Norveç üçün mənbəyə bax

{{Dövlət
|virtual_dövlət =     
|rəsmi_adı =          Norveç Krallığı
|orijinal_adı =       {{lang-nb|''Kongeriket Norge''}}<br>{{lang-nn|''Kongeriket Noreg''}}<br>[[Şimal saam dili|şimal saam]] ''Norgga gonagasriika''<br>[[Cənub saam dili|cənub saam]] ''Nöörjen gånkarijhke''<br>[[Lule saam dili|lule saam]] ''Vuona gånågisrijkka''
|ümumi_adı =          Norveç
|yiyəlik_halda_adı =  Norveçin
|statusu =            
|bayrağı =            Flag of Norway.svg
|bayrağın_yazısı =    Norveç bayrağı
|bayraq_haşiyəsi =    
|bayrağı2 =           <!-- məs. Second-flag of dövlət.svg -->
|bayrağın_yazısı2 =   <!-- ikinci bayraq üçün alternativ yazı -->
|bayraq_haşiyəsi2 =   <!-- bayraq ətrafındakı haşiyəni aradan qaldırmaq üçün "xeyr" seçilməlidir -->
|gerbi =              Coat of arms of Norway.svg
|gerbin_yazısı =      Norveç gerbi
|simvolun_növü =      Gerb
|milli_şüarı =        {{Yerli adı|nb|Enige og tro inntil Dovre faller}}<br>{{Yerli adı|nn|Einige og tru inntil Dovre fell}}<br>
|şüarı_az =           "Dovre yıxılana qədər birləşmiş və sadiq"
|milli_himni =        {{lang-no|Ja, vi elsker dette landet}}<br>{{lang-az|Bəli, biz bu torpağı sevirik}} <br><center>[[Fayl:Norway_(National_Anthem).ogg|250px]]
|krallıq_himni =      <!-- dırnaq işarəsində və əgər keçid mövcuddursa daxili keçid verilməklə -->
|digər_simvolun_növü =<
|digər_simvolu =
|xəritəsi =           Europe-Norway_(orthographic_projection).svg
|yerləşmə_mətni =     <!-- dövlətin yerləşdiyi yerin mətn təsviri -->
|xəritənin_yazısı =   <!-- xəritə üçün alternativ yazı -->
|xəritənin_izahı =    <!-- xəritənin altına yerləşdirmək üçün izah -->
|xəritəsi2 =          Europe-Norway.svg
|xəritənin_yazısı2 =  <!-- ikinci xəritə üçün alternativ yazı -->
|xəritənin_izahı2 =   <!-- ikinci xəritənin altına yerləşdirmək üçün izah -->
|paytaxtı =           [[Oslo]]
|koordinatları =     {{Coord|59|56|N|10|41|E|type:city}}
|ən_böyük_şəhəri =    [[Oslo]]
|ən_böyük_ymi_növü =  <!-- əgər ən böyük yaşayış məntəqəsi şəhər deyilsə yaşayış məntəqəsinin növü -->
|ən_böyük_ymi =       <!-- ən böyük yaşayış məntəqəsinin adı -->
|rəsmi_dilləri =      *[[Norveç dili|Norveç]] <br>{{hlist|style=font-size: 85%;|([[Bukmol]]|[[Nyunorsk]])}}
* [[Saam dili|Saam]]<ref>{{cite web|url=https://snl.no/spr%C3%A5k_i_Norge|title=Språk i Norge – Store norske leksikon|publisher=|access-date=2019-12-31|archive-date=2017-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20170202052030/https://snl.no/spr%C3%A5k_i_Norge|url-status=live}}</ref> <br>{{hlist|style=font-size: 85%;|([[Şimal saam|Şimal]]|[[Lule saam]]|[[Cənub saam|Cənub]])}}
|milli_dilləri =      {{hlist|[[Kven dili|Kven]]|[[Skandoromani dili|Skandoromani]]|[[Qaraçı dili|Qaraçı]]<ref>{{cite web|url=http://www.sprakradet.no/Spraka-vare/Minoritetssprak/|title=Minoritetsspråk|website=Språkrådet|access-date=2019-12-31|archive-date=2018-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20180115020835/http://www.sprakradet.no/Spraka-vare/Minoritetssprak|url-status=live}}</ref>}}
|regional_dilləri =   <!-- dövlətin/ərazinin müəyyən regionunda tanınan və ya bölgə ilə əlaqəli dillər -->
|dillərin_növü =      <!-- rəsmi, milli və ya regional deyilsə, başqa bir dil növü təyin etmək üçün istifadə edilir -->
|dilləri =            <!-- daha sonrakı növ dillər -->
|dilləri_alt =        <!-- bu sonrakı növ dil əvvəlki növ dilin alt qrupudurmu? ("bəli" və ya "xeyr") -->
|dillərin_növü2 =     <!-- digər daha sonrakı növ dillər -->
|dilləri2 =           <!-- ikinci daha sonrakı növ dillər -->
|dilləri_alt =        <!-- bu ikinci sonrakı növ dil əvvəlki növ dilin alt qrupudurmu? ("bəli" və ya "xeyr") -->
