Azərbaycan klassik musiqisi üçün mənbəyə bax

{{Azərbaycan musiqisi}}
'''Azərbaycan klassik musiqisi''' — [[klassik musiqi]]nin qollarından biri. [[XX əsr]]in əvvəllərində ictimai-siyasi və mədəni yüksəliş şəraitində [[Üzeyir Hacıbəyov]] müasir Azərbaycan peşəkar musiqi mədəniyyətinin əsasını qoydu və şifahi ənənəli milli sənətlə bəstəkar yaradıcılığının sintezini yaratdı.<ref name=muzo>{{cite web|title=MUSİQİ SƏNƏTİNİN İNKİŞAFI TARIXI|url=http://www.azerbaijan.az/portal/Culture/Music/music_a.html|website=www.azerbaijan.az|publisher=www.azerbaijan.az|accessdate=14 January 2016|archive-date=9 January 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160109205934/http://www.azerbaijan.az/portal/Culture/Music/music_a.html|url-status=dead}}</ref>

== Tarixi ==
=== XX əsrin erkən illəri ===
[[XX əsr]]in əvvəllərində ictimai-siyasi və mədəni yüksəliş şəraitində [[Üzeyir Hacıbəyov]] müasir Azərbaycan peşəkar musiqi mədəniyyətinin əsasını qoydu və şifahi ənənəli milli sənətlə bəstəkar yaradıcılığının sintezini yaratdı.<ref name=muzo/> Sovet dövründə mədəni-maarif işinin musiqi sahəsində geniş vüsət alması ilə maarifçilik hərəkatı sanki yeni bir təzahür formasında üzə çıxır.<ref name=dunya/> Üzeyir Hacıbəyov anlayışınca, məqsəd yalnız [[Avropa]] texnikası, janrları və formalarında əsər yazmaqda deyil, bu əsərləri qavrayaraq, yeni musiqini anlaya biləcək, onu əxz edərək mənən zənginləşə biləcək, bununla da inkişafı tələb və təmin edəcək kütləvi mədəni-bədii mühitin – elitar deyil, məhz Azərbaycan xalqının bütün zümrələrini əhatə edə biləcək mühitin və dinləyicinin yetişdirilməsi idi.<ref name=dunya/>

Yeni Avropa ənənələrinin yeni milli ənənələr kateqoriyasına keçidi təmin edən Ü.Hacıbəyov məhz sovet quruluşunun potensial imkanlarından çox gözəl və qətiyyətlə istifadə etdi.<ref name=dunya/> [[1900]]-cü ildə [[Bakı]]da açılmış Yermolayevanın musiqi məktəbi ilə yanaşı azad sənətkar Şefferlinqin musiqi məktəbi, azad sənətkar Semyonovun musiqi məktəbi, azad sənətkar Rozinin musiqi məktəbi fəaliyyət göstərirdi. Onların müdavimləri arasında azərbaycanlıların olması haqqında mövcud ədəbiyyatda heç bir məlumat verilmir.<ref name=dunya/> Üzeyir Hacıbəyov bu xüsusda yazırdı:

{{cquote|müəllif=|''Bu məktəb (RMC nəzdində Yermolayevanın məktəbi nəzərdə tutulur) Bakıda iyirmi beş sənəlik uzun bir müddət ömr sürüb müntəzəm bir surətdə yaşadığı halda qapılarını musiqi təhsili arzusunda bulunan türk balaları üçün daima bağlı saxlardı. Bu qədər uzun bir zaman içində bu məktəbdə bir nəfər də olsun yerli türklərdən oxuyan və məktəbi bitirən olmadı.''<ref>Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycanda musiqi təhsili. Əsərləri. II cild. Bakı: Azərb SSR Elmlər Akadem. Nəşr., 1965</ref>}}

=== 1920-ci illər ===
[[Şəkil:Xədicə Qayıbova.jpg|thumbnail|[[Xədicə Qayıbova]]nın təşkil etdiyi «Şərq musiqi kursları» və ya «Şərq konservatoriyası» isə ənənəvi şərq üslubunda şifahi şəkildə tədris aparırdı.]]

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin 1920-30-cu illərini əhatə edən mərhələsi üçün musiqişünaslıqda sabitləşmiş tarixi səciyyə vardır.<ref name=dunya>{{cite web|title=XX ƏSRİN 20-30-CU İLLƏRİNDƏ AZƏRBAYCANDA MUSİQİ-TARİXİ PROSESLƏR HAQQINDA BƏZİ QEYDLƏR|url=http://www.musigi-dunya.az/magazine1/articles/irimsiz/irimpage5.html|website=www.musigi-dunya.az|publisher=www.musigi-dunya.az|accessdate=14 January 2016|archive-date=28 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128190930/http://www.musigi-dunya.az/magazine1/articles/irimsiz/irimpage5.html|url-status=live}}</ref> Bu mərhələ iki onilliyə bölünür: 1920-ci illər – «təşkilatçılıq illəri», 1930-cu illər isə birmənalı olaraq çiçəklənmə mərhələsi kimi qəbul olunmuşdur.<ref name=dunya/> Bu tarixi qiymətləndirmə sovet tarixşünaslığının ümumi konsepsiyasına tam uyğun idi.<ref name=dunya/>

