Samuray

Silahlı samuray, 1860-cı il.

Samuray (yapon. 侍, yapon dilində "buşi" (武士) sözü də işlənir) — feodal Yaponiyasında — onna-buqeyşa istisna olmaqla, iri suveren şahzadələrdən (daimyo) kiçik zadəganlara qədər dünyəvi kişi feodalları; dar və ən çox işlədilən mənada — xırda zadəganların hərbi-feodal sinfi. "Samuray" və "buşi" sözləri mənaca çox yaxın olsa da, "bu" (döyüşçü) hələ də daha geniş anlayışdır və həmişə samuraylara aid edilmir. Çox vaxt samuraylar və Avropa orta əsr cəngavərliyi arasında bir bənzətmə aparılır, lakin belə bir müqayisə əsasən düzgün deyil.

"Samuray" sözünün özü "xidmət et" felinin köhnə qeyri-müəyyən formasından gəlir (yap. 侍 ふ saburau)[1]; yəni samuray xidmət adamıdır. Samuraylar təkcə döyüşçü cəngavərlər deyil. Onlar həm daimyolarının və ya ağalarının cangüdənləri, həm də gündəlik həyatda onun xidmətçiləri idilər.

Samurayların əsas silahı iki yapon qılıncı — daisho idi. XIV–XIX əsrlərdə bunlar katana və vakizaşi idi. Bundan əlavə, samuraylar uzun yaya malik idilər Samuray zirehləri bir-birinə sıx bağlanmış bir çox lövhədən hazırlanmışdı.

Tarix

Mənşəyi

Samuraylar

Samuraylıq, 646-cı ildə Tan İmperiyasının siyasi, bürokratik və hərbi quruluşunu mənimsəmək cəhdi olaraq həyata keçirilən Taika islahatlarından qaynaqlanır. Daimyo və samurayların bir sinif kimi inkişafına ən böyük təkan İmperator Kammu tərəfindən 8-ci əsrin sonu — 9-cu əsrin əvvəllərində, Aynulara qarşı mübarizədə kömək üçün regional klanlara müraciət edərkən verildi.

10–12-ci əsrlərdə, feodal vətəndaş qarşıdurması prosesində, nəhayət, imperator xidmətində yalnız nominal olan əhəmiyyətli hərbi qüvvələrə rəhbərlik edən suveren ailələr formalaşdı. O vaxta qədər samurayların yazılmamış əxlaq kodeksinin əsasları "Yay və At Yolu" ("Kyuba no Miti"), sonradan "Döyüşçünün Yolu" ("Bushido") əmrləri toplusuna çevrildi. Həmçinin bu dövrdə xırda zadəganların qokenin təbəqəsi meydana çıxdı.

Samurayların xüsusi bir sinif kimi ayrılmasının başlanğıcı adətən Yaponiyada Minamoto feodal evinin idarə etdiyi dövrə (1192–1333) təsadüf edir. Bundan əvvəl baş verən uzun sürən və qanlı vətəndaş müharibəsi ("Problem Gempei") Taira və Minamoto feodal evləri arasında soqunatın yaranması üçün ilkin şərtlər yaratdı.

Qızıl əsr

Samuraylar

Samurayların qızıl dövrü ilk Sequn dövründən Onin müharibəsinə qədər olan dövr hesab olunur. Bir tərəfdən, monqollar tərəfindən işğal cəhdi nəzərə alınmasa, dinc bir dövr idi; digər tərəfdən, samurayların sayı Tokuqava dövründəki qədər çox deyildi (o zaman, demək olar ki, hər beşinci kişi yapon samuray idi), bu da samuraylara yüksək statusa sahib olmağa imkan verirdi.

