Beliz üçün mənbəyə bax

{{Dövlət
| orijinal_adı                = ''Belize''
| rəsmi_adı                = Beliz
| adı                = Beliz
| milli_şüarı                = 
| himni                = [[Beliz himni|Land of the Free]] ({{Dil-en|Azadlıq Torpağı}})<br />[[Şəkil:Land of the Free instrumental.ogg|center]]
| bayrağı                = Flag of Belize.svg
| gerbi                = Coat of arms of Belize.svg
| xəritəsi                = Bh large locator.gif
| rəsmi_dilləri                = [[İngilis dili|İngilis]]
| dini                = 
| paytaxtı                = [[Belmopan]]
| ən_böyük_şəhəri                = [[Beliz (şəhər)|Beliz]]
| etnik_qrupları                = 48%-latin amerikalılar,25%-kreollar, 10%-maya, 6%-qariflər
| idarəetmə_forması                = [[Konstitusiyalı monarxiya]]
| rəhbərin_titulu1                = [[Kral]]
| rəhbərin_titulu2                = General-Qubernator
| rəhbərin_titulu3                = Baş Nazir
| rəhbərin_adı1                = [[III Çarlz]]
| rəhbərin_adı2                = [[Froyla Tzalam]]
| rəhbərin_adı3                = [[Conni Briseno]]
| quruluş_növü                = 
| quruluş                = 21.IX.1981
| quruluş_hadisəsi1                = 
| quruluş_tarixi1                = 
| quruluş_hadisəsi2                = 
| quruluş_tarixi2                = 
| ərazisi                = 22966
| ərazi_sırası                = 150-ci
| su_ərazisi_faizi                = 0,7
| təxmini_əhalisi                = 340 min
| təxmini_əhali_sırası                = 179-cu
| təxmini_əhalisi_il                = 2015
| əhalisinin_siyahıya_alınması                = 312 971
| əhalisinin_siyahıya_alınması_il                = 2010
| əhalisinin_sıxlığı                = 14
| əhalisinin_sıxlığı_sırası                = 
| ÜDM_AQP                = 3 048 million
| ÜDM_AQP_sırası                = [[ÜDM həcminə görə ölkələrin siyahısı (AQP)|182]]
| ÜDM_AQP_il                = 2012
| adam_başına_ÜDM_AQP                = 8 900
| adam_başına_ÜDM_AQP_sırası                = 127
| ÜDM_nominal                = 
| ÜDM_nominal_sırası                = 
| ÜDM_nominal_il                = 
| adam_başına_ÜDM_nominal                = 
| adam_başına_ÜDM_nominal_sırası                = 
| İİİ                = 
| İİİ_il                = 
| İİİ_sırası                = 
| İİİ_fərq                = 
| valyutası                = [[Beliz dolları]]
| valyutası_kodu                = BZD
| saat_qurşağı                = 
| üv_fərq                = 
| yay_vaxtı_saat_qurşağı                = 
| nəqliyyatın_yönü                = sağ
| iso3166_kodu                = BZ
| internet_domeni                = [[.bz]]
| telefon_kodu                = 501
| qeydlər                = 
}}
{{maplink|frame=yes|frame-width=265|type=line|stroke-width=3|text=Beliz}}

'''Beliz''' ({{Dil-en|Belize}}) — [[Mərkəzi Amerika]]nın şimal-şərqində dövlətdir. Qərbdə və cənubda [[Qvatemala]] ilə (sərhəddin uzunluğu 266&nbsp;km), şimal-qərbdə - [[Meksika]] ilə (250&nbsp;km) sərhədlənir. Sərhədlərin ümumi uzunluğu 516&nbsp;km-dir. Ölkənin ərazisi [[Yukatan yarımadası]]<nowiki/>nın şərq hissəsində, [[Karib dənizi]]<nowiki/>nin sahilindədir. Sahəsi – 23 min km², əhalisi - 0,3 mln nəfər (2008-ci il). Paytaxt – [[Belmopan]] şəhəridir, rəsmi dili [[ingiliscə]]dir.

