FİFA Dünya Kuboku üçün mənbəyə bax

[[Fayl:France champion of the Football World Cup Russia 2018.jpg|thumb|400px|2018 dünya çempionu [[Fransa milli futbol komandası]] ]]
'''FİFA Dünya Kuboku''' — [[Futbol]] üzrə ən əhəmiyyətli turnir. 1930-cu ildən bəri hər dörd ildən bir təşkil olunur. ([[İkinci dünya müharibəsi]] ilə əlaqədar 1942 və 1946-cı illər istisna olmaqla.)
[[Fayl:FIFA World Cup wordmark.svg|thumb|400px]]

== Tarixi ==
Dünyadakı ilk beynəlxalq futbol oyunu 20 noyabr 1872-ci ildə Qlazqo şəhərində Şotlandiya və İngiltərə arasında oynanıldı və 0–0 başa çatdı. İlk beynəlxalq turnir 1884-cü ildə başlayan British Home Championship-i idi. 20-ci əsrdə dünyada populyarlaşdıqdan sonra, futbol 1900 və 1904 Yay Olimpiya Oyunlarında medalsız şou idman növü kimi iştirak etdi (sonradan Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi rəsmi bir yarış olaraq qəbul etdi). Dünyanın birinci kuboku və ya o vaxt rəsmi olaraq adlandırıldığı kimi, "Jül Rime mükafatı" uğrunda yarışlar 1930-cu ilin iyulunda [[Montevideo]]da keçirilmişdir. Lakin dünya birinciliyi yarışlarının prinsipi daha əvvəl, 1920-ci ilin aprelində FİFA-nın [[Antverpen]]dəki konqresində razılaşdırılmışdı. Bu yarışın təşkilatçısı, onun ideyalarının müəllifi [[Fransa Futbol Federasiyası]]nın prezidenti, eləcə də o zaman [[Antverpen]]də FİFA prezidenti seçilmiş [[Jül Rime]] idi. Turnirə onun adı verilmişdi.

[[Futbol]] üzrə dünyanın birinci çempionatının keçirilməsi haqqında son qərar 1928-ci ildə [[FİFA]]-nın [[Amsterdam]]dakı konqresində qəbul edilmişdi. [[Olimpiya Oyunları]]nda, demək olar ki, bütün komandalar gizli peşəkarlıq nümayiş etdirdiyindən dünyanın bütün yığma komandalarının həvəskar statusu tam formal xarakter daşımağa başlamışdı. Peşəkarların və həvəskarların bərabər olduqları müntəzəm dünya çempionatlarının keçirilməsi bu problemi həll etdi. O vaxtdan milli assosiasiyalarının rəhbərləri daha yüksək yarışda – dünya çempionatında çıxış etməkdə maraqlı oldular və peşəkar oyunçuları yığma Olimpiya komandalarına "itələmədilər". Peşəkar və həvəskar futbolçular üçün açıq olan belə çempionatların təşkili o vaxtlar riskli iş idi. Həm də FİFA elə bir ölkə axtarırdı ki, bu işə tamahkarlıq məqsədilə girişməsin. Olimpiya turnirləri ona, demək olar ki, gəlir gətirmirdi. Dünya çempiontlarının keçirilməsinə rəhbərlik etməklə Beynəlxalq Futbol Federasiyası gəlirin bölüşdürülməsində iştirak edə bilərdi və borca düşməzdi.

