Yayguçı
Yayguçı - türk və altay xalq inancında və mifologiyasında yaradılış vaxtı. "Yayguçı Çağ" da deyilir. Canlıların yaradılıb yer üzünə yayıldığı gündür. Bundan başqa yaradıcı tanrıları da ifadə edir. Hələ heç bir şey yoxkən, hər yerdə yalnız ucsuz-bucaqsız bir su vardır. Bu vəziyyət xaosu (qarışıqlığı) işarələr. Lakin bu vəziyyət heçlik və yoxluq deyildir. Sonra bu suyun içindən torpaq çıxarılır. Bu vəzifə Erlikə verilir. Ancaq Erlik özü üçün palçıq saxlayır. Bunu anlayan Ülgen onu cəzalandırar. Bəzi əfsanələrdə isə Ağ Ana palçıq gətirmələri üçün vağ və ördəği göndərir. Vağ torpağı özü üçün saxlayar. Bunu anlayan Ağ Ana onu cəzalandırar. Çıxarılan palçıqdan Dünya yaradılır, ikinci dalan ördək kiçik çakıl taşları çıxarar, bunlarda kıyılardaki dağları təşkil edir. Hiçbirşeyin olmadığı hər şeyin sonsuz bir su olduğu bu çağda, göy deyə bir şey yox ikən hər şey kar və dilsizdir. Yəni mənası və adı yoxdur hiçbirşeyin. Bu sonsuzluqda əvvəl ad verilərək yaradılış başlamışdır. Ad isə məna deməkdir. Yəni əvvəl maddənin deyil fikrin olduğu fikiri mənimsənmişdir. Türk inancına görə təbii varlıqların və obyektlərin hamısı ilk yaradılışda insandır; dağlar, çaylar, ağaclar... Günəş əvvəllər bir kişi, ay da qız çocuğuymuş, qış mövsümü də kocakarıymış. Dağlar isə yenilməz igidlər olaraq görülürlər. Bunların hamısı daha sonradan bu varlıqlara çevrilmişdir lakin ruhları yenə də içlerindedir. Şumer inancına görə başlanğıcda göy ilə yer bir idi. Daha sonra göy ilə yer tanrılar tərəfindən ayrılmışdır. Kainatın mənşəyi bu şəkildə açıqlanır və Türk yaradılış anlayışına paraleldir:
- Başlanğıcda yalnız dəniz var idi. Mənşəyi və ya doğuşu mövzusunda bir şey söylenmemektedir. Şumerliler onu hər zaman varmış kimi düşünmüşlər. Altay və Yakut yaradılış dastanları da bənzər ifadələr istifadə edir.
- Bu dənizdən bir dağ meydana gəldi. Bu dağ yer üzü deməkdir. Eyni zamanda göy və yer də hələ ayrışmamıştı. Yenə Türk yaradılış dastanları yer üzünün suyun içində çıxarılan torpaqdan yarandığını söyləyirlər.
- Tanrılar insan formalı olaraq şəxsiyyət qazandıqlar. Yer dişi, göy kişi idi...
Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
(Yay/Yaz) kökü. Yaratmaq mənasını ehtiva edər. Yaymaq feli ilə əlaqədardır.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)