== Adın etimologiyası ==
[[1973-cü il]]ə qədər Britaniya Hondurası adlanan ölkə [[1981-ci il]]də müstəqillik qazanmışdır. Beliz bayrağında insan rəsmi olan dünyanın yeganə ölkəsidir.

== Coğrafiya ==
Dövlətin çox hissəsi düzənliklərdən ibarətdir. Bəzi yerlərdə bataqlıqlar, çoxlu göllərdən və laqunlarından, cənubda isə hündürlüyü 1122 m-ə çatan Mayya dağlarından ibarətdir. Kiçik bir ölkə olan Beliz fiziki quruluşca iki hissəyə ayrılır: Şimalda ovalıq bölgə və cənubda dağlıq və meşələrlə bağlı bir bölgə vardır. Şərqini əhatə edən Karib dənizinin sahil seqmentləri mərcan adacıqları ilə çevrilidir.  Ölkənin ən böyük çayları - Rio-Ondo və Belizdir. Onlar gəmiçilik üçün (kiçik) aşağı axarlarında yararlıdırlar. Şimaldakı məhsuldar [[Allüvial düzənlik|allüvial]] düzənlikləri, məmləkətin ən böyük və əhəmiyyətli axar suyu olan Beliz çayı və qolları olan kiçik dərəciklər tərəfindən sulanır. Əhəmiyyətli bir gölə sahib olmayan ölkədə hər hansı bir yayla mövcud deyil.

İqlimi tropik passatdır. Orta aylıq temperaturu 25-27 o C-dir. Şimali-şərqi passat çoxlu yağıntılar gətirir. Onların miqdarı şimaldan cənuba artaraq ildə 1300&nbsp;mm-dən 3500&nbsp;mm-ə çatır. İlin ən isti ayları fevral və mart aylarıdır.

Təbii qaynaqlar baxımından zəngin deyil. Sahil boyu manqr kolluqları uzanır. Ərazinin 44%-i rütubətli tropik meşələrlə örtülüdür. Xüsusilə cənubdakı dağlıq seqment gur meşələrlə örtülüdür. Meşələrdə qiymətli ağac növləri bitir, bunlardan təsərrüfat əhəmiyyətli makaqoni və şam ağaclarıdır.

Belizin heyvanat aləmi müxtəlifdir. Burada enliburun puma, meymunlar, yaquarlar, zirehlilər, timsah, böyük kərtənkələ - iquanlar və b. heyvanlar yaşayır. Çoxlu quşlar, o cümlədən tutuquşular və balaca kalıbrilər vardır. Ölkənin sahillərində dəniz suları balıq, xərçənglər və tısbağalar ilə zəngindir.
== Tarixi ==
Belizdə XVI əsrin əvvəllərinədək hindu tayfaları yaşayırdı. XVI əsrdə İspaniya Mərkəzi Amerikanı işğal edəndən sonra Belizin şimal hissəsi «Yeni
İspaniyanın» (Meksika), cənub hissəsi isə Qvatemala general-kapitanlığının tərkibinə daxil oldu. 1638-ci ildən Beliz çayı sahillərində ingilis məskənləri meydana gəldi. XVII- XVIII əsrlərdə ingilis müstəmləkəçiləri ilə İspaniya işğal orqanları arasında bir sıra münaqişə baş verdi. 1798-ci ildə ispanların ingilis məskənlərini ləğv etmək cəhdləri məğlubiyyətlə qurtardı. 1840-cı ildən ingilislər Belizi Britaniya Hondurası adlandırmağa başladılar.
1862-ci ildən isə Beliz rəsmən İngiltərənin müstəmləkəsi elan edildi və İngiltərənin əlavə aqrar-xammal bazasına çevrildi. XX əsrin əvvəllərindən Belizə ABŞ inhisarları soxuldu. Xüsusən 30-cu illərdən Beliz xalqının müstəmləkə zülmünə qarşı güclənən mübarizəsi Böyük Britaniya 1961-ci ildə Belizə daxili özünüidarə hüququ verməyə məcbur etdi. 1981-ci ildə Beliz müstəqil dövlət elan olunmuşdur.

