Mustafa Fehmi Kubilay

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Mustafa Fehmi Kubilay
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1906[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 23 dekabr 1930(1930-12-23)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi baş kəsmə
Vətəndaşlığı
Hərbi fəaliyyəti
Rütbəsi kursant
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mustafa Fehmi Kubilay (1906[1], İzmir, Aydın vilayəti – 23 dekabr 1930, Menəmən, İzmir ili) — Türkiyə müəllimi və subleytenantı. O, 23 dekabr 1930-cu ildə Menemen hadisəsi zamanı Menemendə məhəllə gözətçiləri Hasan və Şevki ilə birlikdə respublika əleyhdarı bir qrupun üsyanı sırasında öldürülmüşdür. Kubilayı Dərviş Mehmet öldürmüşdür. Dərviş onu öldürdükdən sonra özü də zərərsizləşdirilmiş və qısa müddət sonra edam olunmuşdur.

Həyatı və fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

15 noyabr 1906-cı ildə Adananın Kozan ilçəsində doğuldu. Atası Hüseyin Karavana, anası Zeynep xanımdır. Evin sonbeşiyi idi. Fatma adında bacısı, Demir və Ali adlarında qardaşları vardı. Ailəsiylə birlikdə 1912-ci ildə İzmirə köçdülər. Daha sonra Aydın ilinə, qohumlarının yanına köçdülər. Kubilay Aydında əsas təhsilini tamamladıqdan sonra 1919-cu ildə Yunan üsyanlarının əlamətləri görünəndə ailəsi ilə birlikdə Antalyaya köçmək məcburiyyətində qaldı. Antalyaya köçdükdən qısa bir vaxt sonra atasını itirdi.[2][3]

Antalyada Darülmüəlliminin üçüncü sinfində ikən məktəb bağlandıqdan sonra ailəsi ilə birlikdə İzmirə qayıtdı. Təhsilinə İzmirdə davam edən Kubilay xüsusən tarix dərslərinə olan marağı və Xubilay xana olan heyranlığına görə dostları tərəfindən "Kubilay" ləqəbiylə anılmağa başlandı. Bu ləqəb onun həyatında mühüm yer tutdu və sonradan Mustafa Fehmi Kubilay kimi tanınmağa başladı.[2][4]

Bir neçə dostuyla qatıldığı bir hadisə səbəbiylə Bursa Müəllimlər Məktəbinə yönləndirildi və buradan 1926-cı ildə məzun oldu. 1 sentyabr 1926-cı ildə ilk iş yeri olan Aydının Sultanhisar Məktəbinə təyin edildi. Təyindən iki ay sonra Aydının Qazipaşa Məktəbinə keçdi və bu məktəbdə tanış olduğu müəllim dostu Fatma Vedide xanımla 1928-ci ildə evləndi. Sarayiçi məhəlləsindəki kiçik evlərində 10 may 1929-cu ildə oğlu Vedat Aktuğ doğuldu.[2][5]

Ancaq qısa vaxt sonra yola gedə bilmədikləri üçün Kubilay 1929-cu ildə boşanma üçün məhkəməyə müraciət etdi və evlilikləri hüququ olaraq sona çatdı. Qazipaşa Məktəbindəki qeydlərə görə, 1 oktyabr 1929-cu ildə Qazipaşa məktəbini tərk etdi. Vedide xanım Ayvalığa, Kubilay da İzmirin Qaziemir ilçəsinə təyin edildi. Bu prosesdən sonra müddətli hərbi xidmətini tamamlamış və İstanbul Hərbi Akademiyasına girmişdir. Hərbi xidmətinin son hissəsini başa vurmaq üçün Menemendəki 43-cü Piyada Alayına ehtiyatda olan zabit kimi təyin edilmişdir.[2][6]

24 dekabr 1932 tarixli Cumhuriyet qəzetində Kubilayın anası və qardaşı.

Öldürülməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

border=none Əsas məqalə: Menemen hadisəsi

23 dekabr 1930 sabahı Menemendə silahlı altı nəfər bir məsciddən aldıqları yaşıl bayrağı sabah namazından sonra ilçə meydanına dikərək silah zoru ilə ətraflarına adam yığmağa çalışdılar. Bu hərəkət şəriət çağırışı bir isyanı başlatdı. Yüzbaşı Fahri bəy hadisəyə müdaxilə etmək üçün gəlib üsyançılara dağılmalarını söylədi, amma üsyançılar əməl etməyəcəklərini bildirdilər. Fahri bəy vəziyyəti 43-cü Piyada Alayına bildirdi və alay komandiri Kubilayı hadisə yerinə göndərdi. Kubilay üsyançılara təslim olmaları çağırışını etdi, amma Dərviş Mehmet tərəfindən açılan bir atəş nəticəsində yaralandı və başı kəsilərək öldürüldü.[7][8] Qarşıdurma zamanı məhəllə gözətçiləri Hasan və Şevki də hücumçulara qarşı dirəniş göstərdi və hücumçuları yaraladı, lakin iki gözətçi də qarşıdurmada öldü.[9][10][11][12]