Taira evini məğlub edən Minamoto no Yoritomo imperatoru ona şequn titulu verməyə məcbur etdi və qərargahının yerləşdiyi Kamakura balıqçı kəndini öz iqamətgahına çevirdi. Bundan sonra sequn ölkənin ən güclü adamına çevrildi. Bu şəxs ən yüksək rütbəli samuray və baş nazir idi. Rəsmi olaraq dövlətdə ali hakimiyyət imperatora məxsus olsa da, onun məhkəməsi müəyyən təsir imkanlarını saxlasa da, onlar öz dominant mövqelərini itirmişlər — imperator "könüllü" taxtdan əl çəkmək təhlükəsi ilə sequnun qərarları ilə razılaşmaq məcburiyyətində qalmışdı.

Yoritomo imperiyanın "sahə qərargahı" ("bakufu") adlanan yeni idarəetmə orqanını yaratdı. Sequn kimi, onun nazirlərinin və köməkçilərinin əksəriyyəti samuray idi. Bunun sayəsində samuray sinfinin ruhu Yaponiyada ictimai həyatın bütün sahələrinə nüfuz etdi.

Təcrübəli komandir Yoritomo əyalətlərdə bütün mühüm vəzifələrə Gempei müharibəsində onun etimadını qazanmış insanları təyin etdi. Bundan əlavə, hər bir vilayətdə iki yeni hərbi qubernator vəzifəsi yaradıldı. Onlar birbaşa sequnun özünün rəhbəri olduğu bakufuya hesabat verirdilər. Beləliklə, sequn və onun nazirləri ölkədə baş verənlərdən yaxşı xəbərdar idilər və lazım gələrsə, vaxtında qəti addımlar ata bilərdilər.

Təxminən yüz əlli il mövcud olan Kamakura sequnluğu Yaponiya və samuray tarixində yeni bir səhifə açdı.

Orta əsrlərdən samuray sinfinin ləğvinə qədər yetkin kişi ilə gənc oğlan arasında homoseksual münasibətlər ənənəsi — sudo mövcud idi.

Daxili müharibələr dövrü

Zaman keçdikcə hərbi qubernatorlar sequnluqdan getdikcə müstəqil oldular. Onlar zəngin torpaq sahələrini öz əllərində cəmləşdirərək iri feodallara çevrildilər. Yaponiyanın cənub-qərb əyalətlərində ailələrin statusları xüsusilə güclənmiş, bu da onların silahlı qüvvələrini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı.

Bundan əlavə, Çin və Koreya ilə canlı ticarət sayəsində onun əsasən aparıldığı qərb və cənub-qərb əyalətlərinin feodalları xeyli zənginləşdi. Kamakura sequnluğu ayrı-ayrı samuray evlərinin möhkəmlənməsinə dözmək istəməyərək feodalların ticarət fəaliyyətinə müdaxilə edirdi ki, bu da samuray evləri arasında Kamakura sequnluğuna qarşı müxalifətin yaranmasının səbəblərindən biri idi.

Nəticədə Kamakura sequnluğu devrildi və sequn titulu Aşikaga evinin nümayəndələrinə keçdi. Yeni sülalənin ilk şogunu Aşikaga Takauji idi. Yeni şoqunatın başçısı vətəndaş qarşıdurması zamanı dağıdılmış keçmiş bakufu qərargahı olan Kamakuranı tərk etdi və bütün hökumətlə birlikdə imperiya paytaxtı Kiotoya köçdü. Bir dəfə Kiotoda sequn və nüfuzlu samuraylar təkəbbürlü saray zadəganlarına yetişmək üçün özləri üçün möhtəşəm saraylar tikməyə başladılar və tədricən dəbdəbəyə, avaralığa, imperiya sarayının intriqalarına cəlb olundular və dövlət işlərinə etinasızlıq göstərməyə başladılar.

Mərkəzləşdirilmiş hakimiyyətin zəifləməsindən əyalətlərin hərbi qubernatorları dərhal istifadə etdilər. Onlar öz samuray dəstələrini yaradaraq qonşularına basqın edirdilər ki, bu da ğz nğvbəsində vətəndaş müharibəsinin başlanmasına səbəb olmuşdu.

