Hirkan şümşadı
| Hirkan şümşadı | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
||||||||
| Elmi adı | ||||||||
| Buxus hyrcana Pojark. |
Hirkan Şümşadı - (lat. Buxus hyrcana Pojark.) Şümşadkimilər – (Buxaceae Dumort.) fəsiləsinə aid bitki növü.[1]
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Təhlükəli həddə yaxın olanlar” kateqoriyasına aiddir –VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür. [2]
Mündəricat
Biоlоji хüsusiyyətləri:[redaktə | əsas redaktə]
Təbiətdə sıх budaqlı bir kоl bitkisidir. Bəzən 6-10 m-ədək hündürlüyə çatan ağac şəklini alır. Gövdəsinin qabığı nazik, açıq bоzumtul-sarı, hamar оlub, qоca ağaclarda хırda çatlıdır. Çохbudaqlı, sıхçətirli оlub, cavan zоğlar dördüzlüdür. Bitkinin cavan zоğları yaşıl rəngdə оlub, 4 guşəli, azca tüklüdür. Yarpaqları ellipsvarı, yumurta şəklində оlub 1-3 sm uzunluğundadır. Yarpaqları qalın dərivarı оlub, üstdən parlaq tünd-yaşıl, altdan nisbətən açıq-yaşıl rənglidir. Yarpaq saplağı 2-5 mm uzunluğunda оlub, sərt tüklüdür. Tam kənarlıdır, yarpağının ucları yu-varlaq və ya xəfif dişlidir.[3] Çiçəkləri yarpaqların qоltuğunda yerləşir, оturan оlub, yaşılımtıldır. Çiçək qrupu dəstəli-sünbülvaridir. Dişi çiçəkləri adətən 1-3 ədəd оlmaqla sünbülün ucunda yerləşir. Kapsul şəklində meyvəsi 8-10 mm ölçüsündə оlub, tam yetişəndə tünd-bоzumtul rəng alır. Tохumlarının sayı 5-6 ədəd оlub, parlaq qara rənglidir. Оduncağı açıq-sardır. Illik halqaları görünmür. Gövdəsi ağır və sərtdir.[4] [5]
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsussiyyətləri:[redaktə | əsas redaktə]
Mart-aprel aylarında çiçəkləyir. Meyvələri iyul-avqust aylarında yetişir. Tozlanması entomofildir. Toxumla və vegetativ yolla çoxalır. Rütubətli kölgəli dərələrdə, təzə, qalın, humusla zəngin olan torpaqlarda təsadüf edilir. Dəniz səviyyəsindən 400-800 m yüksəkliyə kimi yayılmışdır. Aşağı dağ qurşağından (ovalıqdan) orta dağ qurşağına qədər, palıd-dəmirağacı, vələs qarışıq hirkan və fıstıq meşələrində II yarsuda və ya meşəakltı kol kimi bitir [5][6]. Dekorativ bitkidir. Həmyşəyaşıl, quraqlığa nisbətən davamlı olub, tək-tək və ya qrupla əkilmək üçün, həmçinin canlı çəpər və bordür yaratmaq üçün yararlıdır.
Yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Lənkəran ovalığı (Astara rayonu – Maşxan, Züngüləş, Təngərud, Şüvi kəndləri, Lənkəran rayonu –Aşağı Apu, Yuxarı Apu və Rvo kəndləri), Lənkəranın dağlıq hissəsi (Lerik rayonu -40-cı km sahəsi və Siov kəndi və yardımlı rayonu –Şövut kəndi). Hirkan tipli qarışıq meşələrdə meşəaltı kimi və ayrı-ayrı massivlər şəklində olmaqla 70 hektardan artıq sahə tutur. Hirkan Milli parkının ərazisində Xanbulaq, Çayüzü, Yuxarı Şuvi, Ovala, əhmədikago, Kakamod, Biləsər ərazilərində daha geniş yayılmışdır. [6][7]
Sayı və tendensiyası:[redaktə | əsas redaktə]
Hirkan Milli Parkında qorunmasına baxmayaraq, antropogen təsirlər nəticəsində populyasiyanın vəziyyətində azalma tendensiyası müşahidə olunur
Məhdudlaşdırıcı amillər:[redaktə | əsas redaktə]
Meşələrin sistemsiz qırılması.
Mühafizə tədbirləri[redaktə | əsas redaktə]
Hirkan Milli Parkında mühafizə olunur.
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ Azərbaycanın ağac və kolları. III cild. 1970
- ↑ Azərbaycanın nadir və nəsli kəsilməkdə olan oduncaqlı bitkilərinin in situ və ex situ şəraitində bioekoloji xüsusiyyətlərinin reproduksiyasının, reproduksiyasının və repatriasiyasının elmi əsasları. b.e.d. alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya. Bakı. 2011.
- ↑ Деревья и кустарники СССР. т.4. 1958
- ↑ Флора Азербайджана. т.6. 1955
- ↑ 5,0 5,1 Azərbaycanın ağac və kolları, 1970
- ↑ 6,0 6,1 Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı; 1989
- ↑ Safarov H.M., 2010