|etnik_qrupları =     *[[Norveçlilər|Norveç]]
Yerli xalqlar:
* [[Saamilər|Saam]]<ref>{{cite web|url=https://www.regjeringen.no/no/tema/urfolk-og-minoriteter/samepolitikk/id1403/|title=Samer|first=Fornyings-, administrasjons- og|last=kirkedepartementet|date=16 June 2006|website=Regjeringen.no|access-date=31 December 2019|archive-date=9 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180109180844/https://www.regjeringen.no/no/tema/urfolk-og-minoriteter/samepolitikk/id1403/|url-status=live}}</ref>
Milli azlıq statusunda olanlar:<ref>{{cite web|url=https://www.regjeringen.no/no/tema/urfolk-og-minoriteter/nasjonale-minoriteter/id1404/|title=Nasjonale minoriteter|first=Arbeids- og|last=inkluderingsdepartementet|date=16 June 2006|website=Regjeringen.no|access-date=31 December 2019|archive-date=5 December 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171205093039/https://www.regjeringen.no/no/tema/urfolk-og-minoriteter/nasjonale-minoriteter/id1404/|url-status=live}}</ref>
* [[Yəhudilər]]
* [[Səyyahlar]]
* [[Meşə finləri]]
* [[Qaraçılar]]
* [[Kvenlər]]
|dini =               
|dini_il =            
|dini_mənbə =         
|demonimi =           Norveçli
|idarəetmə_forması =  [[Unitar dövlət|Unitar]] [[Konstitusiyalı monarxiya]] [[Parlamentar rejim|Parlament]]
|rəhbərin_titulu1 =   Norveç monarxı
|rəhbərin_adı1 =      [[V Harald]]
|rəhbərin_titulu2 =   Norveç Baş naziri
|rəhbərin_adı2 =      [[Jonas Gahr Støre]]
|qanunverici_orqanı = [[Norveç parlamenti|parlament]]
|yuxarı_palatası =    
|aşağı_palatası =     
|quruluş_növü =       
|quruluş_qeyd = [[Norveç tarixi]]
| quruluş_hadisəsi1                = [[Norveçin birləşməsi]]
| quruluş_tarixi1                = 872
| quruluş_hadisəsi2                = [[Norveç Krallığı (872–1397)]]
| quruluş_tarixi2                = 1263
| quruluş_hadisəsi3                = [[Kalmar birliyi]]
| quruluş_tarixi3                = 1397
| quruluş_hadisəsi4                = [[Danimarka-Norveç]]
| quruluş_tarixi4                = 1524
| quruluş_hadisəsi5                = [[Norveç Krallığı (1814)]]<ref>{{cite web|url=https://www.regjeringen.no/en/the-government/previous-governments/the-establishing-of-the-norwegian-state/id410040/|title=The Re-establishing of a Norwegian State|last=regjeringen.no|date=5 July 2011|website=Government.no|access-date=31 December 2019|archive-date=18 April 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170418081518/https://www.regjeringen.no/en/the-government/previous-governments/the-establishing-of-the-norwegian-state/id410040/|url-status=live}}</ref>
| quruluş_tarixi5                = [[25 fevral]] 1814
| quruluş_hadisəsi6                = [[Norveç konstitusiyası|Konstitusiya]]
| quruluş_tarixi6                = [[17 may]] 1814
| quruluş_hadisəsi7                = [[İsveç-Norveç birliyi]]
| quruluş_tarixi7                = [[4 noyabr]] 1814
| quruluş_hadisəsi8                = [[İsveç-Norveç birliyinin dağılması]]
| quruluş_tarixi8                = [[7 iyun]] [[1905]]
|ərazi_sırası = 67-ci
|ərazisi =            385,207 
|ərazisi_qeyd =       
|su_ərazisi_faizi = 5.7
|ərazi_etiketi =      
|ərazi_etiketi2 =     
|ərazi_məlumatı2 =    
|təxmini_əhalisi =  {{Artış}} 5,550,203<ref name="ssbf">{{Cite web|url=https://www.ssb.no/en/befolkning/statistikker/folkemengde/aar-per-1-januar|title=Population, 2024-01-01|publisher=Statistics Norway|date=2024-02-21|accessdate=2024-02-24|language=en|archive-date=2021-05-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20210504022625/https://www.ssb.no/en/befolkning/statistikker/folkemengde/aar-per-1-januar|url-status=live}}</ref>
