İsveç kralı üçün mənbəyə bax

{{Dövlət vəzifəsi
|ölkə                  = İsveç Krallığı
|vəzifə                = İsveç kralı
|orijinal adı          = ''Kung av Sverige''
|emblem                = Royal standard of Sweden.svg
|emblemin ölçüsü       = 200px
|emblemin izahı        = İsveç karl ştandartı
|portret               = Carl XVI Gustaf of Sweden in 2017.jpg
|portretin ölçüsü      = 150px
|portretin izahı       = 
|hazırkı               = [[XVI Karl Qustav]]
|təyin edilib          = [[15 sentyabr]] [[1973]]-cü ildən
|başçılıq edir         = 
|müraciət forması      = İsveç Kralı Əlahəzrətləri
|iqamətgahı            = [[Stokholm kral sarayı]] (rəsmi iqamətgah)<br>[[Drottninqholm]] (fatiki iqamətgah)
|səlahiyyət müddəti    = ömürlük
|maaş                  =
|təsis edilib          = [[VIII əsr]]
|bərpa edilib          = 
|birinci               = Xokon Rinq
|sonuncu               =
|əlavə nişan1          =
|əlavə mətn1           =
|əlavə nişan2          =
|əlavə mətn2           =
|əlavə nişan3          =
|əlavə mətn3           =
|rəsmi saytı           = {{url|https://kungahuset.se}}
}}
'''İsveç kralı''' ({{Dil-sv|Kung av Sverige}}) — [[İsveç]]in dövlət başçısı. Hazırda yalnız təmsilçi və diplomatik funksiyaları yerinə yetirir (1975-ci il Konstitusiyasına uyğun). Hazırda İsveç, 4 əsas qanundan ibarət olan Konstitusiyada təsbit edilən demokratiya və [[Konstitusiyalı monarxiya|konstitusiyalı monarxiyadır.]] Kral və kral ailəsinin üzvləri İsveçdə və xaricdə müxtəlif rəsmi, qeyri-rəsmi və digər nümayəndəlik vəzifələrini icra edirlər.

Hazırda İsveç kralı [[15 sentyabr]] [[1973]]-cü ildə babası Qustav VI Adolfun ölümündən sonra [[XVI Karl Qustav]]dır.
[[Fayl:Coat of arms of Sweden.svg|thumb|150px]]

== Konstutsion hüquq və səlahiyyətləri ==
1 yanvar 1975-ci ildə qüvvəyə minmiş ölkənin yeni Konstitusiyasına görə bütün icra hakimiyyəti hökumətə və parlamentə verildi. Baş nazirin namizədliyi və vəzifədən azad edilməsinə görə məsuliyyət [[Riksdaq|Riksdağın]] sədrinə verildi və Baş nazir istədiyi digər nazirləri təyin və vəzifədən azad etdi. Riksdaq tərəfindən qəbul edilmiş qanun sənədləri kral sanksiyası olmadan qanuna çevrilə bilər: baş nazir və ya başqa bir nazir bunları "hökumət adından" imzalayır. 1917-ci ildə yazılmamış presedent qurulduğuna baxmayaraq, V Qustav parlamentarizm ideyasını dəstəkləməkdən başqa bir şansının olmadığını söylədi və Baş nazir Nils Edenə gizli məsləhətçilərlə məsləhətləşmələri dayandıracağını və ölkənin siyasətinə qarışmayacağını vəd etdi; 1971-ci ildə dörd əsas partiya tərəfindən müəyyən edilmiş müddətdə bir kompromis əldə edildi və monarxiyanın rolu və onun konstitusiya hüquqları mövzusunda İsveçdəki siyasi müzakirələrdə əksəriyyətin konsensusuna təsir göstərməyə davam edir. 1975-ci ildə baş verən dəyişikliklər əyalətdə idarəetmənin əhali üçün daha səmərəli və başa düşülən olacağını göstərmək idi, çünki qərarlar əslində qəbul edilir. Ədliyyə naziri Lennart Qeycer daha sonra 1973-cü il hökumət qanun layihəsi ilə əlaqədar qeyd etdi ki, hökumət qərarlarında kral iştirakına dair davam edən iddialar "uydurma" xarakter daşıyır və buna görə də "çox qənaətbəxş deyil".

