Hidromühərriklər

Hidromhərrikin sxematik işarəsi

Hidromühərrik

Hidromühərrik və ya hidravlik mühərrik — təzyiq altında axan mayenin enerjisini aparan valın mexaniki enerjisinə çevirən maşındır. İşləmə prinsipinə görə nasosun əksini təsvir edən hidravlik mühərriklərin aparıcı valı iki cür hərəkətə gətirilir. Onlar ya mühərrikin işçi kameraları maye ilə dolduqda oradakı işçi orqanı (porşen) çıxarmağa cəhd edərək hərəkət yaradan — həcmi, ya da hərəkət çoxluğunun momentinin dəyişməsi nəticəsində hərəkətə gətirilənlərə bölünürlər. Həcmi mühərriklərdə aparıcı bənd irəli-geri və ya fırlanma hərəkəti (hidrosilindrlər) icra edirlər. İkinci halda aparıcı bənd (val) yalnız fırlanır. Hidroslindrlər itələyicisi porşenlə bağlı olaraq irəli-geri hərəkət edəbilən- güc, və valı gövdəsinə nisbətən 360°dərəcədən kiçik olan bucaq altında dönəbilən -moment tipli olur. Hidromühərriklər işçi kameraları tərpənməz olan porşenli və rotorlu olaraq fərqlənirlər. Rotorlu hidromühərriklərdə işçi kameralar hərəkət edirlər, sıxışdırıcılar isə irəli-geri hərəkətlə uzlaşaraq fırlanırlar (kulis hidromühərrikləri). Kulis hidromühərrikləri formasından asılı olaraq membaranlı və rotor-porşenli (radial-aksial) tiplərinə bölünürlər. Ən geniş yayılmış aksial rotor-porşenli mühərriklədir (şəkil 1). Bu mühərriklərdə porşenə təsir edən işçi mayeinin təzyiqindən maili şaybada yaranan reaktiv qüvvə onu fırladır. Həcmi hidromühərrik maşınların işçi hissələrini hərəkətə gətirmək üçün gərəkli olan ötürmələrdə tətbiq olunur (dəzgah, pres və s.). Bu ötürmələrdə maye 35 MPa həddində yerləşən təzyiqə malikdir. Hidromühərrikin gücü 3000 kVt-a qədər ola bilir. Hidromühərriklərin işləməsi 750÷3000 dövr/dəq arasında baş verir.

Hidromühərrikin dövrlər sayı (n) və momenti (M) aşağdakı düsturla təyin edilir:

n=Q(t)/V, M=ΔpV/2

burada: Q(t) – mühərrikdən keçən mayenin həcmi l/dəq ilə, Δp-giriş və çıxışdakı təzyiq fərqi bar ilə, V-sorma həcmi cm³ ilə ifadə edilir.

Mənbə

• Rezo Əliyev. Maşınqayırma leksikonu. I hissə, Bakı: Appostrof nəşriyyatı, 2012, 430 s.