Sonrası[redaktə | mənbəni redaktə et]

27 dekabr 1930-cu ildə Dolmabağça sarayında keçirilən yığıncaqdan sonra 28 dekabr 1930-cu ildə Atatürk Menemen hadisəsi ilə bağlı orduya göndərdiyi başsağlığı teleqramında "mürtəcelərin göstərdiyi vəhşət qarşısında Menemendəki əhalidən bəzilərinin alqışla dəstəkləmələrinin bütün cümhuriyyətçi və vətənpərvərlər üçün utancverici bir hadisə" olduğunu qeyd etdi.[13]

Menemen olayından sonra 31 dekabr 1930-cu ildə Menemen ilçəsi ilə Manisa və Balıkəsirin mərkəz ilçələrində hərbi vəziyyət elan edildi. 7 yanvar 1931-ci ildə keçirilən ikinci toplantıdan sonra 105 şübhəli hərbi məhkəmədə mühakimə edilməyə başlandı. 24 yanvar 1931-ci ildə məhkəmə qərarı nəticəsində 37 nəfərə edam cəzası və digər suçlulara da çeşidli cəzalar verildi. Menemen olayına daxil olan 28 nəfər 3 fevral 1931 gecəsi edam edildi. Hərbi vəziyyət 28 fevral 1931-də Manisa və Balıkəsirdən, 8 mart 1931-də isə Menemendən qaldırıldı.[10][14]

İrsi və xatirəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Menemendəki Kubilay Qışlasında yerləşən Şəhid Kubilay Abidəsi

Kan Demir 1931-ci ildə ön sözündə Kubilayı və bərabərində öldürülənləri tanıtmaq məqsədilə yazdığını dediyi Şehit Kubilay kitabını çap etdirdi.[15] Ratip Aşir Acudoğu tərəfindən 26 dekabr 1934-cü ildə Şəhid Kubilay Abidəsi açıldı. Mərmər və bronz istifadə olunan heykəlin uzunluğu 15,66 metrdir.[16] Fazil Hüsnü Dağlarcanın olayı epik formada nəql etdiyi 1968-ci il tarixli Kubilay Destanı əsəri onun həyatından bəhs edir.[17]

2010-cu ildə rejissor Ahmet Akıncı tərəfindən çəkilən Kubilay adlı film xatirəsinə həsr olundu.[18]

Bursa,[19] Adana,[20] Ankarada[21] məktəblərə adı verildi. Efelerə büstü qoyuldu.[22] Kozanda adını daşıyan bir park var.[23] Menemendəki yol qovşağı onun adını daşıyır.[24] İzmirdə adına işlədilən bərə gəmisi var.[25] Keçiörəndə onun adına bir səmt və eyni səmtdəki bir malikanə də var.[26]

Hər il 23 dekabrda anım məclisləri təşkil olunur.[27][28][29] 2023-cü ildə 17-ci dəfə təşkil olunan bir yol qaçışı keçirilmişdir.[30]

Qalereya[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Mustafa Fehmi Kubilay
    Mustafa Fehmi Kubilay
  • Mustafa Fehmi Kubilay, arxa sıradan ayaqda duran ən sağdakı
    Mustafa Fehmi Kubilay, arxa sıradan ayaqda duran ən sağdakı
  • Mustafa Fehmi Kubilay, ən öndəki üçlü qrupun ortasındakı
    Mustafa Fehmi Kubilay, ən öndəki üçlü qrupun ortasındakı
  • Mustafa Fehmi Kubilayın İzmir Menemendəki heykəli
    Mustafa Fehmi Kubilayın İzmir Menemendəki heykəli

