Yulius Fuçik (şair)
| Yulius Fuçik | |
|---|---|
| çex. Julius Fučík | |
 | |
| Doğum adı | Julius Jaroslav Fučík |
| Təxəllüsü | J. F. Pavlov[1] |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | asılma[d] |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | tərcüməçi, jurnalist, yazıçı, naşir, tənqidçi, redaktor |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yulius Fuçik (23 fevral 1903[5][6][…], Praqa, Sisleytaniya[2][3] – 8 sentyabr 1943[4][5][…], Berlin[4][3]) - Çex şairi
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
O, nəinki Çexiyada, eləcə də bütün dünyada antifaşist ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. Onun məşhur "Faşist zindanından səslər" əsəri milyonların rəğbətini qazanmışdır. Praqanın "Pankrats" həbsxanasında yazılmış bu əsəri ölməz tatar şairi Musa Cəlilin Moabit faşist zindanında yazdığı "Quşcuğaz" şeiri ilə, o cümlədən, çağdaş Azərbaycan poeziyasının tanınmış nümayəndəsi Xəlil Rza Ulutürkün rusların Lefortovo həbsxanasında yazdığı silsilə şeirlərilə müqayisə etmək olar. Y.Fuçik həm də odlu oçerkləri ilə sonsuz məhəbbət qazanmış görkəmli bir jurnalist olmuşdur. Əbəs yerə deyildir ki, Beynəlxalq Jurnalist mükafatı məhz Y. Fuçikin adını daşıyır.
Y.Fuçik Sovet dövründə yaşamış bir sıra Azərbaycan yazıçıları kimi kommunist əqidəli olmuşdur. Elə bu səbəbdən də onun ətrafında mübahisələr bu gün də səngimək bilmir. Lakin bizi cəlb edən nə onun antifaşist yazıları, nə də sosializmi təbliğ edən əsərləridir. Bir tədqiqatçı kimi bizim diqqətimizi özünə çəkən Y.Fuçikin Şərqlə bağlılığıdır. Bir şərqli olaraq məni həmişə Avropa yazıçılarının, o cümlədən Hötenin, Şillerin, Şekspirin, Bayronun, Volterin Şərqlə bağlı təmasları maraqlandırmışdır.Lakin bu təmaslar Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında hərtərəfli tədqiq olunmuşdur. Çex yazıçısı Yulius Fuçikin həyat və yaradıcılığında Şərqlə bağlı məsələlər isə bu günə qədər ayrıca şəkildə tədqiqat obyekti olmamışdır.
Y.Fuçikin böyük məhəbbət göstərdiyi ikinci ölkə Sovetlər İttifaqı idi. Məlumdur ki, o, iki dəfə Sovet İttifaqında olmuşdur. İlk dəfə Y.Fuçik Sovet İttifaqına zəhmətkeşlərin nümayəndəsi kimi 1930-cu ildə dörd aylıq səfərə yola düşür. Onun bu səfər haqqındakı qeydlərində oxuyuruq: "Sovet İttifaqına bir turist kimi gəlməkdə əsas məqsədim Sovet xalqı barəsində həqiqətləri öz gözlərimlə görmək, onun mahiyyətini öyrənmək idi" (1, 85). Sovet İttifaqına ilk səfərindən sonra o, "Sabahımız dünən olan ölkədə" əsərini yazır. Bu əsər yazıçının Orta Asiya haqqında reportajlar toplusundan ibarətdir. Çexoslovakiyaya qayıtdıqdan sonra isə Y. Fuçik Sovetlər İttifaqı haqqında bir ildə 370 mühazirə oxuyur. Lakin hər dəfə onun bu cəhdləri təpkilərlə qarşılanır. Belə ki, həmin dövrdə Çexoslovakiyada SSRİ haqqında həqiqətləri söyləməyə icazə verilmirdi. Y.Fuçik məqalələrini bəzən "Karel", "Vojan", "Jozef", bəzən də imzasız dərc etdirirdi.
