Hirkan həmişəyaşıl şümşadı
| Hirkan həmişəyaşıl şümşadı | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Yarımnöv: Hirkan həmişəyaşıl şümşadı |
||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
Hirkan həmişəyaşıl şümşadı (lat. Buxus sempervirens subsp. hyrcana) — bitkilər aləminin şümşadçiçəklilər dəstəsinin şümşadkimilər fəsiləsinin şümşad cinsinin həmişəyaşıl şümşad növünə aid bitki yarımnövü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Təhlükəli həddə yaxın olanlar" kateqoriyasına aiddir – VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür.
Bioloji xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Təbiətdə sıx budaqlı bir kol bitkisidir. Bəzən 6-10 m-ədək hündürlüyə çatan ağac şəklini alır. Gövdəsinin qabığı nazik, açıq bozumtul-sarı, hamar olub, qoca ağaclarda xırda çatlıdır. Çoxbudaqlı, sıxçətirli olub, cavan zoğlar dördüzlüdür. Bitkinin cavan zoğları yaşıl rəngdə olub, 4 guşəli, azca tüklüdür. Yarpaqları ellipsvarı, yumurta şəklində olub 1-3 sm uzunluğundadır. Yarpaqları qalın dərivarı olub, üstdən parlaq tünd-yaşıl, altdan nisbətən açıq-yaşıl rənglidir. Yarpaq saplağı 2-5 mm uzunluğunda olub, sərt tüklüdür. Tam kənarlıdır, yarpağının ucları yuvarlaq və ya xəfif dişlidir. Çiçəkləri yarpaqların qoltuğunda yerləşir, oturan olub, yaşılımtıldır. Çiçək qrupu dəstəli-sünbülvaridir. Dişi çiçəkləri adətən 1-3 ədəd olmaqla sünbülün ucunda yerləşir. Kapsul şəklində meyvəsi 8-10 mm ölçüsündə olub, tam yetişəndə tünd-bozumtul rəng alır. Toxumlarının sayı 5-6 ədəd olub, parlaq qara rənglidir. Oduncağı açıq-sardır. İllik halqaları görünmür. Gövdəsi ağır və sərtdir.
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsussiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Mart-aprel aylarında çiçəkləyir. Meyvələri iyul-avqust aylarında yetişir. Tozlanması entomofildir. Toxumla və vegetativ yolla çoxalır. Rütubətli kölgəli dərələrdə, təzə, qalın, humusla zəngin olan torpaqlarda təsadüf edilir. Dəniz səviyyəsindən 400-800 m yüksəkliyə kimi yayılmışdır. Aşağı dağ qurşağından (ovalıqdan) orta dağ qurşağına qədər, palıd-dəmirağacı, vələs qarışıq hirkan və fıstıq meşələrində II yarsuda və ya meşəakltı kol kimi bitir. Dekorativ bitkidir. Həmyşəyaşıl, quraqlığa nisbətən davamlı olub, tək-tək və ya qrupla əkilmək üçün, həmçinin canlı çəpər və bordür yaratmaq üçün yararlıdır.
Yayılması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Lənkəran ovalığı (Astara rayonu — Maşxan, Züngüləş, Təngərud, Şüvi kəndləri, Lənkəran rayonu — Aşağı Apu, Yuxarı Apu və Rvo kəndləri), Lənkəranın dağlıq hissəsi (Lerik rayonu — 40-cı km sahəsi və Siov kəndi və Yardımlı rayonu — Şövut kəndi). Hirkan tipli qarışıq meşələrdə meşəaltı kimi və ayrı-ayrı massivlər şəklində olmaqla 70 hektardan artıq sahə tutur. Hirkan Milli Parkının ərazisində Xanbulaq, Çayüzü, Yuxarı Şuvi, Ovala, Əhmədikago, Kakamod, Biləsər ərazilərində daha geniş yayılmışdır.
Sayı və tendensiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Hirkan Milli Parkında qorunmasına baxmayaraq, antropogen təsirlər nəticəsində populyasiyanın vəziyyətində azalma tendensiyası müşahidə olunur.
Məhdudlaşdırıcı amillər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Meşələrin sistemsiz qırılması.
Mühafizə tədbirləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Nəsli tam kəsilməmək üçün Hirkan Milli Parkında mühafizə olunur.