Alqoritmik radikallaşdırma
Alqoritmik radikallaşma — tövsiyə alqoritmlərinin istifadəçiləri zaman keçdikcə getdikcə daha ekstremal məzmuna sövq etməsi və onlarda radikallaşmış ekstremist siyasi baxışların formalaşmasına səbəb olan konsepsiya. Bu, "YouTube" və "Facebook" kimi məşhur sosial media saytlarında baş tutur. Alqoritmlər istifadəçilərin diqqətində qalmaq məqsədi daşıyan sonsuz media yaratmaq üçün bəyənmə və bəyənməməkdən tutmuş yazılara sərf olunan vaxta qədər istifadəçi fəaliyyətini qeyd edir. Exo-kamera kanalları vasitəsilə istehlakçı mediada üstünlüklər və özünü təsdiqləmə vasitəsilə daha çox qütbləşməyə yönəldilir.[1][2][3][4]
Alqoritmik radikallaşdırma mübahisəli bir fenomen olaraq qalır, çünki exo-kamera kanallarını silmək çox vaxt sosial media şirkətlərinin maraqlarına uyğun deyil.[5][6] Sosial media şirkətləri alqoritmik radikallaşmanın mövcudluğunu etiraf etsələr də, hər birinin bu artan təhlükəni necə idarə edəcəyi bəlli deyil.
Exo-kamera və filtr köpükləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sosial media platformaları istifadəçinin maraqlarını və bəyənmələrini öyrənərək, onları məşğul saxlamaq və platformada qalmağına nail olmaq üçün lentlərindəki təcrübələrini dəyişdirir. İstifadəçilər öz fikirlərini böyüdən və ya gücləndirən inanclarla qarşılaşdıqda və qapalı sistemdə həmfikir istifadəçilər qrupu təşkil etdikdə exo-kamera yaranır.[7] Exo-kameralar ilə bağlı problem odur ki, bu, heç bir əks inanc olmadan məlumat yayır və ehtimal olunur ki, təsdiqləmə qərəzliliyinə səbəb ola bilər. Qrup qütbləşmə nəzəriyyəsinə görə, exo-kamera potensial olaraq istifadəçiləri və qrupları daha ekstremal radikallaşmış mövqelərə apara bilər.[8] Milli Tibb Kitabxanasının məlumatına görə, "Onlayn istifadəçilər öz dünyagörüşlərinə uyğun məlumatlara üstünlük verirlər, fərqli məlumatlara məhəl qoymurlar və paylaşılan hekayələr ətrafında qütbləşmiş qruplar yaradırlar. Bundan əlavə, qütbləşmə yüksək olduqda, dezinformasiya sürətlə yayılır".[9]
"Facebook"un alqoritmi əsas diqqəti istifadəçini qarşılıqlı əlaqəyə vadar edən məzmunun tövsiyə edilməsinə yönəldir. Dostlar tərəfindən populyar yazılara, viral məzmuna və bəzən bölücü məzmuna üstünlük verərək məzmunu sıralayırlar. Hər bir lent istifadəçinin xüsusi maraqlarına uyğunlaşdırılır və bu, bəzən istifadəçiləri problemli bir məzmunun exo-kamerasına apara bilər.[10] İstifadəçilər alqoritmin istifadə etdiyi maraqların siyahısını "Reklam üstünlükləri" səhifəsinə keçməklə tapa bilərlər. "Pew Research" araşdırmasına görə, "Facebook" istifadəçilərinin 74%-i araşdırmada həmin səhifəyə yönəldilənə qədər bu siyahının mövcud olduğunu bilmirdi.[11] "Facebook"un istifadəçilərinə siyasi etiketlər təyin etməsi də nisbətən adi haldır. 2020-ci illərdə "Facebook" istifadəçilərin öz lentlərində gördükləri məzmunu və onlara tövsiyə olunanları dəyişdirmək üçün süni intellektdən istifadə etməyə başlamışdır. "The Facebook Files" kimi tanınan sənəd onların süni intellekt sisteminin istifadəçilərin əlaqəsini hər şeydən üstün tutduğunu ortaya qoymuşdur. "The Facebook Files" həmçinin, süni intellekt sistemlərinə nəzarətin idarə edilməsinin çətin olduğunu sübut etmişdir.[12]
İttihamlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]"Facebook" 2021-ci ildə sızdırılmış və 2019-cu ilin avqustuna aid daxili memoda "platformalarının mexanikasının neytral olmadığını" etiraf etmiş,[13][14] maksimum qazanc əldə etmək üçün nişanlanma üçün optimallaşdırmanın zəruri olduğu qənaətinə gəlinmişdir. İştirakı artırmaq üçün alqoritmlərin nifrət, dezinformasiya və siyasətin tətbiq fəaliyyəti üçün mühüm rol oynadığını aşkar etmişdir.[15] Memoda istinad edildiyi kimi, "Material nə qədər çox alovlandırıcıdırsa, istifadəçiləri nə qədər çox məşğul edirsə, alqoritm onu bir o qədər gücləndirir".[13] 2018-ci ildə aparılan bir araşdırmaya görə, "yalan şayiələr doğru məlumatdan daha sürətli və daha geniş yayılır... Onlar aşkar ediblər ki, yalanların "Twitter"də retvit olunma ehtimalı həqiqətdən 70% çoxdur və ilk 1,500 insana 6 dəfə daha tez çatır. Bu, təsiri digər kateqoriyalara nisbətən daha çox siyasi xəbərlərdə özünü göstərir".[16]
YouTube
[redaktə | mənbəni redaktə et]"YouTube" 2005-ci ildən fəaliyyət göstərir və aylıq 2,5 milyarddan çox istifadəçiyə malikdir. "YouTube" kəşf məzmun sistemləri istifadəçini tövsiyə olunan məzmuna yönləndirmək üçün onun şəxsi fəaliyyətinə (baxılanlar, favoritlər, bəyənmələr) diqqət yetirir. "YouTube" alqoritmi istifadəçilərin təxminən 70%-i tövsiyə olunan videolara və insanları müəyyən məzmuna baxmağa vadar edənlərə cavabdehdir. 2023-cü ildə aparılan bir araşdırmaya görə, istifadəçilərin arzuolunmaz videoları tövsiyə olunan məzmundan kənarda saxlamaq səlahiyyəti çox azdır. Buraya nifrət nitqi, canlı yayımlar və s. haqqında videolar daxildir.[17]
İttihamlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]"YouTube" radikallaşmış məzmunun yayılması üçün təsirli platforma kimi müəyyən edilmişdir. "Əl-Qaidə" və buna bənzər ekstremist qruplar "YouTube"dan işə götürmə videoları və beynəlxalq media orqanları ilə əlaqə yaratmaqla əlaqələndirilir. "American Behavioral Scientist Journal" tərəfindən nəşr olunan bir araşdırmada onlar "YouTube alqoritminin qərar vermə prosesinin bir hissəsini izah etməyə kömək edə biləcək bir sıra atributları müəyyən etməyin mümkün olub-olmadığını" tədqiq etmişdilər.[18] Araşdırmanın nəticələri göstərmişdi ki, "YouTube"un ekstremizm məzmunu üçün alqoritm tövsiyələri videonun başlığında radikal açar sözlərin olması faktorudur. 2023-cü ilin fevralında Qonsalesin "Google"a qarşı məhkəmə işində yaranan sual, "YouTube"un əsas şirkəti olan "Google"un saytın alqoritmlərinin İŞİD-ə aid videoları istifadəçilərə tövsiyə etməkdə terrorçulara kömək etdiyini iddia edən məhkəmə iddialarından müdafiə olunub-olunmamasıdır. 230-cu bölmənin ümumiyyətlə onlayn platformaları istifadəçiləri tərəfindən yerləşdirilən məzmuna görə mülki məsuliyyətdən qoruduğu məlumdur.[19]
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "What is a Social Media Echo Chamber? | Stan Richards School of Advertising". advertising.utexas.edu (ingilis). 2022-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-02.