== İqtisadiyyat ==
Beliz zəif inkişaf etmiş aqrar ölkədir. İqtisadi cəhətdən İngiltərə və Amerika kapitalından asılıdır. Təqribən xarici kapital qoyuluşunun 3/4-ü kənd təsərrüfatında təmərküzləşmişdir. 50 min ha torpaq sahəsi becərilir ki, bunun da çoxu xarici şirkətlərindir. İqtisadiyyat əsasən kənd təsərrüfatına
əsaslanır və kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı, ticarət, turizm inkişaf edir. Əhalinin əksəriyyəti kənd təsərrüfatı, oduncaq tədarükü, meşə məhsulları istehsalı və balıqçılıqla məşğuldur.

Ölkənin kənd təsərrüfatı ixracat bitkilərin yetişdirilməsi ilə ixtisaslaşmışdır; (şəkər qamışı və sitrus bitkiləri, əsasən qreyfrut, portağal, narıngi). 
Həmçinin kakos palması, ananas, banan və kakao becərilir. Əkin sahəsinin 1/3-i şəkər qamışı altındadır. Tropik əkinçiliyin ixracat məhsulunun əhəmiyyətli hissəsi Amerika kompaniyası «Yuneyted Brends» və ingilis kompaniyaları tərəfindən nəzarət edilir.

Daxili tələbat üçün qarğıdalı, lobya, çəltik və tərəvəz yetişdirilir. Ölkənin cənub-dağlıq hissəsində buynuzlu mal-qara yetişdirilir.

Meşə resursları dövlətin vacib gəlir mənbəyi kimi qalmaqdadır. Sahil sularında balıq, krevet, xərçənglər və tısbağa ovlanır.

Belizin sənayesi zəif inkişaf edir və meşə materialları və kənd təsərrüfatı xammalı emalına əsaslanır. Şəkər istehsalı, sitrus bitkilərdən şirə və konservlər istehsal olunur. Sənaye və tikinti ümumi məhsulun 27%-ni verir. Əsas sənaye mərkəzi Beliz şəhəridir ki, burada bir neçə yeyinti və ağac emalı sənayesi vardır. Şimalda Korasal və Orınc-Uolk şəhərləri yaxınlığında iki şəkər zavodları yerləşir, Sann-Krik şəhərində isə sitrus meyvələri emal edən fabrik yerləşir. Beliz şəhəri yaxınlığında SES işləyir (Beliz çayı üzərində qurulmuşdur). Ölkədə turizm inkişaf edir.

2011-cu ildə ölkədə 52 milyon kvt-saat elektrik enerjisi istehsal edilmişdir.

Dəmir yolları yoxdur. Avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 2710&nbsp;km-dir (500&nbsp;km-i bərk örtüklüdür). Əsas dəniz portu Beliz-Siti şəhəridir. Aeroportu var.

Ölkə şəkər, şəkər xammalı, dəniz məhsulları, sitrus meyvələri, meyvə konservi, qiymətli ağac və s. ixrac edir. İdxalatı: maşınlar və nəqliyyat avadanlığı, ərzaq, sənaye malları, yanacaq, kimya məhsulları, əczaçılıq (dərmanlar) məhsullarıdır. Pul vahidi – Beliz dollandır.

Ticarəti əsasən - [[ABŞ]], [[Böyük Britaniya]], [[Kanada]], [[Yamayka]], [[Meksika]], [[Niderland]] və Vest-Hind dövlətləri ilə həyata keçirilir.

{{Mərkəzi Amerika dövlətləri}}
{{Latın Amerikasısının subregionaları}}
{{Beliz-qaralama}}

[[Kateqoriya:Beliz| ]]