|təxmini_əhali_sırası = 118ci
|təxmini_əhalisi_il = 2024
|əhalisinin_siyahıya_alınması = 
|əhalisinin_siyahıya_alınması_il = 
|əhalisinin_siyahıya_alınma_sırası =
|əhalisinin_sıxlığı = 14.4
|əhalisinin_sıxlığı_sırası = 213cü
|üzvlərinin_sayı =    
|ÜDM_AQP =    $425 milyard&nbsp;mlrd.<ref name="imf2">{{cite web |title=Norway |publisher=International Monetary Fund |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=70&pr.y=7&sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=193%2C946%2C122%2C137%2C124%2C546%2C156%2C181%2C423%2C138%2C935%2C196%2C128%2C142%2C939%2C182%2C172%2C359%2C132%2C135%2C134%2C576%2C174%2C936%2C532%2C961%2C176%2C184%2C178%2C144%2C436%2C146%2C136%2C528%2C158%2C112%2C542%2C111%2C941&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |access-date=2019-12-31 |archive-date=2018-08-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180817184944/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=70&pr.y=7&sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=193%2C946%2C122%2C137%2C124%2C546%2C156%2C181%2C423%2C138%2C935%2C196%2C128%2C142%2C939%2C182%2C172%2C359%2C132%2C135%2C134%2C576%2C174%2C936%2C532%2C961%2C176%2C184%2C178%2C144%2C436%2C146%2C136%2C528%2C158%2C112%2C542%2C111%2C941&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |url-status=live }}</ref>        
|ÜDM_AQP_sırası = 52ci
|ÜDM_AQP_il = 2022
|adam_başına_ÜDM_AQP = $78,128<ref name="imf2"/>
|adam_başına_ÜDM_AQP_sırası = 6cı
|ÜDM_nominal = $504 milyard&nbsp;<ref name="imf2"/>
|ÜDM_nominal_sırası = 30cu
|ÜDM_nominal_il = 2022
|adam_başına_ÜDM_nominal = $92,646<ref name="imf2"/>
|adam_başına_ÜDM_nominal_sırası = 3cü
|Cini_indeksi =       25.3
|Cini_indeksi_fərq =  azalma
|Cini_indeksi_mənbə = <ref name="eurogini">{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey |publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=7 March 2019 |archive-date=20 March 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190320064533/https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |url-status=live }}</ref>
|Cini_indeksi_sırası = 
|Cini_indeksi_il = 2020
|İİİ_il =       2022
|İİİ =     0.966        
|İİİ_fərq = Artım          
|İİİ_sırası = 2ci
|İİİ_mənbə =   <ref name="UNDP2023">{{Cite web|url=https://hdr.undp.org/data-center/human-development-indexindicies/HDI|title=2022 Human Development Index Ranking|publisher=United Nations Development Programme|date=2023-03-13|accessdate=2024-03-17|language=en|archive-date=2024-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20240317203037/https://hdr.undp.org/data-center|url-status=live}}</ref>
|valyutası =        [[Norveç kronu]] 
|valyutası_kodu =   ISO 4217
|saat_qurşağı =       
|üv_fərq =            
|yay_vaxtı_saat_qurşağı = 
|yay_vaxtı_üv_fərq =  
|yay_vaxtı_qeyd =     
|antipodları =        
|tarix_formatı =   gg.aa.iiii   
|şəbəkə_gərginliyi =  
|nəqliyyatın_yönü =  sağ
|internet_domeni = [[.no]]  
|iso3166_kodu =       
|telefon_kodu =     +47  
|xəritəsi3 =          
|xəritənin_yazısı3 =  
|qeyd_a =             
|qeyd_b =            
|qeyd_h =             
|qeydlər =            
}}
'''Norveç''', rəsmi olaraq [[Şimali Avropa]]da [[Skandinav ölkəsi]]dir, materiki [[Skandinaviya yarımadası]]nın qərb və ən şimal hissəsini əhatə edir. Arktikanın ucqar adası [[Yan Mayen]] və [[Şpitsbergen]] [[arxipelaq]]ı da Norveçin bir hissəsidir. [[Subantarktika qurşağı]]nda yerləşən [[Buve adası]] Norveçdən asılıdır; ərazisinə, həmçinin [[I Pyotr adası]] və [[Kraliça Mod Torpağı]] Antarktika ərazilərini iddialarına daxildir . Paytaxtı və ən böyük şəhəri [[Oslo]]dur.