[[1920]]-ci ildə [[Azərbaycan]]da [[Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri]], [[1921]]-ci ildə [[Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası]], yeni ifaçılıq kollektivləri, [[1926]]-cı ildə isə ölkədə ilk [[xor]] yaradılmışdır.<ref name=muzo/> Həmin ildə pianoçu [[Xədicə Qayıbova]]nın təşkil etdiyi «Şərq musiqi kursları» və ya «Şərq konservatoriyası» isə ənənəvi şərq üslubunda şifahi şəkildə tədris aparırdı.<ref name=dunya/> İlkin mənbələr 1920-ci illərdə kifayət qədər geniş əks-səda doğurmuş tarixi polemikanın ilk ümumiləşdirilməsinin [[Məmməd Səid Ordubadi]]yə məxsusluğunu qeyd edir. Məhz O, ilk dəfə «Üzeyir bəyin cərəyanı» və «həqiqi şərq musiqidanlığından dəm vuran və onuyla daima işğal edən tar, kamançaçı və xanəndələrin cərəyanıdır» ifadələrini işlətmiş, hər iki istiqamətin qısa da olsa səciyyəsini vermişdir.<ref name=ordu>M.S.Ordubadi. Biz tələsirik. // Əxbar, Bakı, 1920, 28 iyul</ref>

Separat inkişaf nəzəriyyəsinin yaradıcıları [[Aleksandr Ohanezaşvili]] və Bakıda hələ əsrin əvvəllərindən fəaliyyət göstərən rus musiqiçiləri – S.Paniyev, Nikolayev, Moroz, M.E. Popov, habelə bir çox muğam ifaçıları idi.<ref name=dunya/> A.Ohanezaşvili bu tendensiyanın ən fəal ifadəçisi, hətta ideoloqu adlandırıla bilər.<ref name=dunya/>

1920-ci ilin iyun ayında «Əxbar»-ın səhifələrində Aleksandr Ohanezaşvili, bir neçə məqalə ilə çıxış etmiş, onun opponentləri [[Zülfüqar Hacıbəyov]] və [[Məmməd Səid Ordubadi]] olmuşlar.<ref name=ordu/> Xalq Maarif Komissarlığı tərəfindən Konservatoriya nəzdində, A.Ohanezaşvilinin rəhbərliyi ilə Şərq musiqiçiləri İttifaqının yaradılması ideyası Üzeyir Hacıbəyov, Zülfüqar Hacıbəyov, [[Müslüm Maqomayev (bəstəkar)|Müslüm Maqomayev]] tərəfindən dəstəklənmir, İttifaq rəsmi qeydiyyatdan keçmir.<ref name=ordu/> Əsas məsələ milli musiqi alətlərində tətbiq olunacaq sistemin fərqliliyindən gedirdi.<ref name=dunya/> A.Ohanezaşvili və onun mövqeyinin tərəfdarlarının fikrincə:

{{cquote|müəllif=|''şərq musiqi alatını dəyişilməmiş bir surətdə saxlamaq və həmin alatı notalar ilə çalmaqdan ötrü kitablar hazırlamaq və bizə yetişən şərq muğamatını yazıb musinini nota ilə ifa etmək qaydasını musiqiçilər arasında nəşr etmək lazımdır; tainki bir nəğmə qanuni bir surətdə olaraq məktəblərdə, teatrlarda və evlərdə bir səs versin''.<ref>A. Ohanezaşvili. Müttəhid qüvvə ilə vahid yol seçməlidir // Əxbar, Bakı, 1920, 24 iyul</ref>}}

Konservatoriyada açılmış şərq musiqi bölməsində əsas mübahisə və kəskin fikir ayrılıqları da elə prinsipial xarakter daşıyırdı.<ref name=dunya/> Ohanezaşvili şərq musiqi alətlərini dəyişdirmədən saxlamaq, qeyri-temperasiya sistemini rəhbər tutaraq tədrisi təşkil etmək, Üzeyir Hacıbəyov isə tar alətində temperasiya sisteminin tətbiqi ilə tədrisin avropa sisteminə uyğunlaşdırmaqla aparılmasını təklif edirdi.<ref name=dunya/> Müzakirələr elə miqyas almışdı ki, M.S.Ordubadi bu məsələ ilə əlaqədar 1920-ci ilin iyulunda böyük məqalə ilə çıxış edərək yazırdı:

{{cquote|müəllif=|''Bir ay yarımdır ki, Vətənimizin yarısı əlifba və Şərq musiqisi məsaili ilə uğraşmaqdadır. Hətta bu günlər bizim qəzetə sütunlarına qədər əksəndaz olub (rezonans doğurub), həftələr ilə bir neçə sütunumuzu işğal elədi.<ref name="ordu"/>''}}