== Nəticələr ==
{| class="wikitable" style="font-size: 92%; text-align: center;"
|-
!width="3%" rowSpan=2|№
!width="5%" rowSpan=2|İl
!width="21%" rowSpan=2|Ev sahibi
!width="2%" rowSpan=2|İştirakçı sayı
!colSpan=3|Final
!colSpan=3|Təsəlliverici final
|-
!width="14%" height="22"|Çempion
!width="8%" height="22"|Hesab
!width="12%" height="22"|İkinci
!width="12%" height="22"|Üçüncü
!width="7%" height="22"|Hesab
!width="13%" height="22"|Dördüncü
|-
| 1
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1930|1930]]
|align="left"|{{URY}}
| 13
| <B>[[Uruqvay milli futbol komandası|Uruqvay]]
| <B>4:2
| [[Argentina milli futbol komandası|Argentina]]
| [[ABŞ milli futbol komandası|ABŞ]]
| <b><sup><font size="2">(1)</sup>
| [[Yuqoslaviya milli futbol komandası|Yuqoslaviya]]
|-
| 2
| <b>[[FİFA Dünya Kuboku 1934|1934]]
|align="left"|{{ITA}}
| 16
| <B>[[İtaliya milli futbol komandası|İtaliya]]
| <B>2:1<br>əlavə vaxt
| [[Çexoslovakiya milli futbol komandası|Çexoslovakiya]]
| [[Almaniya milli futbol komandası|Almaniya]]
| <B>3:2
| [[Avstriya milli futbol komandası|Avstriya]]
|-
| 3
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1938|1938]]
|align="left"|{{FRA}}
| 15
| <B>[[İtaliya milli futbol komandası|İtaliya]]
| <B>4:2
| [[Macarıstan milli futbol komandası|Macarıstan]]
| [[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| <B>4:2
| [[İsveç milli futbol komandası|İsveç]]
|-
| 4
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1950|1950]]
|align="left"|{{BRA}}
| 13
| <B>[[Uruqvay milli futbol komandası|Uruqvay]]
| <b><sup><font size="2">(2)</sup>
| [[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| [[İsveç milli futbol komandası|İsveç]]
| <b><sup><font size="2">(2)</sup>
| [[İspaniya milli futbol komandası|İspaniya]]
|-
| 5
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1954|1954]]
|align="left"|{{SUI}}
| 16
| <B>[[Almaniya milli futbol komandası|Qərbi Almaniya]]
| <B>3:2
| [[Macarıstan milli futbol komandası|Macarıstan]]
| [[Avstriya milli futbol komandası|Avstriya]]
| <B>3:1
| [[Uruqvay milli futbol komandası|Uruqvay]]
|-
| 6
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1958|1958]]
|align="left"|{{SWE}}
| 16
| <B>[[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| <B>5:2
| [[İsveç milli futbol komandası|İsveç]]
| [[Fransa milli futbol komandası|Fransa]]
| <B>6:3
| [[Almaniya milli futbol komandası|Qərbi Almaniya]]
|-
| 7
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1962|1962]]
|align="left"|{{CHL}}
| 16
| <B>[[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| <B>3:1
| [[Çexoslovakiya milli futbol komandası|Çexoslovakiya]]
| [[Çili milli futbol komandası|Çili]]
| <B>1:0
| [[Yuqoslaviya milli futbol komandası|Yuqoslaviya]]
|-
| 8
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1966|1966]]
|align="left"|{{ENG}}
| 16
| <B>[[İngiltərə milli futbol komandası|İngiltərə]]
| <B>4:2<br>əlavə vaxt
| [[Almaniya milli futbol komandası|Qərbi Almaniya]]
| [[Portuqaliya milli futbol komandası|Portuqaliya]]
| <B>2:1
| [[SSRİ milli futbol komandası|SSRİ]]
|-
| 9
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1970|1970]]
|align="left"|{{MEX}}
| 16
| <B>[[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| <B>4:1
| [[İtaliya milli futbol komandası|İtaliya]]
| [[Almaniya milli futbol komandası|Qərbi Almaniya]]
| <B>1:0
| [[Uruqvay milli futbol komandası|Uruqvay]]
|-
| 10
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1974|1974]]
|align="left"|{{bayraq|Almaniya}} [[Almaniya|Qərbi Almaniya]]
| 16
| <B>[[Almaniya milli futbol komandası|Qərbi Almaniya]]
| <B>2:1
| [[Niderland milli futbol komandası|Niderland]]
| [[Polşa milli futbol komandası|Polşa]]
| <B>1:0