Konstitusiyalı monarxiyadır. Paytaxtı [[Oslo]] şəhəridir. Norveç Skandinaviya yarımadasının qərbində yerləşib [[İsveç]], [[Finlandiya]] və [[Rusiya]] ilə həmsərhəddir. Şimal ərazi boyu uzanan fyordlar Norveç təbiətinin ən ecazkar fenomenlərindən sayılır.

Norveç Krallığına [[Arktika]]da yerləşən bir neçə ada, Svalbard ([[Şpitsbergen]] adası və qonşu adalar daxildir) və Yan Mayen adaları da daxildir. Norveç Krallığının Svalbard üzərindəki mülkiyyət hüququ Svalbard Sazişi əsasında razılaşdırılmışdır. Bu saziş Yan Mayen adasına şamil edilmir. Cənubi Atlantik Okeanında yerləşən Buve və I Pyotr adaları da Norveçin tabeliyindədir. Bununla belə bu adalar krallığa məxsus deyildir. Norveçin Antraktidadakı "Şahzadə Mod Torpaqları"na da ərazi iddiları vardır. Həmin adada Norveçin "Troll" tədqiqat stansiyası yerləşir.

Norveç 2001-ci ildən etibarən hər il insan inkişafı göstəricisinə görə birinci yeri tutur. Rəy sorğularına görə ölkə həmçinin dünyanın ən sakit və sülhsevər ölkəsi hesab edilmişdir.