Z.Hacıbəyovun cavab və aydınlaşdırma məqsədilə yazdığı böyük bir məqalə hadisələrin əsl mahiyyətini üzə çıxarmağa imkan verir.<ref name=dunya/>  «Şərq musiqi kursuna dair» məqaləsində əsas məsələ kimi milli musiqi alətlərində, habelə muğamların tədrisində not savadı və not dəqiqliyi imkanlarının istifadə olunması əsaslandırılır və bu sahədə xüsusi bir kitabın yazılmasının zəruriliyini bəyan edir:

{{cquote|müəllif=|''Böylə ki, kitabın təlifi tar alətinin pərdələrini (bəndlərini) – ladı – «fortopyanoya rast edib» qamma və və ladalarını bir səsdə bərabərləşdirib ikmal etdikdən sonra hər bir pərdənin eşidilən səsini ayrı- ayrı nota ilə təyin etməlidir. Həmçinin kamança, zurna və qeyr alətlərin bu tərz üzrə ladaları bəlli olmalıdır.Bu üsul ilə musiqimizi öyrənmək istəyən bir şəxs təbiidir ki, döğru bir yol ilə «Segah», «Çahargah» və qeyri milli havacatımızın hanki pərdədə hanki nota ilə çalınmasını bilib, musiqimizin nə dərəcədə zəki və müqtədir olduğunu başa düşə biləcəkdir.<ref>Z. Hacıbəyov. Sənaye-nəfisə və musiqi qismi. // Əxbar, Bakı, 1920, 26 iyun</ref>''}}

1920-ci il iyulun 14-də keçirilmiş böyük bir iclasda hər iki mövqelər üzləşir.<ref name=dunya/> Ü.Hacıbəyova qarşı etikadan uzaq ittihamlar irəli sürməkdən çəkinməyən A.Ohanezaşvili öz platformasını qəbul etdirə bilmir.<ref name=dunya/> 1920-ci illərdə əsas məsələ azərbaycanlıların musiqi təhsilinə cəlb edilməsi idi.<ref name=dunya/> 1920-ci illərin əvvəlində Bakıda Konservatoriya açılanda da vəziyyət dəyişmədi.<ref name=dunya/> Üzeyir Hacıbəyov bunu görür və yazırdı:

{{cquote|müəllif=|''Ümumi musiqi sənət təliminin Azərbaycan türkləri arasında nə qədər lazım və vacib olduğunu iqrar edərik... Bunun üçün Azərbaycanın paytaxtı olan Bakıda Konservatoriya deyilən ali musiqi məktəbi açılıbdır. Orada 7 minə qədər mütəəlim və mütəəllimələr şəhərimizin məşhur musiqi müəllimləri vasitəsilə musiqi sənətini öyrənməyə məşğuldurlar. Fəqət bu 7 min nəfər şagirdin ən cüzi qismini təşkil edən müsəlmanlardır.<ref name=mesele>Ü. Hacıbəyov. Vəzifeyi-musiqiyyəmizə aid məsələlər. Əsərləri. II cild. Bakı: Azərb SSR Elmlər Akadem. Nəşr., 1965</ref>''}}

[[Şəkil:Üzeyir Hacıbəyov6.gif|thumbnail|left|[[Üzeyir Hacıbəyov]], müasir Azərbaycan peşəkar musiqi sənətinin və milli operasının banisi]]

Milli musiqi təhsilinin milli xarakter daşıması üçün təhsili [[rus dili]], rus-Avropa modeli çərçivəsindən çıxarıb «Şərq musiqimizdən ibarət olan milli musiqimizin tərəqqisi yolunda elmi, fənni, nəzəri və əməli surətdə çalışmaq»<ref name=mesele/> məcrasına yönəltmək işinin təşəbbüskarı və icraçısı Üzeyir Hacıbəyov oldu.<ref name=dunya/> Rus dilini bilməyən gənclər hətta qəzetə müraciət edirlər. «Cocuq şikayəti» adlı məqalədə konservatoriyaya qəbul edilmiş iki qardaş və bir bacı yazırdılar:

{{cquote|müəllif=|''Biz nə rusca biliriz, nə də müəllimələrimiz türkcə bilmiyorlar. Ona görə də bizə heç bir şey oyrədə bilmiyorlar. Demək ki, oxuya bilməyəcəyiz. Gərək mədrəsədən çıxaq. Yaxşı olardı ki, biz türk balalarından ötrü xüsusi bir musiqi şöbəsi açılaydı: orada da müəllim və müəllimələrimiz türkcə bilən türk müəllimləri olaydı... biz də böylə bir ali nemətdən məhrum olmayaydıq.<ref>B.Racibzadə. Cocuq şikayəti. «Kommunist» qəzeti, 1921, 10 mart</ref>''}}

Məktuba Xalq Maarif komissarı [[Dadaş Bünyadzadə]]nin cavab verməsi məsələnin doğrudan da böyük təşviş doğurmasından xəbər verirdi:

