Dövlət və hüquq tarixi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Dövlət və hüquq tarixi — dövlət və hüquq sisteminin tarixi inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənən və üzə çıxaran tarix-hüquq elmi. Mövzu müəyyən dövrdə dövlət və hüququn, dövlət orqanlarının, konkret dövlətlərin və xalqların təsisatlarının yaranması, inkişafı və növlərinin və formalarının tədqiqidir. Milli dövlət və hüquq tarixi ümumi tarixi intizam deyil, siyasi və hüquqi bir elmdir. Tarix-hüquq elmi kimi nəzəri və praktiki biliklər üçün zəmin yaratmağa imkan verir, geniş siyasi dünyagörüşü formalaşdırır.

" …təbii və mülki qanunlar haqqında əvvəlki şərhləri və müzakirələri bilməsə, heç bir hüquqşünası müdrik adlandırmaq olmaz. Və hakim işin düzgünlüyünü necə mühakimə edə bilər, əgər qədim və yeni qanunlar və dəyişikliklərin səbəbləri məlum deyilsə, bunun üçün o, qanunların tarixini bilməlidir.[1]. "

Dövlət və hüquq tarixinin predmeti və vəzifələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dövlət və hüquq tarixini həm ayrı-ayrı dövlətlərin (məsələn, Rusiya və ya Almaniya) timsalında, həm də qlobal kontekstdə öyrənmək olar. Sonuncu halda o, təkcə ayrı-ayrı xalqların hüququnun formalaşmasını deyil, həm də bütün tarixi formalarında — ibtidai qəbilə hüququndan tutmuş müasir ictimai daxili və beynəlxalq hüquqa qədər bir sosial institut kimi hüququn qurulmasının ümumi təcrübəsini nəzərdən keçirir. Ümumbəşəri (bütün hüquq sistemləri üçün xarakterik olan) hüquq prinsiplərinin və institutlarının formalaşması, hüquq sahələrinin (beynəlxalq hüquq kimi) yaranması, hüquqi anlayışa yanaşmalar (məsələn, təbii hüquq) nəzərdən keçirilir. Bu kontekstdə ona aid olan elmlər siyasi-hüquqi təlimlər tarixi və ümumi hüquq nəzəriyyəsidir[2].

Dövlət və hüquq tarixini ictimai quruluşun dinamikasını, onda mövcud olan sosial normaları, sosial təbəqələşməni və sosial siniflər arasında münasibətləri öyrənən sosial tarixin tərkib hissəsi kimi qəbul etmək olar. Dövlət və hüquq tarixi ictimai münasibətlərin hüquqi komponentini, münaqişələrin həllinin hüquqi əsaslarını, ümumi mənafeyə nail olmaq üçün cəmiyyətin davamlı fəaliyyətini təmin edir[3].

Dövlət və hüquq tarixinin tədqiqi predmetinə dövlət mexanizmlərinin strukturu və onların fəaliyyətinin tənzimlənməsi, cəmiyyətin sosial strukturu, fərdlərin və sosial qrupların qanunla bağlı qərarların qəbul edilməsində iştirak imkanları haqqında biliklər daxildir. bütün cəmiyyət və dövlət, dövlət tərəfindən sanksiyalaşdırılan və nəzarət edilən şəxsi hüquqların həlli üçün istifadə olunan üsullar haqqında və ya işgüzar mübahisələr. Qismən bura həm də siyasi rejimlərin formalaşması, inkişafı və transformasiyası prosesləri daxildir.

Akademik bir fən kimi dövlət və hüquq tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ali təhsil müəssisələrinin hüquq fakültələrində dövlət və hüquq tarixi tədris olunur. Əsas ümumi təhsil hüquq fənlərindən biri hesab olunur. Onun tədrisinin məqsədləri tələbələrin hüquq institutlarının müxtəlifliyi (hüquqi dünyagörüşü), habelə hüquqi təfəkkürün əsasları haqqında anlayışı inkişaf etdirməkdir.

Bütün dövlətlərin və bütün xalqların dövlət və hüquq tarixinin öyrənilməsinin qeyri-mütənasib vaxt tələb edəcəyini nəzərə alaraq, onun universitetlərdə öyrənilməsi adətən iki əsas kurs çərçivəsində baş verir: daxili dövlət və hüquq və xarici dövlət və hüquq tarixi (onu "ümumi dövlət və hüququn tarixi" və ya buna bənzər də adlandırmaq olar). Xarici dövlət və hüquq tarixinin kursu universitetdən asılı olaraq qısa ola bilər, yalnız ən mühüm tarixi dövlət və yaxın xaric ölkələrinin öyrənilməsini əhatə edə bilər və ya daha dolğun, bütün əsas tarixi dövrləri və ən çoxunu əhatə edə bilər. görkəmli hüquq sistemləri[4].

Bu fən dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin və tarixi fənlərin öyrənilməsi zamanı əldə edilən ümumi nəzəri bilikləri mülki hüquq, cinayət hüququ, konstitusiya hüququ və başqaları kimi əsas hüquq fənlərinin spesifik məzmunu ilə əlaqələndirir. Onun tədqiqi mövcud qanunvericiliyin normalarında təsbit edilmiş hüquqi göstərişlərin mənşəyini anlamağa kömək edir.