| [[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
|-
| 11
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1978|1978]]
|align="left"|{{ARG}}
| 16
| <B>[[Argentina milli futbol komandası|Argentina]]
| <B>3:1<br>əlavə vaxt
| [[Niderland milli futbol komandası|Niderland]]
| [[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| <B>2:1
| [[İtaliya milli futbol komandası|İtaliya]]
|-
| 12
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1982|1982]]
|align="left"|{{ESP}}
| 24
| <B>[[İtaliya milli futbol komandası|İtaliya]]
| <B>3:1
| [[Almaniya milli futbol komandası|Qərbi Almaniya]]
| [[Polşa milli futbol komandası|Polşa]]
| <B>3:2
| [[Fransa milli futbol komandası|Fransa]]
|-
| 13
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1986|1986]]
|align="left"|{{MEX}}
| 24
| <B>[[Argentina milli futbol komandası|Argentina]]
| <B>3:2
| [[Almaniya milli futbol komandası|Qərbi Almaniya]]
| [[Fransa milli futbol komandası|Fransa]]
| <B>4:2<br>əlavə vaxt
| [[Belçika milli futbol komandası|Belçika]]
|-
| 14
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1990|1990]]
|align="left"|{{ITA}}
| 24
| <B>[[Almaniya milli futbol komandası|Qərbi Almaniya]]
| <B>1:0
| [[Argentina milli futbol komandası|Argentina]]
| [[İtaliya milli futbol komandası|İtaliya]]
| <B>2:1
| [[İngiltərə milli futbol komandası|İngiltərə]]
|-
| 15
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1994|1994]]
|align="left"|{{USA}}
| 24
| <B>[[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| <B>0:0<br>(3:2)<br>penaltilər
| [[İtaliya milli futbol komandası|İtaliya]]
| [[İsveç milli futbol komandası|İsveç]]
| <B>4:0
| [[Bolqarıstan milli futbol komandası|Bolqarıstan]]
|-
| 16
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 1998|1998]]
|align="left"|{{FRA}}
| 32
| <B>[[Fransa milli futbol komandası|Fransa]]
| <B>3:0
| [[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| [[Xorvatiya milli futbol komandası|Xorvatiya]]
| <B>2:1
| [[Niderland milli futbol komandası|Niderland]]
|-
| 17
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 2002|2002]]
|align="left"|{{KOR}} / {{JPN}}
| 32
| <B>[[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
| <B>2:0
| [[Almaniya milli futbol komandası|Almaniya]]
| [[Türkiyə milli futbol komandası|Türkiyə]]
| <B>3:2
| [[Cənubi Koreya milli futbol komandası|Cənubi Koreya]]
|-
| 18
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 2006|2006]]
|align="left"|{{GER}}
| 32
| <B>[[İtaliya milli futbol komandası|İtaliya]]
| <B>1:1 <br>(5:3)<br>penaltilər
| [[Fransa milli futbol komandası|Fransa]]
| [[Almaniya milli futbol komandası|Almaniya]]
| <B>3:1
| [[Portuqaliya milli futbol komandası|Portuqaliya]]
|-
| 19
| <B>[[FİFA Dünya Kuboku 2010|2010]]
|align="left"|{{RSA}}
| 32
| <B>[[İspaniya milli futbol komandası|İspaniya]]
| <B>1:0<br>əlavə vaxt
| [[Niderland milli futbol komandası|Hollandiya]]
| [[Almaniya milli futbol komandası|Almaniya]]
| <B>3:2
| [[Uruqvay milli futbol komandası|Uruqvay]]
|-
| 20
| '''[[FİFA Dünya Kuboku 2014|2014]]'''
|align="left"|{{BRA}}
| 32
| <B> [[Almaniya milli futbol komandası|Almaniya]]
| <B>1:0<br>əlavə vaxt
| [[Argentina milli futbol komandası|Argentina]]
| [[Niderland milli futbol komandası|Hollandiya]]
|'''3:0'''
| [[Braziliya milli futbol komandası|Braziliya]]
|-
| 21
|'''[[FİFA Dünya Kuboku 2018|2018]]'''
|align="left"|{{RUS}}
| 32
| <B>[[Fransa milli futbol komandası|Fransa]]
|'''4:2'''
| [[Xorvatiya milli futbol komandası|Xorvatiya]]
| [[Belçika milli futbol komandası|Belçika]]
|'''2:0'''
|[[İngiltərə milli futbol komandası|İngiltərə]]
|-
| 22
| ''[[FİFA Dünya Kuboku 2022|2022]]''
|align="left"|{{QAT}}
| 32
|[[Argentina milli futbol komandası|'''Argentina''']]
|'''3:3(4:2)penaltilər'''