{{cquote|müəllif=|''Hökumətin ali musiqi mədrəsəsində dərs verənlərin həpsi türkcə bilməyənlərdir. Çalışırıq ki, başqa idarələrimiz kimi buranı da milliləşdirək. Lakin nə edək ki, özümüzdən musiqi müəllimi hazırlamaq çox vaxt istəyor. Hər halda hələlik bir az da olsa ehtiyacatımızı dəf etmək üçün biz bir də Şərq ali musiqi mədrəsəsi açmışıq, bəlkə sizlər gedib orada təhsilə məşğul olasınız.<ref>D.Bünyadzadə. Məktub. «Kommunist» qəzeti, 1921, 16 mart</ref>''}}

[[1922]]-ci ildə konservatoriyada şərq bölümü ləğv edildi. Üzeyir Hacıbəyov buna qarşı kəskin etirazını bildirir. O yazırdı:

{{cquote|müəllif=|''Avropa və Şərq konservatoriyalarını birləşdirmək, bir tərəfdən Şərq musiqisinə lazım olan xidməti əsirgəmək, digər tərəfdəndə musiqi sənətinə hamıdan çox ehtiyacı olan türk balalarının təhsilinə mümanəət göstərməkdir.<ref>Ü.Hacıbəyli. Konservatoriyaların birləşdirilməsinə dair. «Kommunist» qəzeti, 1922, 14 iyul</ref>''}}

Üzeyir Hacıbəyov [[Azərbaycan dili]]ndə tədrisin aparılması, azərbaycanlıların da ali musiqi təhsilində bərabərhüquqlu iştirakını təmin etmək üçün bazanın hazırlanması üçün Türk musiqi məktəbinin açılmasına nail olur.<ref name=dunya/> Məhz bu məktəbin yetirmələri sonradan konservatoriyaya daxil olaraq ilk ali təhsilli milli kadrlar kimi milli musiqi mədəniyyətinin müxtəlif sahələrində yeni yollarla inkişafı təmin etdilər.<ref name=dunya/>

Klassisist kompleks Ü.Hacıbəyov musiqisində üslubun təməlyüklü komponentidir.<ref name=dair>{{cite web|title=XX ƏSR AZƏRBAYCAN MUSIQISININ  DÖVRLƏŞDIRILMƏSINƏ DAIR MÜLAHIZƏLƏR|url=http://www.musigi-dunya.az/new/read_magazine.asp?id=228&page=2|website=www.musigi-dunya.az|publisher=www.musigi-dunya.az|accessdate=14 January 2016|archive-date=25 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220325052606/http://www.musigi-dunya.az/new/read_magazine.asp?id=228&page=2|url-status=live}}</ref> Hacıbəyov ənənələrini davam etdirən [[Asəf Zeynallı]]nın da üslubu bu istiqamətdə formalaşırdı.<ref name=dair/> Tədqiqatçı Lalə Rzayeva A.Zeynallı üslubunun «klassisist» xarakteri haqda maraqlı müşahidələr irəli sürür.<ref name=dair/> Eyni zamanda məhz bu mərhələdə artıq gənc bəstəkarların yaradıcılıq maraqlarında formalaşmaqda olan dəst-xətlərində milli üslubun aktivinə sonrakı mərhələdə daxil olacaq üslub prioritetləri də işarələnirdi.<ref name=dair/> [[Qara Qarayev]]in, [[Cövdət Hacıyev]]in, [[Niyazi]]nin ilk qələm təşəbbüslərində, Asəf Zeynallının əsərlərində dünya musiqi ənənələrinin yeni qatlarının təsiri aydın hiss olunur.<ref name=dair/> Bu istiqamətdə A.Zeynallının əsərləri bu üslub yeniləşməsinin ilk nümunələri – [[polifoniya]], [[romantizm]]lə bağlı dil, janr və forma prinsiplərindən bəhrələnmə ilə diqqəti cəlb edir.<ref name=dair/> Q.Qarayevin «Tsarkoye selo heykəli» fortepiano pyesində, sonatinada Prokofyev üslubu, impressionizm cizgiləri, C.Hacıyevin Simfoniyasında [[Sergey Prokofyev]], [[Dmitri Şostakoviç]] üslubunun dramatik simfonizm əlamətləri, Niyazinin fortepiano əsərlərində [[Ferens List|List]]-[[Frederik Şopen|Şopen]] ənənələri və s. misal ola bilər.<ref name=dair/>

