Cavad bəy Şıxlinski

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Cavad bəy Şıxlinski
Cavad bəy Məmməd Ağa oğlu Şıxlinski
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 3 yanvar 1874(1874-01-03)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1959
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Təhsili
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti Rusiya imperiyası
Azərbaycan AXC
 İran
Qoşun növü artilleriya[d]
Rütbəsi general-mayor
Döyüşlər Birinci Dünya Müharibəsi
Gəncə Üsyanı
Təltifləri 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Vladimir" ordeni 4-cü dərəcəli "Müqəddəs Vladimir" ordeni 2-ci dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni 2-ci dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni

Cavad bəy Şıxlinski (3 yanvar 1874, Aşağı Salahlı, Qazax qəzası – 1959, Türkiyə) — Rusiya, Azərbaycan və İran ordusunda xidmət etmiş Cümhuriyyət ordusunun general-mayoru, Gəncə üsyanının əsas təşkilatçılarından biri. Müqəddəs Georgi" və "Müqəddəs Vladimir" ordenli. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Aşağı Salahlı kəndində anadan olub.

Həyatı və döyüş yolu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çar Rusiyasında[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şıxlinski Cavad bəy Məmməd ağa oğlu 1874-cü il yanvarın 3-də Qazax qəzasının Aşağı Salahlı kəndində anadan olub.[1][2] Tiflis Kadet Korpusundakı təhsilini bitirdikdən sonra 1892-ci il avqustun 28-də Peterburqda yerləşən Konstantinovsk Artilleriya Məktəbinə daxil olub.[3] Buranı birinci dərəcə ilə bitirdikdən sonra 1894-cü il avqustun 8-də 39-cu artilleriya briqadasında tədris işləri üzrə müəllim vəzifəsinə təyin olunur.[2] 1895-ci il avqustun 18-də briqadaya at seçmək üçün Qazax qəzasına göndərilib. 1897-ci ilin noyabr ayından 3-cü batareyanın baş zabiti olub. Qars və Aleksandropolda xidmətdə olub.[2] 1898-ci il iyulun 1-də poruçik, 1901-ci il avqustun 19-da ştabs-kapitan, 1909-cu il yanvarın 1-də isə kapitan rütbəsinə yüksəlib.

1904-cü il martın 28-də Qarsda yerləşən 5-ci batareyanın komandiri təyin olunub. 1911-ci il martında kapitan Cavad Şıxlinski II dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni ilə təltif olunub.[2] 1912-ci ildə kapitan rütbəsində 39-cu artilleriya briqadasının 1-ci rotasının komandiri olub.[4][5] 1913-cü il fevralın 21-də Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi münasibətilə xatirə medalı və podpolkovnik rütbəsi alıb. 1913-cü ildə 23-cü İri Çaplı artilleriya diviziyonunun komandiri, 1916-cı il fevralın 10-da isə 45-ci artilleriya briqasında dördüncü batareyanın komandiri təyin olunur. 1917-ci il aprelin 22-də polkovnik rütbəsi alıb.[6]

Nümunəvi xidmətlərinə görə 1908-ci il martın 16-da III dərəcəli Müqəddəs Anna, 1911-ci il martın 2-də II dərəcəli Müqəddəs Stanislav, 1914-cü il fevralın 15-də II dərəcəli Müqəddəs Anna, 1915-ci il yanvarın 31-də IV dərəcəli Müqəddəs Vladimir, 1915-ci il sentyabrın 29-da IV dərəcəli Müqəddəs Vladimir (qılınc və bantla birgə), 1916-cı il oktyabrın 21-də II dərəcəli Müqəddəs Anna (qılıncla birgə), 1916-cı il dekabrın 2-də II dərəcəli Müqəddəs Stanislav (qılıncla birgə), 1917-ci il oktyabrın 3-də III dərəcəli Müqəddəs Vladimir ordenləri ilə təltif olunub. Birinci Dünya Müharibəsində iştirak edib.[7] Bu dövrdə iki dəfə Ali Baş komandanlığın mükafatı ilə təltif olunub.