Orta əsr salnamələrində bu müharibənin son mərhələsi "döyüşən əyalətlər epoxası" adlanır. 1478-ci ildən 1577-ci ilə qədər davam etdi.

16-cı əsrin ortalarında vətəndaş müharibəsi nəticəsində sarsılan imperiyanın ayrı-ayrı dövlətlərə parçalanacağı görünürdü, lakin Ovara əyalətinin (Honsyu adasının mərkəzi hissəsində) Oda Nobunaqa adlı daimyo ölkənin yeni birləşməsi prosesinə başladı. İri feodallara qarşı bir neçə uğurlu hərbi yürüşlər edən və daxili müharibələrdə iştirak edən bəzi Buddist monastırlarını məğlub edən Oda Nobunaqa ölkənin mərkəzini imperator paytaxtı Kiotoya tabe edə bildi. 1573-cü ildə o, Aşikaga ailəsinin sonuncu sequnu Aşikağa Yoşiakini devirdi. Lakin Oda Nobunaqa generallarından birinin xəyanəti və üsyanı səbəbindən Yaponiyanın birləşməsini başa çatdıra bilmədi. 1583-cü ildə Kyoto məbədlərindən birində Nobunaqa ona xəyanət etmiş vassalın ordusu tərəfindən əsir düşməmək üçün seppuku etdi.

Ölkənin birləşdirilməsi işini Nobunaqanın ən bacarıqlı generallarından biri — kəndli siniflərindən olan təhsilsiz, təkəbbürlü, lakin ağıllı və iradəli Toyotomi Hideyoşi davam etdirdi. O, himayədarının işini amansız qətiyyətlə davam etdirdi və 1588-ci ilə qədər ölkəni faktiki olaraq birləşdirdi. Hideyoşinin rəhbərliyi altında aşiqarı piyada dəstəsinə cəlb edilən adi insanlar samuray sinfinə daxil edildi.

Daxili müharibələr dövründə, sinflər arasında sərhədlər qaldırılmışdı. Belə ki, Toyotomi Hideyoşi kimi adi bir insan nəinki samuray ola bilər, həm də başgicəlləndirici karyera qura bilərdi. Toyotomi Hideyoshi özü belə bir yüksəliş nümunəsidir — o, sadə bir kəndlinin oğlu olduğu üçün sequn ola bilməzdi, lakin faktiki olaraq rəsmi titula sahib olmadığına baxmayaraq sequn sayılırdı.

Bununla birlikdə, artıq Toyotomi Hideyoshi dövründə samuray sinfinin aşınması müvəqqəti olaraq dayandırıldı. Hideyoşi, xüsusi fərmanlarla samurayların imtiyazlarını təsdiqlədi və kəndlilər üçün mövsümi işlərə qadağa qoydu. 1588-ci il fərmanı ilə adi insanlara silah sahibi olmaq qəti qadağan edildi. Kəndlilərin tərksilah edildiyi "qılınc ovu" başladı.

1598-ci ildə Hideyoshi vəfat etdi, hakimiyyəti onun yerinə dövlət işlərini idarə etməli olduğu kiçik oğluna verdi. Məhz bu çevrədən avtokratiya quraraq ölkənin birləşməsini başa çatdıran adam Tokuqava İeyasu tezliklə meydana çıxdı. O, iqamətgahı kimi Edo (indiki Tokio) şəhərini seçdi, Hideyoşinin oğlunu hiylə və zorla aradan götürdü və özünü sequn elan etdi, dövrü iki yüz əlli ildən çox davam edən Tokuqava sequnlu başlad.