1934-cü ildə ÇKP-nin tapşırığı ilə o, ikinci dəfə SSRİ-yə gəlir. Burada o, iki il "Rudé právo"nun SSRİ-dəki müxbiri kimi fəaliyyət göstərir. Vətənə qayıtdıqdan sonra Fuçik gizli surətdə yaşayır, polisdən gizlənməli olur. Çox keçmir ki, Şərq xalqlarının həyatından, onların əmək rəşadətindən, birinci beşilliyin qəhrəmanlarından oçerklər silsiləsi yazdığına görə onu həbs edirlər. Həbsxanadan çıxandan sonra Y.Fuçik oçerklərini çap etdirməyə böyük səy göstərir. Lakin senzura onun kapitalist rejimini ifşa edən bütöv səhifələrinin üstündən xətt çəkir. Belə olduqda o, kitabı ağ yerlərlə buraxmağa razılıq verir. O, inanırdı ki, oxucu onsuz da buraxılmış bu ağ yerlərin mahiyyətini başa düşəcək.
Doğrudur, o, SSRİ-ni özünün ikinci vətəni hesab edirdi, lakin onun diqqətini daha çox özünə cəlb edən Orta Asiya idi. Y.Fuçik Sovet İttifaqında olarkən Orta Asiyaya 3 dəfə - 1930, 1934 və 1935-ci illərdə səyahət etmişdir (2, 5.).
Y.Fuçikin Orta Asiya səfərlərinin tarixi olduqca maraqlıdır. O, Sovet İttifaqına ilk dəfə 1930-cu ildə fəhlə nümayəndə heyətinin tərkibində gəlmişdi. Nümayəndə heyəti 1925-ci ildə Çexoslovakiya köçkünləri tərəfindən əsası qoyulan və Bişkek şəhərinin yaxınlığında yerləşən "İntergelpo" kooperativindən dəvət almışdı. (Kooperativin əsasını Orta Asiyaya iş dalınca gələn çex fəhlələri təşkil edirdilər). Bu, Orta Asiyada olan ilk xarici nümayəndə heyətlərindən biri idi.
Y. Fuçik Orta Asiyaya gedərkən yolda Ryazandan keçməli olur. Bu zaman o, bir dəmiryolçu ilə rastlaşır və onun Çexoslovakiyadan olduğunu gördükdə ona bildirirlər ki, burda Çexoslovakiya-dan olan legionerləri "çexosobak" (çex iti) adlandırırlar, çünki onlar vaxtilə ağqvardiyaçıların tapşırığına əsasən çoxlu sayda rusların keşişlərini, mülkədarlarını qırmışlar (1, 85).
Y.Fuçikin Orta Asiya səyahəti Sızrandan başladı. Bu artıq Avropanın qurtaracağı demək idi. Oradan sonra geniş, boz çöllər başlayırdı. Yalnız hərdənbir yurdlara, tərəkəmə qazaxların böyük çadırları və gildən düzəldilmiş kiçik daxmalarına rast gəlinirdi. Lakin bir qədər sonra çöl qurtarır və səhra başlayır. Beşillik dövründə səhrada tikilmiş ilk şəhər Saksaul idi. Sonra Fuçik Qazaxıstanın keçmiş paytaxtı Qızıl Orda şəhərini təsvir edir və qeyd edir ki, bu şəhər indi Alma Ata adlanır. Maraqlıdır ki, çex yazıçısı öz oçerklərində Orta Asiyanı keçmiş adı ilə "Türküstan" adlandırır. Bişkekdə onları Çexoslovakiyadan olan fəhlələr – ruslar, qırğızlar, ukraynalılar qarşılayır. Yazıçı qeyd edir ki, "Mən burada 15 dildə nəğmə eşitdim" (1,18). Mərkəzi Asiyada Mərkəzi Avropa ölkəsinin vətəndaşlarını, yəni çexləri gördükdə o öz təəccübünü gizlədə bilmədi. Bu, çexlərdən təşkil olunmuş Orta Asiyada yerləşən "İnterqelpo"nun üzvləri idi.