|[[Fransa milli futbol komandası|Fransa]]
|[[Xorvatiya milli futbol komandası|Xorvatiya]]
|'''2:1'''
|[[Mərakeş milli futbol komandası|Mərakeş]]
|-
| 23
| ''[[2026 FİFA Dünya Kuboku|2026]]''
|align="left"|{{USA}}{{MEX}}{{CAN}}
| 48
|
|
|
|
|
|
|}

'''Qeyd:'''

'''(1)''' ''[[FİFA Dünya Kuboku 1930|1930]]-cu ildə III yer uğrunda təsəlliverici final oyunu keçirilməyib. [[ABŞ milli futbol komandası|ABŞ]] və [[Yuqoslaviya milli futbol komandası|Yuqoslaviya]] yarımfinalda məğlub olub.''

'''(2)''' ''[[FİFA Dünya Kuboku 1950|1950]]-ci ildə rəsmi final və təsəlliverici final oyunları keçirilməyib. Çempionluq uğrunda mübarizə 4 komandanın iştirakı ilə keçirilən qrup turnirindən ibarət olub. Lakin [[Uruqvay milli futbol komandası|Uruqvay]]ın [[Braziliya milli futbol komandası|Braziliyaya]] 2:1 hesabı ilə qalib gəldiyi oyunu de-fakto final oyunu adlandırmaq olar.''

== Rekordları ==
[[Fayl:World cup countries best results.png|frameless|right|upright=2]]
Ən böyük hesablı qələbələr
* 1954-cü il. Macarıstan – Cənubi Koreya – 9:0, 1974-cü il. Yuqoslaviya – Zair – 9:0, 1982-ci il: Macarıstan – Salvador – 10:1

Ən erkən qolun müəllifi
* [[Hakan Şükür]]: 2002-ci il. Türkiyə — Cənubi Koreya – 3:2 (11-ci saniyə)

Ən çox iştirak edən futbolçu
* Antonio Karbaxal (Meksika, 1950–1966), Lotar Matteus (Almaniya, 1982–1998) – hərəsi 5 dəfə

Ən çox oyun keçirən futbolçu
* [[Lotar Matteus]] – 25 oyun

Ən çox qol vuran
* [[Miroslav Kloze]] (Almaniya, 2002–2014) – 16 qol

Bir turnirdə ən çox qol vuran
* [[Jüst Fonten]] (Fransa, 1958-ci il) – 13 qol

Bir oyunda ən çox qol vuran
* [[Oleq Salenko]] (Rusiya, 5 qol). 1994-cü il. Rusiya – Kamerun – 6:1

Ən gənc futbolçu
* [[Pele]] (Braziliya), 17 yaş 249 gün. "Futbol Kralı" bu yaşda qol vurmaqla da rekordçudur.

Ən yaşlı futbolçu
* Fərid Mondraqon (Kolumbiya), 43 yaş 3 gün

Futbolçu kimi ən çox dünya çempionu
* [[Pele]] (Braziliya), 3 qat dünya çempionu (1958, 1962, 1970)

Futbolçu və məşqçi kimi ən çox dünya çempionu
* Mario Zaqallo (Braziliya), 1958 və 1962-ci illərdə futbolçu, 1970-ci ildə baş, 1994-cü ildə ikinci məşqçi kimi

Tam medal komplektinə (qızıl, gümüş, bürünc) sahib olanlar
* [[Frans Bekkenbauer]], Xorst-Diter Xettqes, [[Volfqanq Overat]], [[Miroslav Kloze]] (hamısı Almaniya)

Ən çox iştirak edən yığma
* Braziliya – 20 dəfə (bütün turnirlərdə iştirak edən yeganə yığmadır)

Ən çox uduzan yığma
* Meksika – 21 dəfə

Finalda ən çox oynayan yığma Almaniya – 8 dəfə

Ən çox oyun keçirən məşqçi
* Helmut Şön (Almaniya, 1966–78) – 25 oyun. O, eyni zamanda ən çox qalib gələn məşqçidir (16 dəfə)

Baş məşqçi kimi ən çox dünya çempionu olan
* Vittorio Pottso (İtaliya, 1934 və 1938) – 2 dəfə

Ən çox oyun idarə edən hakim
* [[Ravşan İrmatov]] (Özbəkistan, 2010–2014) – 8 dəfə

Ən erkən sarı vərəqə
* Campyero Marini (İtaliya) DÇ-82-də Polşa, Sergey Qorlukoviç (SSRİ) DÇ-1994-də İsveçlə görüş, hər ikisi oyun başlamamış

Ən erkən qırmızı vərəqə
* Xose Batista (Uruqvay) DÇ-86-da Şotlandiya ilə oyun, 56-cı saniyə

Ən çox sarı və qırmızı vərəqə olan mundial
* DÇ-2006–56 oyunda 310 sarı, 25 qırmızı. Bir oyunda ən çox sarı və qırmızı vərəqə da həmin mundialda olub. Belə ki, rusiyalı hakim Valentin İvanov Portuqaliya – Hollandiya görüşündə hər komandaya 2 olmaqla 4 qırmızı vərəqə göstərib. O, portuqaliyalı futbolçulara 9 sarı vərəqə verib.

== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|FIFA World Cup}}
* [http://fifaworldcup.yahoo.com/06/en/ DFÇ Rəsmi Saytı] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070313221204/http://fifaworldcup.yahoo.com/06/en/ |date=2007-03-13 }}
{{FİFA Dünya Kuboku}}
{{FİFA}}
{{futbol-qaralama}}

[[Kateqoriya:FİFA Dünya Kuboku| ]]