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Mustafa Fehmi Kubilay // Faceted Application of Subject Terminology.
  2. ↑ 1 2 3 4 öZ, Eyüp. "Yasak Bir Hafızayla Yüzleşmek : Menemen Olayı İrtica mı, Komplo mu ?". FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 0 (5). 30 iyun 2015. doi:10.16947/fsmiad.74718. ISSN 2148-2217. 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-05.
  3. ↑ Kubilay Olayı ve Tarikat Kampları (türk). Hikmet Çetin Kaya. 2 mart 2012. ISBN 9789757720065.
  4. ↑ Aykaç, Necdet. "Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı Gerici Tepkiler "Serbest Cumhuriyet Fırkası - Menemen Olayı"". Atatürk Yolu Dergisi (türk). 11 (44). 1 aprel 2009: 581–625. doi:10.1501/Tite_0000000305. ISSN 1303-5290. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  5. ↑ "Kubilay şehit edileli 92 yıl oldu". Milliyet (türk). 23 dekabr 2022. 28 mart 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 mart 2024.
  6. ↑ Dural, Baran; Dural, A. Baran. His story: Mustafa Kemal and turkish revolution. New York: iUniverse. 2007. ISBN 978-0-595-85604-6.
  7. ↑ Akan, Murat. "Umut Azak. Islam and Secularism in Turkey: Kemalism, Religion and the Nation State. London: I.B. Tauris, 2010, xv + 234 pages". New Perspectives on Turkey (ingilis). 46. 2012: 261–266. doi:10.1017/S089663460000162X. ISSN 0896-6346. 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-05.
  8. ↑ "Kubilay Olayı (1930)" (türk). 24 fevral 2006. 29 dekabr 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 may 2024.
  9. ↑ Hikmet Çetinkaya. Kubilay Olayı ve Tarikat Kampları (türk). Cumhuriyet Kitapları. 2 mart 2012. səh. 23. ISBN 9789757720065.
  10. ↑ 1 2 "TBMM Zabıt Ceridesi" (PDF). 25. Türkiyə Böyük Millət Məclisi. 2 fevral 1931. 28 dekabr 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 28 dekabr 2023.
  11. ↑ "Zabıt Ceridesi". Türkiyə Böyük Millət Məclisi. 1: 24. 5 may 1931.
  12. ↑ "İzmir'de Yapılan Tevkifat". Cumhuriyet. 29 dekabr 1930. 4. 28 Aralık 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 dekabr 2023.
  13. ↑ "Dünkü tevkifat" (2387). Cumhuriyet. 28 dekabr 1930. 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 avqust 2022.
  14. ↑ "Menemen (Kubilay) Olayı nedir? Menemen Olayı sonuçları neler? Kubilay olayı şehitleri kim?". Habertürk (türk). 28 mart 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 mart 2024.
  15. ↑ "Şehit Kubilây". WorldCat (türk). 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
  16. ↑ Yaşar, Selman. "Menemen Kubilay Anıtı'nın Açılışı" (PDF). History Studies. 3 (2). 2011. 23 noyabr 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 noyabr 2021.
  17. ↑ Yeşilyurt, Türkân. Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın Şiirlerindeki Temalar (PDF) (Doktora). Ankara Üniversitesi. 2010. 339–346. 10 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
  18. ↑ "Kubilay". Box Office Türkiye (türk). 10 aprel 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
  19. ↑ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI BURSA / YILDIRIM / Şehit Öğretmen Kubilay Anadolu Lisesi". sehitogretmenkubilay.meb.k12.tr (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  20. ↑ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ADANA / KOZAN / Şehit Kubilay İlkokulu". sehitkubilay.meb.k12.tr (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  21. ↑ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ANKARA / KEÇİÖREN / Şehit Kubilay İlkokulu". sehitkubilayilkokulu.meb.k12.tr (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  22. ↑ "Efeler'de Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay anıtı açıldı". Aydın Haber, Son Dakika Aydın Haberleri | Aydinpost.com (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  23. ↑ "Şehit Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay, memleketi Kozan'da, adına yapılan parktaki anıtı önünde anıldı". Bengü Türk - Milletin Televizyonu (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  24. ↑ "Menemen'e Şehit Kubilay Köprülü Kavşağı". Yeniasir. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  25. ↑ "İzmir Büyükşehir Belediyesi 3 gemiyi daha hizmete aldı". Deniz Haber (türk). 15 oktyabr 2016. 10 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
  26. ↑ "Şehit Kubilay Mahalle Konağı tamamlandı | Keçiören Beledyesi". kecioren.bel.tr. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  27. ↑ "Kubilay'ın izinde Aydın sokaklarında". Aydınlık (türk). 23 dekabr 2023. 1 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  28. ↑ "Asteğmen M. Fehmi Kubilay, Bekçi Hasan ve Şevki Bey'i Anma Töreni". www.menemen.gov.tr. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  29. ↑ "Şehit Kubilay'ı andık". www.hurriyet.com.tr (türk). 24 dekabr 2000. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
  30. ↑ "Devrim şehidi Kubilay anısına 10 kilometrelik koşu". Medya Ege (türk). 20 dekabr 2023. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Mustafa_Fehmi_Kubilay&oldid=7608473"