Hüququn tarixi öyrənilməsi metodları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hüququn və onun tarixinin öyrənilməsinin əsas metodu formal-hüquqi metoddur (həmçinin formal-doqmatik, analitik və ya hüquqi adlanır). Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, hüquqi normalar, institutlar və konkret hüquq münasibətləri hüquq elmi və praktikasının işləyib hazırladığı sxemlərdən, terminologiyadan, hüquqi strukturlardan və məntiqi texnikalardan istifadə etməklə qiymətləndirilir və şərh olunur. Bu üsul hüquqi mətnlərin başa düşülməsini təmin edir və tarixi hadisə və hadisələri onları tənzimləyən hüquq normaları ilə müqayisə etməyə (onların hüquqi keyfiyyətini vermək üçün) imkan verir. Metodun dezavantajı onun rəsmi hüquqi tənzimləmələrlə məhdudlaşdırılmasıdır[5].

Formal-hüquqi metod tarixən formalaşmış sosial strukturların və mexanizmlərin öyrənilməsinin sosioloji metodlarına əsaslanan struktur-analitik metodla tamamlanır. O, cəmiyyətin sosial təbəqələşməsinin müəyyən edilməsini, sosial və siyasi institutların iyerarxik strukturunun qurulmasını nəzərdə tutur. Hüququn tarixi tədqiqində onun tətbiqi "hərəkətdə olan qanunun" məzmununu, yəni formal hüquq normalarının faktiki fəaliyyətini, onların qurulduğu cəmiyyətin xüsusiyyətlərini, qarşılıqlı əlaqəni nəzərə almaqla müəyyən etməyə imkan verir. əxlaqla hüquq, siyasət, iqtisadiyyat, din, vətəndaş cəmiyyəti və s.

Kulturoloji metod müxtəlif mədəni (sivilizasiya) ənənələri, fəlsəfi təlimləri nəzərə almaqla hüququn qavranılmasının mənasını və xüsusiyyətlərini açmağa imkan verir.

Müqayisəli metod hüquqi institutların müqayisəsini nəzərdə tutur. Sinxron və ya diaxron ola bilər. Birinci halda, müxtəlif ölkələrdə bir tarixi dövrdə mövcud olan hüquq institutları, ikinci halda bir ölkədə və ya bir qrup ölkələrdə müxtəlif tarixi dövrlərdə öyrənilir. Mikro müqayisələr (ayrı-ayrı hüquq institutlarının müqayisəsi, məsələn, vərəsəlik) və makro müqayisələr (bir neçə ölkənin bütün hüquq sahələrinin, məsələn, mülki və ya cinayətin müqayisəsi). Aşağıdakı müqayisə istiqamətləri mövcuddur:

  • Müxtəlif hüquq sistemlərinin ümumi və spesifik xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi.
  • Hüquqi tənzimləmələrin, prinsiplərin və təsisatların, dövlət mexanizmlərinin mənşəyinin müəyyən edilməsi (müqayisəli genetik metod).
  • Müxtəlif ölkələrdə ümumilikdə hüquq mədəniyyətinin formalaşdırılması təcrübəsinin öyrənilməsi və müqayisəsi (müqayisəli tipoloji metod).
  • Müxtəlif ölkələrdə formalaşmış siyasi və hüquqi institutların üstünlükləri və çatışmazlıqları, o cümlədən mümkün borclanma üçün axtarış.
  • Keçmişlə indiki arasında əlaqələrin müəyyən edilməsi, hüquqi və siyasi ictimai institutlar arasında davamlılıq.

Müqayisəli metod dövlət və hüquq institutlarının formalaşmasının hansı xüsusiyyətlərinin müxtəlif hüquq sistemləri üçün ümumi olduğunu müəyyən etməyə imkan verir, həmçinin müəyyən tarixi regionlar üçün xarakterik olan hüquq sistemlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin və qarşılıqlı təsirinin xüsusiyyətlərini müəyyən etməyə imkan verir. Dövlətin və hüququn fəaliyyət göstərməsinin ümumi qanunauyğunluqlarının müəyyən edilməsində bu metodun imkanları dövlət və hüquq tarixini dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ilə əlaqələndirir[6].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Татищев В. Н. История Российская. Т. 1. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 80.
  2. ↑ Графский В.Г. Всеобщая история права и государства: учебник для вузов (2-е изд., перераб. и доп). М.: Норма. 2007. XIII. ISBN 5-89123-941-8.
  3. ↑ Графский В.Г. Всеобщая история права и государства: учебник для вузов (2-е изд., перераб. и доп). М.: Норма. 2007. 1-3. ISBN 5-89123-941-8.
  4. ↑ Графский В.Г. Всеобщая история права и государства: учебник для вузов (2-е изд., перераб. и доп). М.: Норма. 2007. 3-8. ISBN 5-89123-941-8.
  5. ↑ Графский В.Г. Всеобщая история права и государства: учебник для вузов (2-е изд., перераб. и доп). М.: Норма. 2007. 8–11. ISBN 5-89123-941-8.
  6. ↑ Графский В.Г. Всеобщая история права и государства: учебник для вузов (2-е изд., перераб. и доп). М.: Норма. 2007. 24–31. ISBN 5-89123-941-8.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Омельченко О. Всеобщая история государства и права. В 2-х т. — М.: Остожье, 1998. — ISBN 5-86095-098-5
  • Милехина Е. История государства и права зарубежных стран. — М., 2002.
  • Батыр К. История государства и права зарубежных стран. — М., 2003.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Dövlət_və_hüquq_tarixi&oldid=7090178"