Sonra Çexoslovakiya nümayəndə heyəti Bişkekə gəldi. Burada Y. Fuçik Orta Asiyaya gələrkən nümayəndə heyətinin yolda qarşılaşdığı çətinliklərdən, Çexoslovakiya zəhmətkeşlərinin vəziyyətindən, Sovet İttifaqı ilə kapitalist dövlətləri arasında mövcud olan fərqlərdən danışdı. Nümayəndə heyəti ilə respublika qəzetlərinin növbəti görüşü zamanı jurnalistlər Fuçiki "fəxri müxbir" adına layiq gördülər. Nümayəndə heyətinə verilən deputat kitabçasını Fuçik ömrü boyu qiymətli bir sənəd kimi qoruyub saxlayırdı. Vaxtının çox hissəsini Fuçik Çexoslovakiya kommunasında keçirdi, Bişkek istirahət evində, kolxozlarda, müəssisələrdə oldu. Qırğız komasında ocaq başında oturarkən Fuçik ağır keçmişdən və yeni şən həyat haqqında söhbətlər eşidirdi. Nümayəndələr Bişkekdən çıxıb Alma Ataya çatdılar. Səhərisi gün onlar "İnterqelpo"nun rəhbərləri ilə görüşüb tikintinin vəziyyətindən, onun Orta Asiya üçün əhəmiyyətindən danışdılar. Sonra nümayəndə heyəti Daşkəndə gəlib "Paxta-Aral" sovxozuna yollandı. Bu barədə Daşkəndin "Şərq həqiqəti" qəzetində "Çexoslovakiya nümayəndə heyəti Türksibdə" adlı məlumatlandırıcı məqalə çap olunmuşdu. Qəzetin müxbiri yazırdı: "Moskvaya tərkibində 5 nəfər olan Çexoslovakiya nümayəndə heyəti gəldi. Bişkekdə yerləşən Çexoslovakiya kənd təsərrüfatı kommunası tərəfindən dəvət olunan nümayəndə heyəti Türksibə, oradan isə kommunarların həyatı ilə tanış olmaq üçün Çexoslovakiya kommunasına yola düşdülər" ( 1, 94).
Orta Asiya səfəri Y. Fuçikə fəhlə və kəndlilərin ilk dövlətini görmək, yeni dünyanın fatehi - SSRİ-nin Kolumbu olmaq imkanı vermişdi. O, burada rast gəldiyi insanlarda səmimi çöhrə, təbii davranış, xoş və gülərüz görürdü. Müxtəlif xalqların pambıq tarlalarında, laboratoriyalarda, dağlarda, səhralarda, zavodlarda fəhlələr, zərbəçilər, elm adamları, sürücülər, artistlər, əsgərlərlə görüşürdü. Çox qısa zamanda Fuçik onlarda özünə qarşı inam, rəğbət hissi oyada bilirdi, onlar isə öz növbəsində Fuçikə ürəklərini açırdı. Məhz bu inanılmaz səmimiyyət Fuçikdə Şərq haqqında sonsuz məhəbbətlə əsərlər yazmağa sövq edirdi. Onun Orta Asiya haqqında reportajları sanki bir nəğmə idi, çünki o burada özünü son dərəcə rahat, azad və xoşbəxt hiss edirdi.
Geriyə qayıtdıqdan sonra Y. Fuçik bir qayda olaraq müxtəlif dairələrdə çıxış edərək Sovetlər ölkəsini müdafiə edirdi. Əgər nəzərə alsaq ki, o dövrdə Çexoslovakiya hələ də SSRİ-nin mövcudluğunu de yure tanımamışdı, onda yazıçının bu çıxışlarından sonra ona qarşı ciddi təpkiləri başa düşmək çətin olmaz. Bu yolda Fuçik dəfələrlə azadlıqdan məhrum olmuş, ayrı-ayrı cəzalara düçar olmuşdur. Birinci dəfə o " Yaşasın Qızıl Ordu" dediyinə görə 10 gün, ikinci dəfə Praqada "Slavyan adasında" Rusiyadan olan nümayəndə" kimi çıxış etdiyi üçün 6 gün həbs cəzası almışdı. Ümumiyyətlə, Fuçik 1930-34-cü illər arasında, başqa sözlə SSRİ-yə birinci səfəri ilə ikinci səfəri arasında Sovetlər ölkəsi ilə bağlı çıxışlarına görə dəfələrlə çərimə edilmiş, yaxud həbsə salınmışdır. Vəziyyətin çıxılmaz olduğunu görən Çexoslovakiya Kommunist Partiyası onu Praqadan uzaqlaşdırmaq üçün "Rudé právo" qəzetinin SSRİ-də xüsusi müxbiri təyin edir. Beləcə, 1934-cü ildə Y.Fuçik ikinci dəfə Orta Asiyaya gəlir.