Qürub

Samuray zümrəsi Yaponiyada Tokuqava feodal evindən olan şequnların hakimiyyəti dövründə (1603–1867) tam şəkildə formalaşdı. O dövrdə samurayların ən imtiyazlı təbəqəsi şequnun birbaşa vassalları olan hatamoto (hərfi mənada — "bayraq altında") adlanan təbəqə idi. Hatamoto, əksər hallarda sequnun şəxsi mülklərində xidmət təbəqəsi mövqeyini tuturdu. Samurayların əsas hissəsi şahzadələrin (daimyo) vassalları idi; çox vaxt torpaqları yox idi, lakin şahzadədən düyü qismində maaş alırdılar.

Samurayın istifadə etdiyi "Buşido"nun davranış kodeksi ustaya şübhəsiz itaət və ölümə ikrah hissi aşılanmışdı. Tokuqava qanunu samuraya "hərbi təbəqənin üzvlərinə qarşı ədəbsiz davranan adi insanı" yerindəcə cəzasız olaraq öldürməyə icazə verirdi. Tokuqava evinin hakimiyyəti dövründə daxili feodal müharibələri dayandırılarkən samuray hərbi birləşmələri əsasən kəndli üsyanlarını yatırmaq üçün istifadə olunurdu.

Eyni zamanda, daimyoya əvvəllər, feodal müharibələri dövründə mövcud olan belə böyük samuray dəstələrinə ehtiyac yox idi və onların hərbi dəstələrindəki samurayların sayı azaldı. Samurayların bir hissəsi roninə çevrildi (knyazlardan vassal asılılığı dayandırılan məxfi samuray; ronin tez-tez sənətkarlıq, ticarət və digər fəaliyyətlərlə məşğul olan şəhər əhalisinin mövqeyinə keçdi). Digər samuraylar ninja — muzdlu qatillərin sıralarına qoşuldular.

Samuray sinfinin daxili parçalanması prosesi 18-ci əsrin ortalarından etibarən nəzərəçarpacaq dərəcədə intensivləşdi. Manufaktura istehsalının inkişafı və şəhər burjuaziyasının güclənməsi samurayların tədricən iqtisadi tənəzzülünə səbəb oldu. Getdikcə daha çox samuray və hətta güclü daimyo sələmçilərdən borc asılılığına düşdü.

Samuraylarda cəmiyyətdə yarandığı qəribə mövqeləri ilə yaranan bir növ natamamlıq kompleksi sonralar ənənəvi ruhani dəyərlərə artan həvəsdə ifadə tapdı Hər yerdə müxtəlif döyüş sənətləri məktəbləri yarandı. Zen fəlsəfəsinə, çay mərasiminə, rəsm və qravüraya, daxili müharibələr zamanı sönmüş maraq yeni güclə alovlandı.

Bir çox samuray, hətta ronin vəzifəsinə keçmədən ticarətlə, sənətkarlıq və s. ilə məşğul olurdu. Sıravi samuraylar 1868–1889-cu illərdə Meiji islahatlarında mühüm rol oynamışdır. Onun dövründə digər feodal mülkləri kimi samuray mülkü də ləğv edildi (şizoku mülkü orta və kiçik samuraylardan formalaşdı), lakin samuraylar imtiyazlı mövqelərini itirmədilər.

Hətta Tokuqavanın dövründə faktiki olaraq torpağa (qoşi) sahib olan samurayların əhəmiyyətli bir hissəsi 1872–1873-cü illərin aqrar qanunlarından sonra bu torpağın qanuni sahibinə çevrilərək "yeni mülkədarlar" adlandırılanların bir hissəsinə çevrildi. Keçmiş samuraylar əsasən ordu və donanma zabitlərinə çevrildilər. Buşido kodu, samuray şücaətinin və ənənələrinin tərənnümü, müharibə kultu — bütün bunlar II Dünya Müharibəsi başlamazdan əvvəl militarist Yaponiyanın ideologiyasının tərkib hissəsinə çevrildi. "Samuray" termini bəzən Yaponiya ordusunun əməkdaşlarına aid edilirdi, lakin 1947-ci ildə Yaponiya silahlı qüvvələrinin ləğvindən sonra o, nəhayət, tarixə düşdü.