Beləliklə, monarx təntənəli və təmsilçi bir fiqura çevrilərək bütün rəsmi icra hakimiyyətlərini itirdi. Monarx 1974-cü il Hökumət sənədində yenə də "dövlət başçısı" olaraq xatırlanır, ancaq İsveçin hətta nominal lideri də deyildir. 1974-cü il Hökuməti Qanunu, kral və ya kraliça kimi fəaliyyət göstərən bir şəxsə, hakimiyyətdə qaldığı müddətə qədər cinayət (lakin mülki deyil) ittihamlarından mütləq imunitet (toxunulmazlıq) verir. Buna görə monarx məhkəmə yanında həm rəsmi, həm də öz hərəkətləri üçün məsuliyyət daşımır. Kral ailəsinin digər üzvlərindən və ya kral məhkəməsinin işçilərindən heç biri eyni toxunulmazlıqdan istifadə etmir.

Riksdaq sədrinin istəyi ilə padşah Riksdağ binasının salonunda illik [[Riksdaq]] iclasını açır. Kral və ya kraliça, həmçinin İsveçə göndərilən xarici səfirlərin etimadnamələrini alır və İsveçin xaricə göndərilən səfirlərinin etimadnamələrini imzalayır. Monarx, ümumi seçkilərdən və ya böyük kabinet dəyişikliklərindən sonra yeni hökuməti təsdiqləyən bir iclasda Nazirlər Şurasına rəhbərlik edir, eyni zamanda məlumat şuralarına rəhbərlik edir, ayrı-ayrı auditoriyalarda və ya nazirlər tərəfindən verilmiş əlavə olaraq hökumətdən ildə 4 dəfə məlumat alır. başqa vasitələrlə. Formal olaraq, Baş nazir krallıq işləri barədə monarxa məlumat vermək üçün birbaşa məsuliyyət daşıyır; 2004-cü ildə Hind okeanında baş verən [[sunami]]dən sonra (bir çox isveçlinin ölümünə səbəb olan) Baş nazir Yoran Perssonun bu mövzuda mövqeyi geniş tənqidlərə səbəb oldu. Monarx, hökumətin təkcə dövlət başçısına deyil, eyni zamanda Riksdağdakı spiker və müxalifət partiyalarının nümayəndələrinə xarici işlər haqqında inamla məlumat verməyə imkan verən bir qurum olan Xarici İşlər Məsləhət Şurasına rəhbərlik edir.

Kral artıq İsveç Silahlı Qüvvələrinin Baş Komandanı olmasa da (o, hökumət aktının qəbulundan əvvəl 1809-cu ilə qədər idi), Kral [[XVI Karl Qustav]] silahlı qüvvələrin hər birində ən yüksək hərbi rütbəyə malikdir. İsveç Hərbi Dəniz Qüvvələrində dörd ulduzlu admiralı və İsveç Ordusu və Hərbi Hava Qüvvələrində generalıdır. Monarx sarayının tərkibində yüksək səviyyəli bir zabit rəhbərlik edən və monarxın və ailəsinin köməkçisi olaraq xidmət edən aktiv zabitlərdən ibarət bir hərbi qərargah vardır.

== Səlahiyyətləri ==
İsveç kralı:
*Dövlət başçısıdır;
*Baş nazir tərəfindən dövlətin işlərindən xəbərdar olmaq hüququ vardır;
*Xaricə getməzdən əvvəl Baş nazirlə məsləhətləşməlidir;
*Riksdaq illik sessiyasını açır;
*Ümumi seçkidən sonra yeni hökuməti təsdiqləyən iclasda Nazirlər Kabinetinə sədrlik edir;
*Xarici səfirlərin etimadnamələrini qəbul edir;
*İsveçin xaricə göndərilən səfirlərinin etimadnamələrini imzalayır.
[[Fayl:Kings & Queens Regnant of Sweden 1523-1907.jpg|thumb|1523–1907-ci illərdə İsveç kral və kraliçaları]]

