir.[2] Ryukyu adalarında istehsal olunan rəngli lak məmulatları da xeyli tanınmışdır.[2]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Perkins, Dorothy. Encyclopedia of Japan: Japanese History and Culture, from Abacus to Zori. Roundtable Press. 1991. səh. 191-192. ISBN 0-8160-1934-7. İstifadə tarixi: 24 aprel 2022.