Azərbaycan Cümhuriyyətində[redaktə | mənbəni redaktə et]

1918-ci ilin yayında Azərbaycana gəlib. Əlahiddə Azərbaycan Korpusunda  2-ci piyada alayının komandiri təyin olunub.[8] Qafqaz İslam Ordusunun tərkibində döyüşlərdə iştirak edib.[7] 1918-ci il sentyabrın 3-də döyüşlərdə göstərdiyi şücaətə görə Nuru paşa tərəfindən medalla təltif olunub.[9][10] Hərbi nazirin 31 dekabr 1918-ci il tarixli 39 №-li əmri ilə “polkovnik” hərbi rütbəsində 27 dekabr 1918-ci il tarixdən Artilleriya idarəsi rəisinin artilleriya qoşunlarının təftişi üzrə müavini vəzifəsinə təyin olunub.[11] 1919-cu ilin fevralın 17-də hərbi nazirin əmri ilə Gəncə qarnizonunun rəisi vəzifəsinə təyin olunub.[12] 1919-cu il fevralın 22-də Birinci piyada diviziyasının komandiri təyin təyin olunub.[3][11] Diviziyanın formalaşmasında və möhkəmləndirilməsində göstərdiyi xidmətlərə görə Nazirlər Şurasının 1919-cu il 25 iyun tarixli qərarı ilə Cavad bəy Şıxlinskiyə general-mayor rütbəsi verilib.[11][13] 1919-cu il iyunun 27-də hərbi nazirin verdiyi əmrlə iyulun 1-dən Gəncə şəhər qarnizonunun komandiri təyin olunub.[14]

Cavad bəy 1919-cu ildə Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətinin qərarı ilə daşnakların Zəngəzur mahalında həyata keçirdiyi müsəlman qətliamlarının qarşısını almaq üçün yaradılmış Zəngəzur ekspedisiyasına komandir təyin olunur.[15][16] Zəngəzur ekspedisiyası iki kolondan ibarət idi. Birinci kolona general-mayor Davud bəy Yadigarov, ikinci kolona isə polkovnik Vladimir Levestam başçılıq edirdi.[17] Cavad bəy burada Qarabağla, Zəngəzuru birləşdirən yolları ələ keçirmək niyyəti ilə hərəkətə başlayır. Müxtəlif istiqamətlərdən irəliləyən həm birinci kolon, həm də ikinci kolon Dığ yaşayış məntəqəsinə doğru irəliləyirlər. Daha sonra isə ekspedisiyaya Sultan bəy Sultanovun partizan dəstələri də qoşulur.[18] Döyüşlərdən sonra noyabrın 23-də Azərbaycan–Ermənistan sazişi imzalanıb.[19]

1920-ci il aprelin 10-da Gəncə bölgəsində müdafiənin gücləndirilməsi üçün müvəqqəti olaraq müdafiə naziri vəzifəsini icra edən Əliağa Şıxlinskinin əmri ilə Birinci piyada diviziyasının komandiri general-mayor Cavad bəy Şıxlinski Gəncə möhkəmləndirilmiş rayonunun rəisi təyin olunub.[20][11][21]

Gəncə üsyanı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aprel işğalından sonra may ayında Cavd bəy Şıxlinski, Cahangir bəy Kazımbəyli və Gəncə komendantı Məhəmməd Mirzə Qacar tutduqları vəzifələrindən azad olunurlar.[22] Azərbaycanın bolşeviklər tərəfindən işğalına etiraz olaraq Gəncə şəhərində yerləşən Azərbaycan hərbi hissələri üsyana başlayırlar. Üsyanın təşkilatçılarından biri də Cavad bəy Şıxlinski olur.[23] O, bu üsyanda dağıdılmış artilleriya qurğularının bərpası və artilleriya işinin təşkilində məsul olur.[24][25]





Üsyanın məğlub olmasından bir neçə saat əvvəl Cavad bəy artilleriya atəşindən ağır yaralanıb.[3][26]


1920-ci ilin aprelin 28-də Azərbaycanın bolşeviklər tərəfindən işğal edilməsi Gəncədə böyük üsyanın başlanmasına səbəb oldu. Üsyanın əsas təşkilatçıları arasında Cavad bəy də var idi. Gəncə üsyanından bir neçə gün əvvəl bolşeviklər tərəfindən tutduğu vəzifədən azad edilsə də, üsyan zamanı Milli Ordumuzun bolşevik qüvvələri tərəfindən dağıdılmış artilleriya qurğularının bərpası və artilleriyaçılar üzərində ümumi nəzarət ona həvalə olunub. O, hərbi dəniz komissarı Çingiz İldırım və Azərbaycan bolşevik ordusunun müvəqqəti qərargah rəisi, general Əbdülhəmid Qaytabaşının hərbi əməliyyatlar zamanı XI Qızıl Ordunun komandanlığına tabe olmaq haqqında əmrlərini yerinə yetirməkdən boyun qaçırmış və Gəncə üsyanını davam etdirmişdir. Gəncə üsyanı mayın 25-dən, iyunun 4-dək davam edib və üsyan nəticəsində mindən çox bolşevik əsgəri əsir götürülmüş və öldürülmüşdür. Üsyan öz miqyasına və hər iki tərəfdən olan itkilərinə görə Azərbaycanda olan ən böyük silahlı xalq dirənişi hesab olunur. 3 iyun 1920-ci il Xalq Komissarları Daxili İşlər şöbəsinin Bakıya göndərdiyi raportda yazılırdı:

" 18 mayda fövqəladə komissar Həmid Sultanov 6 təlimatçı ilə birgə Gəncəyə gəlib. 25 may, gecə saat 3-də bir artyilleriya atəşindən sonra üsyan başlanıb. Səhər saat 5-də İnqilab Komitəsinin təlimatçıları və dövlət işçiləri küçəyə çıxdıqda tutulub həbsxanaya doldurulmuşlar. Həmin vaxt şəhərdə şiddətli mübarizə gedirmiş. Üsyançıların ön sıralarında general Şıxlinski, polkovnik Kazımbəyov, Şahzadə Məmməd Mirzə Qacar, Xoyski qardaşları, tanınmış Qəmbər və Ələkbər və III Gəncə alayının əsgərləri dururdular[27]. "

Tofiq Bağırovun "Gəncə: qiyammı, üsyanmı" məqaləsində Cavad bəy barədə yazılıb:

" Üsyanın məğlub olmasından bir neçə saat əvvəl Cavad bəy artilleriya atəşindən ağır yaralanmış və atlı dəstənin müşayiətilə doğma kəndi Salahlıya aparılmışdır. Kənddə qalmaq qorxulu olduğundan yaxın qohumu Mədət bəy Alqanov tərəfindən gizlicə Qarayazı meşəsinə sonra Tiflisə aparılıb. Gürcüstandan Türkiyəyə mühacirət edən Cavad bəyi həmyerlilərimiz ehtiramla qarşılamış, İstanbulda yaşadığı dövrlərdə böyük nüfuz sahibi olmuşdur[28]. "

Gəncə üsyanı amansızcasına yatırıldıqdan sonra yaralanan Cavad bəy gizlicə Tiflisə qaçırılır. Əslində, üsyan barədə qeyri-millətlərin ifadələrinə diqqət yetirdikdə nə qədər əzmkar mübarizə aparıldığının və bolşeviklərə ciddi zərbələr vurulduğunun şahidi olarıq. Həmin beynəlxalq aləmin, böyük dövlətlərin Gəncə üsyanına, ümumiyyətlə Azərbaycanda baş verən silahlı müqavimətə dəstək verə bilməmələri ucbatından köməksiz və qeyri-bərabər döyüş vəziyyətinə düşən qəhrəmanlarımızın planları baş tutmasa da böyük mübarizə səhifələri yaza bilirlər.

Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əliağa Şıxlinskinin qardaşı oğlu[3], Rüstəm Şıxlinskinin qardaşıdır[29], Hüseyn Əfəndi Qayıbovun nəvəsi, yazıçı İsmayıl Şıxlının dayısıdır.


Evlənib iki oğlu — Çingiz, Nazir və Göhvər adında qızı var.

Mühacirəti və ölümü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üsyan yatırıldıqdan sonra Tiflisə, oradan da İrana keçməklə mühacir həyatına başlamışdır.[3] İranda Ərdəbil qarnizonunun komandanı vəzifəsinə təyin olunub.[7] Bir müddət İranda qaldıqdan sonra bolşeviklərin təqibləri davam etdiyindən və İranda qalmaq bu baxımdan təhlükəli olduğundan (həmin vaxt İran yarımmüstəqil idi) sonralar Türkiyəyə köç edərək, ömrünün sonlarınadək orada yaşayıb


1959-cu ildə 84 yaşında Türkiyədə dünyasını dəyişib.[7][30]


Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Şahbazov, Atamalı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabit və hərbi məmurları (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2020. 542. ISBN 978-9952-37-141-3.
  2. ↑ 1 2 3 4 Nəzirli, Şəmistan. 1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri (PDF) (az.). Bakı. 2009. 88. 2023-04-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF) (az.). II. Bakı: Lider nəşriyyat. 2005. səh. 382. ISBN 9952-417-44-4. 2015-10-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-05.
  4. ↑ Кавказский календарь на 1912 год (rus). Tiflis: Гл. упр. Кавказ. наместника. 1912. 489. 2018-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-16.
  5. ↑ Nəzirli, Şəmistan. 1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri (PDF) (az.). Bakı. 2009. 82. 2023-04-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  6. ↑ Nəzirli, Şəmistan. 1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri (PDF) (az.). Bakı. 2009. 89. 2023-04-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  7. ↑ 1 2 3 4 Rıhtım, Mehmet; Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu (az.). Bakı: Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu. 2008. səh. 338. ISBN 9952-426-23–2. 2023-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-24.
  8. ↑ Ağayev, Yusif; Əhmədov, Səbuhi. İstiqlal yürüşü - 1918 (az.). Bakı: Altun kitab. 2009. 93. ISBN 978-9952-24-041-2. 2021-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-25.
  9. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: I cild: 1917-1918 (az.). I. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 330. ISBN 978-9952-37-138-3. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  10. ↑ Ağayev, Yusif; Əhmədov, Səbuhi. İstiqlal yürüşü - 1918 (az.). Bakı: Altun kitab. 2009. 148. ISBN 978-9952-24-041-2. 2021-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-25.
  11. ↑ 1 2 3 4 Şahbazov, Atamalı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabit və hərbi məmurları (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2020. 543. ISBN 978-9952-37-141-3.
  12. ↑ Адрес-календарь Азербайджанской Республики на 1920-й год. Баку, 1920 (PDF) (rus). Bakı: Nağıl evi. 2011. 303. ISBN 978995221073-6. 2021-01-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-14.
  13. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF) (az.). II. Bakı: Lider nəşriyyat. 2005. səh. 282. ISBN 9952-417-44-4. 2015-10-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-05.
  14. ↑ Сборник приказов по военному ведомству Азербайджанской Демократической Республики: Май - декабрь 1919 (rus). II. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 76. ISBN 978-9952-445-20-13.
  15. ↑ Nəzirli, Şəmistan. 1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri (PDF) (az.). Bakı. 2009. 19. 2023-04-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  16. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: II cild: noyabr 1918-aprel 1920 (az.). II. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 551. ISBN 978-9952-37-139-0. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  17. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: II cild: noyabr 1918-aprel 1920 (az.). II. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 552. ISBN 978-9952-37-139-0. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  18. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF) (az.). II. Bakı: Lider nəşriyyat. 2005. səh. 459. ISBN 9952-417-44-4. 2015-10-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-05.
  19. ↑ Charlotte, Hille. State Building and Conflict Resolution in the Caucasus (ingilis). Leiden: Brill. 2010. 167. ISBN 978-90-474-4136-6. 2024-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-20.
  20. ↑ Сборник приказов по военному ведомству Азербайджанской Демократической Республики: Т. 3: Январь - апрель 1920 (rus). III. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 334. ISBN 978-9952-445-20-14.
  21. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: II cild: noyabr 1918-aprel 1920 (az.). II. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 609. ISBN 978-9952-37-139-0. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  22. ↑ İbrahimli, Xaləddin. Azərbaycan mühacirət tarixi (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2012. 45.
  23. ↑ Nəzirli, Şəmistan. Topoqraf - general İbrahim ağa Vəkilov (az.). Bakı: Zaman. 2002. 97. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
  24. ↑ Quliyev, Vilayət. Из наследия политической эмиграции Азербайджана в Польше: 30-ые годы XX века (rus). Torun: Изд-во Адама Маршалека. 2010. 299. ISBN 978-83-7611-754-6.
  25. ↑ Turan, Anar. Gəncə üsyanının təşkilatçısı və ideoloqu (PDF) (az.). Bakı: Xalq qəzeti. 2017-07-13.
  26. ↑ İbrahimli, Xaləddin. Azərbaycan mühacirət tarixi (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2012. 47.
  27. ↑ X. Bayramov, “Gəncə üsyanı”, Bakı, 2010, s.93;
  28. ↑ Bağırov T. “ Gəncə: üsyanmı, qiyammı” “Ayna” qəzeti, 20. IX.1997-ci il sayı.
  29. ↑ Şahbazov, Atamalı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabit və hərbi məmurları (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2020. 544. ISBN 978-9952-37-141-3.
  30. ↑ Nəzirli, Şəmistan. General Əliağa Şixlinski ömrü (PDF) (az.). Bakı: Uğur nəşriyyatı. 2005. 112. 2022-07-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-14.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Cavad_bəy_Şıxlinski&oldid=7643117"