== Monarx simvolları ==
[[Fayl:Royal crown of Sweden.jpg|thumb|150px|left|XIV Erikin tacı]]
[[Fayl:Throne of Sweden 1982.jpg|thumb|upright|1650-ci ildən İsveç krallarının istifadə etdiyi gümüş taxt]]
İsveçin kral reqaliyası, Stokholmdakı Kral Sarayının altında yerləşən xəzinə kassalarında, 1970-ci ildən bəri ictimaiyyət üçün açıq olan bir muzeydə saxlanılır. Kolleksiyanın ən qədim əşyaları arasında qustav Vasanın qılınc və tacı, topu, əsası və Kral XIV Erikin açarı var. Reqaliya dövlət mülkiyyətidir və onlara həvalə olunan dövlət orqanı hüquqi, maliyyə və inzibati xidmətlər agentliyidir.

Tacqoyması olmuş son kral [[II Oskar]] olmuşdur. Oğlu və varisi [[V Qustav]] tacdan imtina etdi. Taclar 1907-ci ildən bəri İsveç kralları tərəfindən geyilməsə də, yenə də toylar, xaç suyuna salma mərasimi və dəfn kimi vacib hadisələr üçün nümayiş olunur. 1974-cü ilə qədər parlamentin illik möhtəşəm açılışında gümüş taxtın yastıqlarında tac və əsa da göstərilmişdir.

== Kral cəngavər ordenləri ==
[[Fayl:Sv Ordenstkn 3.jpg|225px|thumb|right|İsveç kral ordenləri]]
Kral ordenlərinin 1606-cı ilə aid tarixi bir əsası var. İsveç cəngavərlərinin kral ordenləri həqiqətən yalnız 18-ci əsrdə kodlaşdırılmışdır, rəsmi olaraq 1748-ci ildə kral I Fridrix tərəfindən təsis edilmişdir. 1974-cü ildə Riksdaq orden və mükafatların verilə biləcəyi şərtləri və meyarları əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirdi: İsveç vətəndaşından başqa heç bir vətəndaş bu mükafat hüququna malik deyildir, ölkələrin bu cür mükafatlar almaq hüququ yoxdur. Serafimov ordeni yalnız xarici dövlətlərin başçılarına, İsveç və xarici kral ailələrinin üzvlərinə verilir, Şimal Ulduz ordeni isə hər hansı bir İsveç olmayan vətəndaşa verilə bilər. İslahatlardan sonra Qılınc və Vasa Ordenləri artıq təyin edilmir: rəsmi olaraq "qorunub saxlanılanlar" elan edildi.