Üçüncü dəfə isə Fuçik Orta Asiyaya 1935-ci ilin yanvarında səyahət edir. Bir neçə gün Daşkənddə qaldıqdan sonra Fərqanəyə gedir. Bu səfər nəticəsində Fuçik Vətənə döndükdən sonra "Rudé právo"" qəzetində bir neçə məqalə dərc etdirir. Bu silsilə oçerklər bir qayda olaraq "Qeydlər və söhbətlər" başlığı altında verilir. Buna əsas səbəb o idi ki, Fuçik məhz həmsöhbətlərinin danışdıqlarını, onların fikir və düşüncələrini, eyni zamanda Orta Asiyanın bu sadə, lakin gözəl insanları haqqında onda yaranmış olan sonsuz təəssüratları qələmə almaq istəmişdir. Təbiidir ki, bu zaman müəllif geniş sujetli bitkin bir bədii əsər yazmaq fikrindən uzaq idi.
Burada yazdığı məqalə və reportajları o bir qayda olaraq əsərin əvvəlində yazıldığı məkan və tarixlə birgə göstərmişdir. Hər bir məqalə və reportajın sonunda isə ilk dəfə dərc olunduğu qəzetin və ya jurnalın adı və tarixi verilirdi. Doğrudur, Fuçikin " Sabahımız dünən olan ölkədə" („V zemí, kde zítra již znamená včera") kitabında Şərqlə bağlı yalnız iki məqalə vardır: onlardan biri "Çəyirtkə və din", digəri isə "Qızıl Ordalı komsomolçu qız" adlanır (3).
4 il ərzində, yəni birinci səfəri ilə ikinci səfəri arasında Y. Fuçik Orta Asiyada baş verən böyük dəyişiklikləri müqayisə etmək imkanı əldə edir və görür ki, doğrudan da, bu müddət ərzində burada nəhəng iqtisadi, ictimai, mədəni yüksəlişə nail olunub. Hər şeydən əvvəl insanlar arasında qarşılıqlı münasibətlər - insanın əməyə, cəmiyyətə, dövlətə, kişinin qadına, cəmiyyətin isə uşaqlara münasibəti dəyişib.
Y. Fuçikin Orta Asiyada gördüyü bütün dəyişikliklər sonradan yazdığı əsərlərində öz əksini tapır. Lakin onun qələmə aldığı bu reportajlar heç də hansısa bir turistin təsvir etdiyi felyetonlara bənzəmir. Onun əsərlərində gizli bir həyat eşqi, həqiqət acısı var. Eyni zamanda o, yüksək məsuliyyətli bir müxbir kimi Şərq həqiqətlərini böyük ustalıqla qələmə almışdır. Belə ki, Fuçik özünün Şərq xalqları ilə təmasdan aldığı sonsuz təəssüratlarını bütün dünya ilə bölüşmək istəyirdi. Onun reportajları ayrı-ayrı konkret faktlara söykənir, hərəsinin öz rəngi, öz ahəngi vardı. Lakin bu faktlar eyni zamanda canlı insan obrazlarını, onların yaratdığı xariqələri özündə əks etdirirdi. Adama ilk baxışdan tipik görünən bu adi həqiqətləri tapıb üzə çıxartmaq, ona xüsusi ideya və məna vermək yazıçıdan böyük istedad və bacarıq tələb edirdi. Bu rəngarəng reportajları qələmə almaq üçün həm də yazıçının güclü müşahidə qabiliyyəti olmalı idi.
Y.Fuçikin Orta Asiya səyahətləri onun həyat və yaradıcılığında silinməz iz buraxmışdır. Bu o deməkdir ki, yazıçının Şərqlə təmasları çox dərin köklərə malik olmuş və bu səbəbdən də çex oxucusunun ekzotik Şərq dünyası ilə yaxından tanışlığı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- 1. Фучик Ю. О Средней Азии. Ташкент, 1960.
- 2. Fučik J. V zemí milované. Reportáže ze Sovětského svazu. Praha, 1950.
- 3. Fučik J. V zemí, kde zítra již znamená včera. Praha, 1
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Fučík, Julius // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ 1 2 The Fine Art Archive. 2003.
- ↑ 1 2 3 4 Fučík, Julius, 1903-1943 // regional database of the Pilsen City Library (çeş.).
- ↑ 1 2 3 Фучик Юлиус // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 1 2 Julius Fučík // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ Bibliothèque nationale de France Julius Fučík // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.