=== 1930-cu illər ===
1930-cu illər Azərbaycan musiqisinin yeni yüksəliş dövri kimi səciyyələnir.<ref name=muzo/> [[1931]]-ci ildə ilk notlu [[Azərbaycan Dövlət Xalq çalğı alətləri orkestri|Xalq Çalğı Alətləri Orkestri]] və [[Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası]] nəzdində [[Azərbaycan xalq musiqisi]]ni toplamaq və tədqiq etmək məqsədilə elmi-tədqiqat musiqi kabineti edildi.<ref name=muzo/> [[1934]]-cü ildə [[Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı]] yarandı.<ref name=muzo/> [[1936]]-cı ildə rəqs ansamblı və [[Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası]] cəmləşdirildi.<ref name=muzo/> Daha sonra, [[1938]]-ci ildə [[Musiqili Komediya Teatrı]] və Fikrət Əmirov adına Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblı, [[1939]]-cu ildə isə [[Xalq Yaradıcılığı evi]] yaranmışdır.<ref name=muzo/><ref>{{cite web|title=Şəkidə “İpək yolu” IV Beynəlxalq musiqi festivalı|url=http://shrem.io.ua/s413599/350601kid601_304p601k_yolu_iv_beyn601lxalq_musiqi_festival305_28_iyun_-_05_iyul_2013|website=shrem.io.ua|publisher=shrem.io.ua|accessdate=14 January 2016|archive-date=1 March 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140301160242/http://shrem.io.ua/s413599/350601kid601_304p601k_yolu_iv_beyn601lxalq_musiqi_festival305_28_iyun_-_05_iyul_2013|url-status=dead}}</ref> 1930-cu illərin sonu Avropa musiqisinin aparıcı təmayülləri - [[neoklassisizm]], [[dodekafoniya]], seriya texnikası milli zəmində işlənməsi maraqlı sənət tapıntıları ilə nəticələnir.<ref name=kaspi>{{cite web|last1=Məhərrəmova|first1=Təranə|title=Qədim, zəngin və özünəməxsus mədəniyyət|url=http://anl.az/down/meqale/kaspi_az/2011/mart/162769.htm|website=anl.az|publisher=[[Kaspi (qəzet, 1999)|Kaspi]]|accessdate=14 January 2016|archive-date=25 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220325053107/http://anl.az/down/meqale/kaspi_az/2011/mart/162769.htm|url-status=live}}</ref>

=== 1940-cı illər ===
[[Şəkil:Qara Qarayev.jpg|thumbnail|[[Qara Qarayev]], [[İkinci dünya müharibəsi]]ndən sonrakı dövr [[Azərbaycan mədəniyyəti]]nin ən görkəmli nümayəndələrindən biri.]]

[[İkinci dünya müharibəsi]] dövrü qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik mövzusu mahnılarda, [[Üzeyir Hacıbəyov]] və [[Səid Rüstəmov]]un xalq çalğı alətləri üçün yazılmış əsərlərdə, [[Qara Qarayev]] və [[Cövdət Hacıyev]]in "[[Vətən (opera)|Vətən]]" operasında, Qara Qarayev, Cövdət Hacıyev və [[Soltan Hacıbəyov]]un Azərbaycan musiqisində simfonik janrın ilk örnəkləri olan — Birinci simfoniyalarında öz əksini tapmışdır.<ref name=muzo/> [[Niyazi]]nin "[[Xosrov və Şirin (opera)|Xosrov və Şirin]]" operası, Üzeyir Hacıbəyovun "Sənsiz" və "Sevgili canan" romans qəzəlləri də müharibə illərinin məhsuludur.<ref name=muzo/> Yeni qəzəl-romans janrının yaradıcısı Ü.Hacıbəyov bu əsərlərdə nitqi, şeriyyatı yüksək sənətkarlıqla işləyərək musiqi dilinə çevirmiş, deklomasiya ilə kantilena tipli melodiyanın sintezini yaratmışdır.<ref name=muzo/>

[[1944]]-cü ildə [[Tbilisi|Tiflisdə]] keçirilən Zaqafqaziya Respublikaları musiqisi ongünlüyündə səslənən Qara Qarayevin, Cövdət Hacıyevin və Soltan Hacıbəyovun təxminən eyni vaxtda meydana gələn birinci simfoniyaları ilk Azərbaycan simfoniyaları kimi tarixdə əhəmiyyətli yer tuturlar.<ref name=kaspi/> Məhz dodekafoniyanın istifadəsi Qara Qarayevin simfoniyasında öz təzahürünü tapıb.<ref name=kaspi/> [[1946]]-cı ildə Soltan Hacıbəyovun simfonik yaradıcılığında "2-ci simfoniya" — İkinci dünya müharibəsi mövzusu dramatik planda açılmış, digər simfonik əsərlərinin musiqisi isə parlaq janr boyaları ilə aşılanmışdır.<ref name=muzo/>

=== 1950-ci illər ===
1950-ci illərdə simfonik musiqi sahəsində xüsusi inkişaf qeyd edilir. Dövrün mühüm ictimai-siyasi mövzuları bəstəkarların müxtəlif səpgili simfonik əsərlərində öz ifadəsini tapır.<ref name=muzo/> [[Fikrət Əmirov]] musiqi tarixində unikal simfonik muğam janrının yaradıcısı kimi məşhurdur.<ref name=muzo/> Bəstəkar muğamların məqam, mövzu və digər üslub xüsusiyyətlərini sənətkarcasına simfonik inkişafa uğratmışdır.<ref name=muzo/> Əmirov simfonizminə xas orkestr boyalarının əlvanlığı, janr rəngarəngliyi, obraz zənginliyi bu dövrdə yazılan əsərlərində öz ifadəsini tapır.<ref name=muzo/>