== Kral iqamətgahları ==
[[Fayl:Kunliga slottet 2 copy1.jpg|left|thumb|Stokholm kral sarayı]]
Kral sarayları (Stokholmdakı Kral Sarayı, Drottningholm Sarayı, Haga Sarayı, Rosendahl Sarayı, Ulriksdal Sarayı, Qolf Sarayı, Tullqarn Sarayı və Qripsholm Qalası) Milli mülkiyyətə (İsveçcə: Dövlət fastighetsverk) aid olan dövlət əmlakıdır. XIX əsrin əvvəllərindən etibarən monarxın sərəncamındadır. Eland adasındakı Sulliden sarayı, Yamtlanddakı Storliendəki kottec və Fransanın cənubundakı Sant-Maksimdəki Villa Miraj (kral şahzadəsi Bertil tərəfindən alınmışdır) kimi kral ailəsinə məxsus olan yaşayış yerləri də var.
== Mənbə ==
{{refbegin}}
* ''The Cambridge History of Scandinavia. Vol.I''. [[Cambridge University Press]], 2003 ({{ISBN|0-521-47299-7}}).
* Morby John E. ''Dynasties of the World''. [[Oxford University Press]], 2002 ({{ISBN|0-19-860473-4}}).
* Liljegren, Bengt. ''Rulers of Sweden''. Historiska Media, 2004 ({{ISBN|91-85057-63-0}}).
* Lagerqvist Lars O., Åberg Nils. ''Kings and Rulers of Sweden''. Vincent Publications, 2002 ({{ISBN|91-87064-35-9}}).
{{refend}}
== Ədəbiyyat ==
* Andersson, Lars M. & Amurén, Lena, ''Sveriges historia i årtal'', Historiska media, Lund 2003. {{ISBN|91-89442-71-7}}
* Authén Blom, Grethe; Etting, Vivian; Linton, Michael & Åberg, Alf, ''Kung Olofs minne'', Christer Bökwall, Falsterbo 1987. {{libris post|694017}}.
* Carlsson, Sten & Rosén, Jerker, ''Den svenska historien 3 – Kyrka och riddarliv. Karl Knutsson och Sturetiden'', Bonnier Lexikon AB, Stockholm 1992. {{ISBN|91-632-0005-8}}
* Dahl, Per (red.), ''Svensk militärhistorisk atlas'', Hjalmarson & Högberg, Lund 2000. {{ISBN|9189080-49-1}}
* Gustafsson, Lars, ''Sigismund: ur en polsk barockfurstes minnen'', Norstedt, Stockholm 1976. {{ISBN|91-1-761062-1}}
* Harrison, Dick, ''Jarlens sekel – en berättelse om 1200-talets Sverige'', Ordfront förlag, Stockholm 2002:a. {{ISBN|91-7324-898-3}}
* Harrison, Dick, ''Karl Knutsson – en biografi'', Historiska Media, Lund 2002:b. {{ISBN|91-89442-58-X}}
* Harrison, Dick, ''Sveriges historia: 600–1350'', Norstedts, Stockholm 2009. {{ISBN|978-91-1-302377-9}}
* Hedvig Elisabet Charlotta & af Klercker, Cecilia, ''Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok. 9, 1812-1817'', Norstedt, Stockholm 1942. {{libris post|8207717}}
* Lagerqvist, Lars O., ''Sverige och dess regenter under 1000 år'', Albert Bonniers förlag AB, Stockholm 1976. {{ISBN|91-0-041538-3}}
* Lagerqvist, Lars O., ''Sveriges regenter från forntid till nutid'', Norstedts förlag, Stockholm 1996 (2:a upplagan). {{ISBN|91-1-963882-5}}
* Lagerqvist, Lars O.; Åberg, Nils & Andersson, Kenneth, ''Svenska kungliga valspråk'', Vincent Förlag, Stockholm 1996. {{ISBN|91-87064-13-8}}
* Lagerqvist, Lars O. & Åberg, Nils, ''Litet lexikon över Sveriges regenter'', Vincent bokförlag, Boda kyrkby 2004 (5:e rev. upplagan). {{ISBN|91-87064-43-X}}
* Larsson, Lars-Olof, ''Gustav Vasa – landsfader eller tyrann?'', Prisma, Stockholm 2002. {{ISBN|91-518-3904-0}} 
* Larsson, Lars-Olof, ''Kalmarunionens tid'', Bokförlaget Prisma, Stockholm 2003 (2:a upplagan). {{ISBN|91-518-4217-3}}
* Larsson, Lars-Ove, ''Vem är vem i svensk historia'', Rabén Prisma, Stockholm 1994 (2:a upplagan). {{ISBN|91-518-2647-X}}
* Liljegren, Bengt, ''Regenter i Sverige'', Historiska Media, Lund 2004. {{ISBN|91-85057-34-7}}
* Ohlmarks, Åke, ''Alla Sveriges kungar'', AWE/GEBERS / Almqvist & Wiksell Förlag AB, Stockholm 1979 (2:a upplagan). {{ISBN|91-20-04203-5}}
* Petersson, Erik, ''Den skoningslöse – en biografi över Karl IX'', Bokförlaget Natur och Kultur, Stockholm 2008. {{ISBN|978-91-27-02687-2}}
* Sundberg, Ulf, ''Svenska freder och stillestånd 1249-1814'', Arete – Hjalmar & Jörgen Bokförlag HB, Hargshamn 1997 (1:a upplagan). {{ISBN|91-89080-01-7}}
* Sundberg, Ulf, ''Medeltidens svenska krig'', Hjalmarson & Högberg Bokförlag, Stockholm 1999 (1:a upplagan). {{ISBN|91-89080-26-2}}
* Östergren, Stefan, ''Sigismund: en biografi över den svensk-polske monarken'', Fredestad, Ängelholm 2005. {{ISBN|91-86428-24-1}}

{{Portal|İsveç}}

[[Kateqoriya:İsveç kralları]]
[[Kateqoriya:Avropanın kral sülalələri]]