Başqırdıstanda aclıq (1921-1922)
1921-1922 illərin arasında baş vermiş Başqırdıstanda aclıq, müasir Başqırdıstan ərazisində[1] Rusiya vətəndaş müharibəsi vaxtı baş vermiş.
Səbəbləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Uzun müddət ərzində, vətəndaş müharibəsinin cəbhəsi Başqırdıstan ərazisində keçirdi. Cəbhənin hər iki tərəfi ölüsoyanlıq, oğurlama və dinc əhalinə qarşı başqa cinayyətlər törədirdi. Misal üçün, hökumət komissiyasının hesabatına görə, ancaq üç kantonda (Tamyan-Qatay, Böryən-Tüngəüer və Qıpçaq-Ete ırıu) 100 həyət zərər çəkmiş, 5377 ev sahibliyi yox edilmiş, 2826 yaşayış yeri tamamilə dağıdılmış və 50 min adamın çöreyi yox idi.[2] Müharibə ərzində mal qaranın böyük hissəsi ya müsadirə olunub ya quru 1920-ci ildə acından ölüb. 1918 ildə aparılmış meşələrin millətləşdirilməsi isə sənayənə zərər vurub. Kənd təsərrüfatının sənayə güvvətləri məhv edilib.[3]
1918-1920 illərin arasında aparılan prodrazvörstkanın nəticəsində, Başqırdıstandan faktiki olaraq qida resursları alınırdı, özəlliklə əhalinin əksəriyyəti əksinqilabi elan olunan başqırdlar olduğu rayonlardan.[4] 1920-ci ilin yayında Başqırd MSSR-də hökumətə gələnlər ölkənin başqa hissələrindən idilər. Onlar apardığı prodrazvörstka vaxtı bütün biçin və hətta toxumlar alınırdı. 1921-ci ilin fevralına dək Ufa quberniyasında 13 mln. pud toxum və yem, 12 min pud kərə yağı və 12 mln. ədəd yumurta, Kiçik Başqırdıstanda isə 2,2 mln. pud toxum, 6,2 min pud kərə yağı, 39 min ədəd iribuynuzlu mal-qara, 82 min ədəd qısabuynuzlu mal-qara və 2,2 min pud bal alınmış.[5]
Nəticələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Aclıq dövründə Başqırdınstan əhalisi 650 min adama, yəni 22%-ə azalıb.[6]
1921-1922 illərin arasında 82,9 min kənd ev sahibliyi yox olub, işləyən atların sayı 53%, iribuynuzlu mal-qaranın sayı 37,7%, qoyunların sayı 59,5%-ə azalıb, əkim sahəsi isə 51,6%-ə azalıb.[7]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Ufa quberniyası və «Kiçik Başqırdıstan», 1922 ildən bəri — Ulu Başqırdıstan.
- ↑ Давлетшин, Р. А. Голод 1921—1922 гг. // История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. V. Уфа: Гилем. 2010. səh. 234. ISBN 978-5-7501-1199-2.
- ↑ Давлетшин, Р. А. Голод 1921—1922 гг. // История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. V. Уфа: Гилем. 2010. səh. 230. ISBN 978-5-7501-1199-2.
- ↑ История Башкортостана (1917—1990): Учебник/ Под общ. ред. Р. З. Янгузина. Уфа. 1997. səh. 89. ISBN 5-7477-0179-7.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-07-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-31.
- ↑ Кульшарипов, Марат Махмутович. История Башкортостана: ХХ в. Учебник для 9 кл. Уфа: Китап. 2005. səh. 69. ISBN 5-295-03552-2.
- ↑ Коган А. Н. Антисоветские действия Американской администрации помощи (АРА) в Советской России в 1921—1922 г. // Исторические записки. М., 1949. — Т. 29. — С.21—37.