== Tarix ==
{{Əsas|Norveç tarixi}}
[[Fayl:Satellite image of Norway in February 2003.jpg|thumb|upright|Norveç qışda peykdən görüntü]]
[[Fayl:Gaulosen og Øysand.jpg|thumb|[[Trondheimsfjord]]yaxınlığında]]
[[Fayl:Reine Lofoten 2009.JPG||thumb|upright|Şimali Norveç]]
[[Fayl:Atnsjøen og Rondane 01.JPG||thumb|upright|[[Rondeslottet]]gölü [[Rondane Milli parkında]], [[Şərqi Norveç]]]]
[[Fayl:Feigefossen Norway 2009.JPG||thumb|upright|, [[Sogn og Fjordane]]]]
[[Fayl:Muskus.jpg||thumb|upright|[[Muskok]] [[Dovrefjell]]da]]
[[Fayl:Orland6.jpg||thumb|upright| [[Toten]]]]
VIII–XI əsrlər arasında Norveçdə [[Vikinqlər]] olaraq bilinən bir dövlət höküm sürmüşdür. Davakar bir xalq olaraq tanınan Vikinqlər cənubda [[Britaniya]], [[İrlandiya]],[[İslandiya]], [[Qrenlandiya]] ve hətta [[Şimali Amerika]]ya qədər çataraq koloniyalar qurdular. 1000-ci illərdə Xristian missionerlər Norveçdə [[Xristianlıq|Xristiyanlığ]]ı yaymağa başladılar. Norveç kralı I. Haakon Xristiyanlığı qəbul etdi. 1030-cu ildə Danimarkalılar Norveçi ələ keçirdilər. Norveç [[Danimarka]] kralı Knudun qurduğu [[Şimal Dənizi]] [[İmperiya|İmperatorluğunun]]'nun bir parçası halına gəldi.
1363-cı ildə Norveç kralı VI. Håkon Danimarka kralı IV. Valdemar'ın qızı I. Margrete'lə evlənərək iki ölkəni bir bayraq altında birləşdirdi. Ayrıca Håkon İsveç krallığı ailəsiylə də əqraba idi. Cütlüyün evliliyindən doğulan Olaf'ın 1387-cı ildə erkən yaşda ölməsi üzərinə I. Margrete taxta çıxdı (1387–1412). Margrete'nin başçılığı altında 1397 ildə [[İsveç]], Norveç, [[Danimarka]] və koloniyaları ([[Farer adaları]], [[İslandiya]], [[Qrenlandiya]] və [[Finlandiya]]) birləşərək [[Kalmar Birliyi]] adı altında böyük bir Skandinaviya İmperatorluğu halına gəldilər.

1521-ci ildə İsveç Kalmar Birliyindən ayrıldı. Bu zamanda Skandinav ölkələri Martin Lüter tərəfindən [[Almaniya]]da başladılan Protestant Reformasiyası ilə sarsıldı. [[Danimarka]] və Norveç 1821-ci ilə qədər Danimarka-Norveç adı altında birlikdə hərəkət etməyə davam etdilər. Kralları bir idi, amma konstitusiyaları, dövlət qurumları və orduları ayrı-ayrı olmağa davam etdi. 19-cu əsrin başlanğıcında Norveç Napolyon döyüşləriylə təməlindən sarsıldı. Fransa müharibədə məğlub olanda Danimarka 1814-cü ildə imzaladığı Kil müqaviləsi şərtləri əsasında döyüşü qazanan tərəfin iştirakşısı olan İsveçə Norveçi vermək məcburiyyətində qaldı. Norveçlilər İsveç idarəçiliyindən məmnun qalmadılar. Üsyanlar baş qaldırdı. Nəhayət 1905 tarixində İsveç Norveçin müstəqilliyini tanıdı. Danimarka şahzadəsi VII. Haakon Norveç kralı elan edildi. Bu gün Birliyin Dağılması Günü adı ilə bayram edilməkdədir.

