Kultural mühit

Kultural mühit (culture medium) (lat.cultus – yenidən hazırlanma, emal) bitki, heyvan və mikroorqanizm-hüceylərinin yetişdirilməsi üçün in vitro (sınaq şüşəsində, orqanizmdən kənar və ya süni şəraitlərdə) istifadə olunan maye və ya bərk halda qidalı material. Kultural mühit tərkibində qidalı maddələrdən başqa kultura stimullaşdırıcı, məhvedici, toksik, mutagen və ya kanserogen təsir göstərən agentlər saxlaya bilər. Hər bir kultivasiya olunan (yetişdirilən) obyekt üçün xüsusi kultural muhit seçilir.

Mühitin pH-ı

Kultivasiya olunan hüceyrələr mühitin pH-ına çox həssasdırlar. Əksəriyyət hüceyrələr üçün pH-ın optimal qiyməti 7,2–7,4 civarında olur. Natrium hidrokarbonat kultural mühitin "təbii" bufer sistemini tənzimləyir (CO32-/HCO3-); atmosferdə CO2-in 5–10% tərkibdə olmasını tələb edir ki, bu da hüceyrələrin CO2 — inkubatorda kultivasiya zamanı asan yerinə yetirilir. HEPES bufer tutumu 7,2–7,4 pH olan fosfat duzudur. Nəzarət edilməli qaz mühiti tələb etmir, lakin böyük qatılıqlarda bəzi növ hüceyrələr üçün toksik ola bilər. Fenol- qırmızı pH indikatoru kimi istifadə olunur: 7,4 pH-da qırmızı və pH-ın azalması ilə narıncı və ya sarı rəngə qədər dəyişir. Estrogenə həssas hüceyrələrin kultivasiyası üçün fenol-qırmızı olmayan mühitdən istifadə etmək tövsiyə olunur.

Duzlar

Qeyri-üzvi duzlar mühitdə osmotik təzyiqi saxlayır və mühiti natrium, kalium və kalsium ionları ilə təmin edərək membran potensialının tənzimlənməsinə kömək edir. Hüceyrələrin mühitinin osmosluğu da pH səviyyəsi kimi vacibdir. Kultivasiya edilən hüceyrələrin növündən asılı olaraq osmosluğunun optimal qiyməti 260–340 mosmol/kq hüdudunda yerləşir.

Aminturşular

Aminturşular zülalların tikinti materialı hesab olunur. Əvəzolunmaz aminturşular həmişə kultural mühitin tərkibinə daxil olur. Xüsusilə L-qlutamin zəruridir; hüceyrə metabolizmi (həyat fəaliyyəti) üçün ikinci dərəcəli enerji mənbəyi olaraq NAD, NADF və nukleotidləri azotla təmin edir. Həmçinin əvəzolunan aminturşular da hərdən kultural mühitə əlavə olunur.

Karbohidrogenlər

Əksər mühitlərin tərkibində hüceyrələr üçün enerji mənbəyi kimi qlukoza və qalaktoza olur.

Zülallar və peptidlər

Zülal və peptidlər tərəfindən daha tez-tez istifadə olunan albumin, transferrin və fibronektindir, onlar xüsusilə zərdabsız kultivasiya zamanı vacib olur. Albumin suyu, duzları, hormonları və vitaminləri bağlayır və onları hüceyrə və toxumalar arasında nəql edir. Fibronektin- hüceyrə adgeziyasında əsas rolu oynayır. Transferin- hüceyrə membranını dəmirlə təmin edir, zülaldır.

Yağlar va yağ turşuları

Xüsusilə zərdabsız kultivasiya zamanı zəruridir, belə ki, zərdabın tərkibində adətən onlar olur.

Vitaminlər

Bir çox vitaminlər hüceyrə inkişafı və profilerasiya (orqanizm toxumasının hüceyrənin bölünməklə çoxalması yolu ilə böyüməsi) üçün vacibdir. Kultural mühitə adətən riboflavin, tiamin və biobin əlavə edirlər.

Əlavələr

Kultural mühitin daha vacib komponentlərindən biri də zərdabdır; o , istifadədən əvvəl təxminən 5–10% əlavə edilir. Zərdab – böyümə amilləri və böyümə faktorları olan albuminlərin qarışığı olub, vitamin, aminturşu, zülal, karbohidrogen, yağ, mikroelementlərin mənbəyi hesab olunur. Daha tez-tez dana və buğanın embrional zərdabından istifadə olunur. Böyümə amilləri, sitokinlər, hormonlar mühitə hüceyrələrin fəallaşması və profilerasıyası üçün əlavə edilir.

Antibiotiklər

Antibiotiklər kultural mühitin bakteriya va göbələklər vasitasilə kontaminasiyasının (bir substrat və ya biomaterialın başqası tərəfindən çirkləndirilməsi) qarşısını almaq üçün əlavə edilir, lakin antibiotiklər kultural mühitin mikoplazma ilə yoluxmasının qarşısını almır. Çoxlu sayda kultural mühit növləri ayird edilir: qidalı, selektiv (seçici), diaqnostik, təcridedici, zənginləşdirilmiş, ümumi təyinatlı və s.

İstinadlar

1. Biotexnologiya terminləri üzrə lüğət. Müəllif V. Z. Tarantula.
2. https://www/dia-m.ru. Spravochniye materiali.