- ↑ "The Websites Sustaining Britain's Far-Right Influencers". bellingcat (ingilis). 2021-02-24. 2021-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-10.
- ↑ Camargo, Chico Q. "YouTube's algorithms might radicalise people – but the real problem is we've no idea how they work". The Conversation (ingilis). January 21, 2020. 2021-03-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-10.
- ↑ E&T editorial staff. "Facebook did not act on own evidence of algorithm-driven extremism". eandt.theiet.org (ingilis). 2020-05-27. 2021-03-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-10.
- ↑ "How Can Social Media Firms Tackle Hate Speech?". Knowledge at Wharton (ingilis). 2022-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-22.
- ↑ "Internet Association - We Are The Voice Of The Internet Economy. | Internet Association". 2021-12-17. 2021-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-22.
- ↑ "What is a Social Media Echo Chamber? | Stan Richards School of Advertising". advertising.utexas.edu (ingilis). 2022-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-12.
- ↑ Cinelli, Matteo; De Francisci Morales, Gianmarco; Galeazzi, Alessandro; Quattrociocchi, Walter; Starnini, Michele. "The echo chamber effect on social media". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 118 (9). 2021-03-02: –2023301118. Bibcode:2021PNAS..11823301C. doi:10.1073/pnas.2023301118. ISSN 0027-8424. PMC 7936330 (#bad_pmc). PMID 33622786 (#bad_pmid).
- ↑ Cinelli, Matteo; De Francisci Morales, Gianmarco; Starnini, Michele; Galeazzi, Alessandro; Quattrociocchi, Walter. "The echo chamber effect on social media". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 118 (9). January 14, 2021: e2023301118. Bibcode:2021PNAS..11823301C. doi:10.1073/pnas.2023301118. ISSN 0027-8424. PMC 7936330 (#bad_pmc). PMID 33622786 (#bad_pmid).
- ↑ Oremus, Will; Alcantara, Chris; Merrill, Jeremy; Galocha, Artur. "How Facebook shapes your feed". The Washington Post. October 26, 2021. April 12, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 12, 2023.
- ↑ Atske, Sara. "Facebook Algorithms and Personal Data". Pew Research Center: Internet, Science & Tech (ingilis). 2019-01-16. 2023-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-12.
- ↑ Korinek, Anton. "Why we need a new agency to regulate advanced artificial intelligence: Lessons on AI control from the Facebook Files". Brookings (ingilis). 2021-12-08. 2023-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-12.
- ↑ 1 2 "Disinformation, Radicalization, and Algorithmic Amplification: What Steps Can Congress Take?". Just Security (ingilis). 2022-02-07. 2022-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-02.
- ↑ Isaac, Mike. "Facebook Wrestles With the Features It Used to Define Social Networking". The New York Times (ingilis). 2021-10-25. ISSN 0362-4331. 2022-11-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-02.
- ↑ Little, Olivia. "TikTok is prompting users to follow far-right extremist accounts". Media Matters for America (ingilis). March 26, 2021. 2022-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-02.
- ↑ "Study: False news spreads faster than the truth". MIT Sloan (ingilis). 2022-11-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-02.
- ↑ "Hated that video? YouTube's algorithm might push you another just like it". MIT Technology Review (ingilis). 2023-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-11.
- ↑ Murthy, Dhiraj. "Evaluating Platform Accountability: Terrorist Content on YouTube". American Behavioral Scientist. 65 (6). 2021-05-01: 800–824. doi:10.1177/0002764221989774 – JSTOR vasitəsilə.
- ↑ Root, Damon. "Scotus Considers Section 230's Scope". Reason. 54 (11). April 2023: 8. ISSN 0048-6906.