Bu dövrdə Cövdət Hacıyev simfonizmi obrazlarının dərin psixoloji fikir yönümü, musiqi inkişafının gərgin dramatizmi, melodikasının geniş epikliyi ilə fərqlənir.<ref name=muzo/> [[1956]]-cı ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 1-ci qurultayı keçirilir.<ref name=muzo/> [[1957]]-ci ildə ilk Dövlət simli kvarteti yaradılır. [[SSRİ xalq artisti|SSRİ xalq artistləri]] [[Firəngiz Əhmədova]], [[Leyla Vəkilova]], əməkdar incəsənət xadimi [[Çingiz Hacıbəyov]] və başqaları ilə təmsil olunmuş yeni ifaçılar nəsli yetişir.<ref name=muzo/>

Xor musiqisinin inkişafında [[Cahangir Cahangirov]] "[[Arazın o tayında]]" vokal-simfonik poemasının, "Füzuli" və “Nəsimi” kantatalarının, "Sabir" və "Hüseyn Cavid-59" əsərləri ilə əhəmiyyətli rol oynamışdır.<ref name=kaspi/>

=== 1960-cı illər ===
[[Şəkil:Azerbaijani composers in the 60s.jpg|thumb|280px|Soldan sağa: [[Cahangir Cahangirov]], [[Tofiq Quliyev]], [[Azər Rzayev]], [[Səid Rüstəmov]], [[Soltan Hacıbəyov]], [[Niyazi]], [[Qara Qarayev]]. 1965-ci il]]
1960-ci illər Azərbaycan musiqisi yaşlı nəsil bəstəkarlarının yaradıcılıq fəallığı, yeni bəstəkar qüvvələrinin meydana gəlməsi, bütün janrlarda önəmli uğurlar qazanılması, beynəlxalq əlaqələrin genişlənməsi ilə seçilir.<ref name=muzo/>

[[Qara Qarayev]] yaradıcılığında 60-cı illərin əvvəllərində ilk əlamətləri «24 prelüd» silsiləsindən axırıncı dəftər, skripka və fortepiano üçün sonata, "Don Kixot" simfonik qravürlərində sezilən üslub dəyişiklikləri – yeni mərhələni açan III simfoniya ilə nəticələnir.<ref name=dair/> Azərbaycan bəstəkarlarının [[Nikita Xruşşov|Xruşşov]] mülayimləşməsi nəticəsində XX əsrin yeni üslub qatları və informasıyası ilə tanışlığının "laboratoriya" mərhələsi başlanır.<ref name=dair/> [[1965]]-ci ildə ifa olunmuş Qara Qarayevin III simfoniyası ilə "yeni Azərbaycan" musiqisinin təməli qoyulur.<ref name=dair/> Bu əsər Azərbaycan bəstəkarları tərəfindən XX əsrin bədii təfəkkürü və dünyagörüşünü əks etdirən ənənələrin fəal mənimsənilməsinə təkan verir.<ref name=dair/> Azərbaycan avanqardı da elə bu illərdə formalaşır.<ref>Nizami Cəfərov. Azərbaycanşünaslığa qiriş. Bakı, AzAtaM.2002. s.470.</ref>

=== 1970-ci illər ===
{{Başlıq genişləndir}}

=== 1980-cı illər ===
{{Başlıq genişləndir}}

=== 1990-cı illər ===
{{Başlıq genişləndir}}

=== 2000-ci illər ===
[[Şəkil:Qəbələ Beynəlxalq musiqi festivalı.JPG|thumbnail|2010-cu ildə [[Qəbələ Musiqi Festivalı]]]]

[[2006]]-cı ildə [[Bakı]]da musiqiçi [[Mstislav Rostropoviç]]in təşəbbüsü ilə Şostakoviç Festivalı keçirilmişdir.<ref name=muzo/> Festival rus bəstəkarının anadan olmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuşdur.<ref name=muzo/>

[[2007]]-ci ildə [[İtaliya]]da "Vela festival" festivalında [[Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri]]nin ifasında Üzeyir Hacıbəyov, Qara Qarayev və Fikrət Əmirovun əsərləri uğurla ifa edilmişdir.<ref name=muzo/> 2007-ci ildə Bakıda Vokalçıların Bülbül adına Dördüncü Beynəlxalq Müsabiqəsi keçirilmişdir.<ref name=muzo/> Bu müsabiqədə [[Rusiya]]dan, [[Ukrayna]]dan, [[Gürcüstan]]dan, [[Belarusiya]]dan, [[Türkiyə]]dən, [[Özbəkistan]]dan, [[Qazaxıstan]]dan 70 vokalçı iştirak edirdi.<ref name=muzo/> 2007-ci ildə [[Heydər Əliyev Fondu]]nun təşkilatçılığı ilə Bakıda Birinci Beynəlxalq Mstislav Rostropoviç Festivalı keçirilmişdir.<ref name=muzo/> Festival çərçivəsində [[Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı]]nda bəstəkar [[Firəngiz Əlizadə]]nin «Qarabağnamə» operasının premyerası keçmişdir.<ref name=muzo/> 2007-ci ildə F.Əlizadə "[[UNESCO]]"-nun “Dünyanın artisti” adına layiq görülmüşdür.<ref name=muzo/>