Norveç [[Birinci dünya müharibəsi]]ndə bitərəf qaldı. [[İkinci dünya müharibəsi]]ndə də bitərəf qalma niyyətində olmasına baxmayaraq 9 Aprel 1940 tarixində [[Nasist]] [[Almaniya]]sı tərəfindən işğal edildi. 9 May 1945-ci il tarixində Almaniyanın təslim olmasına qədər Norveç işğal altında qaldı. 1949-cu ildə Norveç [[NATO]]'ya daxil oldu. 1960'ların sonlarında Norveç sularında kəşfedilən neft və qaz Norveçə böyük bir rifah qazandırdı. 1972 və 1994'də edilən referendumlarda Norveç xalqı Avropa Birliyi'nə daxil olmamasına qərar verdi. Norveç Avropa Birliyi ilə olan əlaqələrini iştirakçısı olduğu [[EFTA]] qurumu vasitəsiylə sürdürməkdədir. Günümüzdə Norveç [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı]]nın məlumatına görə yaşama standartları baxımından dünyanın ən irəlidə olan ölkələrindən biridir.

== Coğrafiyası ==
Şimali Avropada yerləşmiş Norveç Skandinaviya yarımadasının şimal və qərb hissəsini tutur. Şpitsbergen arxipelaqı, Yan-Meyen və ölkəyə yaxın yerləşmiş digər adalarda Norveçə məxsusdur. Şərqdə, İsveç (sərhəddin uzunluğu 1619&nbsp;km), şi-mal-şərqdə Finlandiya (729&nbsp;km) və Rusiya (167&nbsp;km) ilə həmsərhəddir. Qərbdə Atlantik okeanına, şimalda Barens, cənubda isə şimal dənizlərinə çıxışı var.

Norveç, sahilləri çox girintili-çıxıntılı olan ölkələrdən biridir. Bir çox bölgələrdə əzəmətli sıldırım qayalar sahil boyu şaquli dovarlar kimi uzanır və ya dərin oyuqlar yaradaraq, sanki dəniz üzərində asılı vəziyyətdə qalırlar. Bu oyuqlar sahil dalğalarının qayalara çırpılması nəticəsində yaranır. Bu cür qayalıq sahillərin önündən yalnız kiçik gəmilər və ya qayıqlar keçə bilər.

Dəniz sahilinə yaxın ərazilərdə çoxsaylı sahil adaları, sualtı qayalar və adsız ki-çik adalar səthə çıxır. Gəmişilik üçün yararsız olan Norveç çaylarından fərqli olaraq, fyordlar ölkənin əlverişli su yolları sayılır.

Norveç dənizinin fyordları, dəniz tərfdən çoxsaylı adalarla əhatə olunduğundan, fırtına, külək və dəniz cərəyanları dalğalarından yaxşı qorunur. Fırtına zamanı fyord-lar həmçinin gəmilər üçün yaxşıd aldanacaq rolu oynayır. Norveç ərazisinin 70 faizini təşkil edən orta yüksəklikli Skandinaviya dağları cə-nub-qərbdən şimal-şərqə doğru bütün ölkə boyu uzanır. Ölkənin ən yüksək zirvəsi Qalhöpiggen dağıdır (2469m). Norveçdə çoxlu göllər və iti axan astanalı və şəlaləli dağ çayları vardır. Şəlalələr Norveç çaylarına qeyri-adi gözəllik verir.Əsas çaylar Lo-gen, Beqna və Qlommadır.

Sahilə doğru gələn mülayim dəniz cərəyanı və daim əsən mülayim qərb və cə-nub dəniz küləkləri, Norveç iqliminə böyük təsir göstərir. Norveç sahillərində dəniz donmur, fyordlar isə ilboyu naviqasiya üçün açıqdır. Şimal en dairəsi istiqamətində uzanmasına baxmayaraq, Şimali Avropanın ən isti ölkəsidir. Osloda və şimla sahillər-də yanvarın orta temperaturu mənfi 2-dən mənfi 4 dərəcəyədək olur. Yay fəsli isti keçmir. Ölkənin ancaq cənub-qərbində iyulun orta temperaturu müsbət 12, Oslo ətra-fında 17, bəzən 25, hətta 30 dərəcəyə çatır.

Stavangerdən Namsusa qədər olan sahil ərazidə isə ümumiyyətlə orta aylıq tem-peratur il boyu mənfi olmur. Amma ölkənin bir sıra daxili rayonlarında iqlim olduqca sərtdir. Elə rayonlar var ki, qış yeddi ay davam edir, bəzi günlərdə temperatur mənfi 50 dərəcəyə enir.