Samurayların tərbiyəsi

Ailədə tərbiyə və müəllimin rəhbərliyi — bu iki əsas amil, samuray gənclərinin tərbiyəsini formalaşdırırdı. Bu dünyagörüşə görə ölümə, qorxu və ağrıya buddistlərin biganəliyi, konfutsi fəlsəfəsində övladların itaəti və sırf yapon əsası — öz feodalına sədaqət kimi ideyalarla formalaşan ideal döyüşçü obrazı yaradılırdı. Ailə və ustad, İlk növbədə, yeniyetmə şəxsiyyətinin formalaşması qayğısına qalır, cəsarət və mərdlik, dözüm və səbir inkişaf etdirirdi. Təlimdən əlavə, gələcək samuraylar qorxmaz və cəsarətli böyüdülürdülər, başqa sözlə, onlarda samuraylar arasında ən vacib fəzilətlərdən sayılan, döyüşçünün başqasının həyatı üçün öz həyatına etinasızlıq göstərə biləcəyi keyfiyyətləri inkişaf etdirdilər. Belə bir xarakter əfsanəvi qəhrəmanların, məşhur hərbi rəhbərlərin və samurayların cəsarəti və döyüşkənliyi haqqında hekayələr və hekayələr oxumaqla, teatr tamaşalarına baxmaqla inkişaf etdirilmişdir. Çox vaxt ata gələcək döyüşçünün cəsarətini inkişaf etdirmək üçün gecə qəbiristanlığa və ya pis şöhrət ilə tanınan bir yerə getməyi əmr edirdi (pis ruhların "yaşadığı" və s.). Balaca oğlanların ictimai cəzalara və edamlar keçirilən yerlərə baş çəkmələri, habelə cinayətkarların kəsilmiş başlarının gecə vaxtlarında müayinəsi zamanı burada olduqlarını sübut kimi həmin yerdə işarənin qoyulması kimi prosedurlar yerinə yetirilirdi. Gənclərdə səbir və dözümlülük inkişaf etdirmək üçün onları dözülməz ağır iş görməyə, gecələri yuxusuz keçirməyə (təhsil tanrılarının bayramlarında), qışda ayaqyalın gəzməyə, tezdən durmağa məcbur edilməsi və yaxud yeməkdən məhrum edilməsi faydalı hesab olunurdu.

Busido

Orta əsr Yaponiyasında samuraylar üçün etika kodeksi. Kodeks XI–XIV əsrlər dövründə meydana çıxdı və Tokuqava sequnluğunun ilk illərində rəsmiləşdirildi.

Əgər samuray davranış qaydalarına əməl etmirsə, o, biabırçılıqla samuray sıralarından xaric edilir və ya hara-kiri törədirdi.

Sosial tərkib

• Sequn — irsən hərbi diktator
• Dayme — samurayların knyazları
• Seme — daymenin vassalları olan daha kiçik feodallar
• Baysin və dan — kiçik feodallar
• Hatamoto -sequn və ya daymenin şəxsi samurayları, bayraqdarlar
• Qokeinin — sequnun şəxsi samurayları
• Keinin — sıravi samuraylar
• Dzi — samuray — maaş əvəzinə əldə etdiyi torpaq sahəsi balaca olduğundan özü kənd fəaliyyəti ilə məşğul olan samuray
• Ronin — sahibi olmayan samuray.

Mənbə

• http://wsemir.com/33151-samuraylar-haqqinda-mlumat.html Arxivləşdirilib 2016-03-11 at the Wayback Machine

Ədəbiyyat

• {{kitab|müəllif = Stephen Turnbull|заглавие=The Samurai: A Military History
• Hiroaki Sato. Samuraylar: Tarix və əfsanələr
• Samuraylar — Uzaq Şərqin cəngavərləri
• Brayant E. Samuraylar