[[2009]]-cu ildən [[Azərbaycan]]da [[Üzeyir Hacıbəyov Beynəlxalq musiqi festivalı]] və [[Qəbələ Musiqi Festivalı]] keçirilir.<ref>{{Cite news
| title=Uzeyir Hajibeyov International Music Festival
| url=http://www.bmeia.gv.at/en/embassy/baku/news/cultural-events/2011/uzeyir-hajibeyov-international-music-festival.html
| publisher=Austrian Embassy Baku
| date=
| accessdate=
| archive-date=2017-10-02
| archive-url=https://web.archive.org/web/20171002215253/https://www.bmeia.gv.at/en/embassy/baku/news/cultural-events/2011/uzeyir-hajibeyov-international-music-festival.html
| url-status=live
}}</ref><ref>{{Cite news
| title=3rd Uzeyir Hajibeyli International Music Festival in Baku
| url=http://en.apa.az/news.php?id=154899
| publisher=APA
| date=
| accessdate=
| archive-date=2012-07-12
| archive-url=https://archive.today/20120712045409/http://en.apa.az/news.php?id=154899
| url-status=dead
}}</ref><ref>{{Cite news
| title=Gabala International Music Festival programme
| url=http://www.news.az/articles/19387
| publisher=News.Az
| date=2010-07-20
| accessdate=
| archive-date=2010-08-01
| archive-url=https://web.archive.org/web/20100801061045/http://news.az/articles/19387
| url-status=dead
}}</ref>

=== 2010-cu illər ===
[[Şəkil:Kannda Azərbaycan mədəniyyəti günləri çərçivəsində klassik musiqi gecəsi.JPG|thumb|2013-cü ildə [[Kann]]da Azərbaycan mədəniyyəti günləri çərçivəsində klassik musiqi gecəsi]]

2010-cu illərdə Azərbaycanda klassik musiqi mədəniyyəti böhran dövrünü yaşayır.<ref name=crisis>{{cite web|last1=Khalilova|first1=Aynur|title=ZAMAN HƏRƏKƏT TƏLƏB EDIR…|url=http://www.musigi-dunya.az/new/read_magazine.asp?id=447|website=www.musigi-dunya.az|publisher=www.musigi-dunya.az|accessdate=14 January 2016|archive-date=25 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220325053109/http://www.musigi-dunya.az/new/read_magazine.asp?id=447|url-status=live}}</ref> İdeoloji məngənədən qurtuluş, bəstəkar və ifaçıların öz yaradıcılıq mövqelərinə görə təqibi, dünyaya çıxış və tanınmaq məhdudiyyətinə son qoyulsa da, ideoloji senzura iqtisadi çətinliklərlə əvəz olunub.<ref name=crisis/>

2018-ci ildə Azərbaycan klassik musiqisi ilk dəfə [[Nigeriya]]da səslənib.<ref>{{cite web |title=Azərbaycan klassik musiqisi ilk dəfə Nigeriyada səslənib |url=http://sia.az/az/news/culture/685967.html |website=sia.az |publisher=sia.az |accessdate=31 iyul 2018 |archive-date=2019-09-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190915053830/http://sia.az/az/news/culture/685967.html |url-status=live }}</ref>

== Azərbaycan klassik musiqisinin janrları ==
{{Main|Simfonik muğam}}
[[1948]]-ci ildə bəstəkar [[Fikrət Əmirov]] “[[Şur (simfonik muğam)|Şur]]” və “[[Kürd Ovşarı (simfonik muğam)|Kürd ovşarı]]” [[simfonik muğam]]larında ilkin mənbəyə istinad edərək bu əsərləri özünəməxsus bəstəkarlıq texnikası yaradıcı təxəyyülü ilə zənginləşdirmiş, orkestr boyalarının əlvanlığına nail olmuşdur.<ref name=ince>Mir-Bağırzadə S.A. İncəsənət tarixi. Dərslik. Bakı, MSA, 2012.</ref>  [[1971]]-ci ildə O, “[[Gülüstan-Bayatı-Şiraz]]” simfonik muğamında muğam şöbələrini kontrakt ardıcıllıq prinsipini saxlamış, meldokiasını kiçik lövhələrlə şərh edərək muğamı sərbəst inkişaf etdirmişdir.<ref name=ince/>

Simfonik muğam – iki musiqi məntiqinin həyata keçirilmiş sintezidir, qavrayışın iki növünün qarşılıqlı əlaqəsidir.<ref name=inara>{{cite web|last1=Maharramova|first1=Inara|title=F.ƏMIROVUN SIMFONIK MUĞAMLARININ BƏZI ÜSLUB XÜSUSIYYƏTLƏRI|url=http://www.musigi-dunya.az/new/read_magazine.asp?id=192&page=3|website=www.musigi-dunya.az|publisher=www.musigi-dunya.az|accessdate=23 January 2016|archive-date=25 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220325053109/http://www.musigi-dunya.az/new/read_magazine.asp?id=192&page=3|url-status=live}}</ref> Üslub planında simfonik muğamlar avropa coxsəsliyinin və ənənəvi şərq monodiyasının əlaqəsini müvəqqəti-məkan kimi nümayiş etdirir.<ref name=inara/> Tematizm planında, simfonik muğamlarda sitatlar muğam ənənəsinin kanon improvizasiyasına istinad edir.<ref name=inara/>  Sitat muğam improvizasiyasını əks etdirir, lakin ənənəvi deyil, ümumiləşmiş, ilkin mənbənin tematik modelinin bəstəkar təfəkkürü ilə fərdiləsimiş şəkildə verilir.<ref name=inara/>  Simfonik muğamlarda sitat simvolik əlavə kimi qeyd edilmir. Muğam üslubu müəllif təfəkkürünün ayrılmaz komponentinə çevrilir.<ref name=inara/>