== Əhalisi ==
Norveçin iri şəhərlə-ri Kristiansann, Berken, Oslo, Tronheym isə əsas portlarıdır. Əhalinin böyük əksəriy-yəti – norveçlilərdir. Ölkədə digər etnik qruplardan – saamilar danimarkalılar, isveçlilər finlər yaşayır. Orta ömür müddəti: kişilər üçün 74, qadınlar üçün 81 ildir.

=== Etnik tərkibi ===
[[Norveçlilər]] 79%, digər xalqlar 21%

=== Mədəniyyət ===
Ənənəvi xalq rəqsləri, mahnıları və hekayələri olduqca məşhurdur. Ölkə sənət sahəsində əhəmiyyətli insanlar yetişdirmişdir. Bunlardan rəssam Edvard Munch, bestekar Edvard Grieg, heykəltaraş Qustav Vigeland və oyun yazıçısı Henrik İbseni misal göstərmək olar.

== Norveç Krallığında ali təhsil ==
Norveçdə ali təhsil müəssisələrinin əksəriyyəti dövlətə məxsusdur. Ölkədə 7 universitet, universitet səviyyəsində 7 ixtisaslaşmış institut, 24 dövlət kollec universiteti, iki dövlət incəsənət institutu və 2 özəl kollec universiteti, 31 özəl institut (onlardan 22-si dövlət tərəfindən müəyyən maliyyə yardımı alır) fəaliyyət göstərir. Ali məktəblərdə oxuyan təxminən 195000 tələbədən 24500-ü özəl kollec və ya kollec universitetlərdə təhsil alır.

Norveçin ən qədim və nüfuzlu ali təhsil müəssisəsi Oslo Universitetidir. Bu tədris ocağı 1811-ci ildə fəaliyyətə başlayıb. 1939-cu ildən Oslo Universiteti adlandırılıb. 1946-cı ilə qədər ölkədə yeganə universitet olub.

Universitetdə hüquq, tibb, humanitar, riyaziyyat, ilahiyyat, təbiət elmləri, sosial elmlər, təhsil və digər ixtisaslar üzrə 30000-ə yaxın tələbə təhsil alır. Dünyada aparıcı universitetlərdən biri olan bu ali məktəb xaricdə təhsil və tədris üzrə ixtisaslaşmış "Quacquarelli Symonds" (QS) şirkətinin 2010-cu ildə tərtib etdiyi dünya universitetlərinin reytinq siyahısında 100-cü pillədə qərarlaşıb. Universitet məzunlarından bir çoxu müxtəlif illərdə Nobel mükafatına layiq görülüb.

Son illər Norveç ali təhsilində aparılan islahatlar müsbət nəticələr verir. İslahatlar sayəsində Boloniya prosesinə uyğun olaraq dərəcə strukturu, qiymətləndirmə sistemi və keyfiyyətin təminatı sistemi müəyyənləşdirilib. Ali təhsilin dərəcə strukturuna əsasən 3 illik bakalavriatura, 2 illik magistratura və 3 illik doktorantura (fəlsəfə doktoru) müddəti müəyyən edilib. Avropa Kredit Transfer Sisteminə əsasən qiymətləndirmə hərflər vasitəsilə aparılır (A-əla, E-keçid, F-qeyri-kafi).

Özəl institutlar üçün akkreditasiya könüllü xarakter daşıyır. Son illər akkreditasiyadan keçmiş bəzi kollec universitetlər universitet olmaq şansı qazanıblar.

Ali təhsil müəssisələri arasındakı fərq əsasən onların akkreditasiya hüquqları ilə əlaqədardır. Məsələn, kollec universitetləri magistr və fəlsəfə doktoru dərəcələri vermək məqsədilə akkreditasiya üçün müraciət etməli olduqları halda, universitetlərin qarşısında belə bir şərt qoyulmur. Burada həmçinin bir sıra özəl ali məktəblərin də magistr və fəlsəfə doktoru dərəcələri vermək hüququ əldə etmək üçün akkreditasiyadan keçməsi ilə bağlı tələblər mövcuddur. Bu müəssisələr Norveç Təhsildə Keyfiyyətin Təminatı Agentliyi tərəfindən akkreditə olunmuş tədris proqramları təqdim edirlər.