== Görkəmli sənətçilər ==
<!-- Ancaq ensiklopedik olan sənətçiləri artırın. -->
===  Şəxslər ===
====Bəstəkarlar====
{| class="wikitable" align="right"
|-
| 
|[[Şəkil:Tofiq Quliyev.jpg|border|center|120px]]
|[[Şəkil:Afrasiyab Badalbeyli 1930-s.jpg|border|center|120px]]
|-
| colspan="5" align="center" |<small>[[Fikrət Əmirov]]{{·}}[[Tofiq Quliyev]]{{·}}[[Əfrasiyab Bədəlbəyli]]</small>
|-
|[[Şəkil:Emin Sabitoğlu.jpg|border|center|120px]]
|[[Şəkil:Asaf Zeynalli.jpg|border|center|120px]]
|[[Şəkil:Magomayevsr.jpg|border|center|120px]]
|-
| colspan="5" align="center" |<small>[[Emin Sabitoğlu]]{{·}}[[Asəf Zeynallı]]{{·}}[[Müslüm Maqomayev (bəstəkar)|Müslüm Maqomayev]]</small>
|-
|}

{{columns-list|4|
* [[Aqşin Əlizadə]]
* [[Arif Məlikov]]
* [[Arif Mirzəyev]]
* [[Asəf Zeynallı]]
* [[Cahangir Cahangirov]]
* [[Cövdət Hacıyev]]
* [[Eldar Mansurov]]
* [[Emin Sabitoğlu]]
* [[Əfrasiyab Bədəlbəyli]]
* [[Ələkbər Tağıyev]]
* [[Əli Səlimi]]
* [[Faiq Sücəddinov]]
* [[Fərəc Qarayev]]
* [[Fərhad Bədəlbəyli]]
* [[Fikrət Əmirov]]
* [[Firəngiz Əlizadə]]
* [[Hacı Xanməmmədov]]
* [[Hüseynqulu Sarabski]]
* [[Qara Qarayev]]
* [[Müslüm Maqomayev (bəstəkar)|Müslüm Maqomayev]]
* [[Məmməd Quliyev (bəstəkar)|Məmməd Quliyev]]
* [[Nailə Mirməmmədli]]
* [[Rauf Hacıyev]]
* [[Səid Rüstəmov]]
* [[Soltan Hacıbəyov]]
* [[Süleyman Ələsgərov (bəstəkar)|Süleyman Ələsgərov]]
* [[Şəfiqə Axundova]]
* [[Tofiq Bakıxanov]]
* [[Tofiq Quliyev]]
* [[Üzeyir Hacıbəyov]]
* [[Vaqif Gərayzadə]]
* [[Vasif Adıgözəlov]]
* [[Xəyyam Mirzəzadə]]
* [[Zülfüqar Hacıbəyov]]
}}

====Dirijorlar====
{{columns-list|4|
* [[Azad Əliyev (dirijor)|Azad Əliyev]]
* [[Çingiz Hacıbəyov]] 
* [[Əyyub Quliyev (dirijor)|Əyyub Quliyev]]
* [[Fəxrəddin Atayev]]
* [[Kazım Əliverdibəyov]]
* [[Nadir Əzimov]]
* [[Nazim Hacıəlibəyov]]
* [[Nazim Rzayev]]
* [[Niyazi]]
* [[Rauf Abdullayev]]
* [[Sərvər Qəniyev]]
* [[Teymur Göyçayev]]
* [[Yalçın Adıgözəlov]]
}}

====Musiqiçilər====
{{columns-list|4|
* [[Aida Abdullayeva]]
* [[Çingiz Sadıqov]]
* [[Gülarə Əliyeva]] 
* [[Xədicə Qayıbova]]
* [[Murad Adıgözəlzadə]]
* [[Rauf Adıgözəlov]]
* [[Rəna Şereşevskaya]]
* [[Taleh Hacıyev]]
* [[Turan Manafzadə]]
* [[Zöhrab Adıgözəlzadə]]
}}

=== Orkestrlar ===
*[[Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestri]]
*[[Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri]]

== Həmçinin bax==
* [[Azərbaycan pop musiqisi]]
* [[Azərbaycan roku]]
* [[Meyxana]]
* [[Muğam]]
* [[Azərbaycan xalq musiqisi]]

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|3}}

[[Kateqoriya:Azərbaycan klassik musiqisi| ]]
[[Kateqoriya:Klassik musiqi]]
[[Kateqoriya:Azərbaycanda musiqi janrları|Klassik musiqi]]