Norveç Təhsildə Keyfiyyətin Təminatı Agentliyi ali və peşə təhsili müəssisələrində tədrisin keyfiyyətinin təmin olunması prosesini müxtəlif üsullar vasitəsilə həyata keçirir:

* ali təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası;
* ali təhsil proqram və kurslarının akkreditasiyası;
* akkreditasiya prosesinin yoxlanılması;
* ali təhsil müəssisələrində daxili keyfiyyətin təminatının qiymətləndirilməsi;
* təhsilin qiymətləndirilməsi;
* texniki peşə təhsilinin tanınması;
* xarici ixtisasların tanınması.

Yaşlılar üçün həyatboyu təhsil imkanlarının yaradılması Norveçdə təhsil siyasətinin əsas prioritetlərindəndir. Başlıca məqsəd yaşlı nəsil nümayəndələrinin öz peşələrinə uyğun olaraq bacarıqlarını möhkəmləndirməsinə əlverişli şərait yaratmaqdan ibarətdir.

Hər il təxminən 15000 tələbə yaşlıların təhsili proqramları çərçivəsində dövlət universitetlərində və kollec universitetlərdə təhsil alır. 70000 nəfər isə əlavə təlim kurslarında təhsilini davam etdirir.

Yaşlıların təhsilinin daha yaxşı təşkili məqsədilə hökumət tərəfindən təsirli tədbirlər həyata keçirilir. Hökumət yaşlıların təhsili ilə məşğul olan qurumları maliyyələşdirir və onların fəaliyyətini stimullaşdırır. Ölkədə yaşlıların təhsili ilə məşğul olan təxminən 20 cəmiyyət dövlət dotasiyası alır. Bu baxımdan, yaşlıların oxu, yazı, riyazi və kompüter bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi üzrə yüksək keyfiyyətli kursların təşkili məsələsi daha aktualdır. Odur ki, qeyri-hökumət təşkilatlarının, bələdiyyələrin yaşlıların təhsilinin təşkilinə cəlb olunmasına xüsusi önəm verilir.

Distant (məsafədən) təhsil Norveçdə geniş yayılıb və əsasən qiyabi kurslardan ibarətdir. Lakin hazırda tədricən distant təhsil daha çox İnternetə əsaslanır. Hər il təxminən 20000 nəfər distant təhsil müəssisələrini bitirir.

Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində dərs demək üçün kollec universitetlərində üçillik təhsil almaq tələb olunur. İbtidai məktəblərdə dərs demək üçün kolleclərdə ümumi fənn müəllimi (4 illik təhsil) və ya fənn müəllimi (3 illik) ixtisaslarına yiyələnmək lazımdır.

3 illik təhsilə əsaslanan ilk universitet dərəcəsi almış müəllimlər orta məktəbin aşağı pilləsində dərs demək hüququ qazanır. Universitet dərəcəsi əldə etdikdən (5–6 il) sonra bir il əlavə müəllim təlimi proqramlarında ixtisas almaqla orta məktəbin yuxarı pilləsində dərs demək olar.

Tibb, hüquq, iqtisadiyyat, mühəndislik elmləri üzrə universitet proqramı 4, 5 və ya 6 ildir. Bu ixtisaslara yiyələnmiş mütəxəssislər daha nüfuzlu kadr kimi işə qəbul olunur və yüksək maaş alırlar. Əcnəbilərin bu ixtisaslara qəbulu baxımından müəyyən məhdudiyyətlər mövcuddur.

==== Mətbəx ====
Norveç mətbəxində qızartma som balığı, karides və morina balığı əhəmiyyətli yer tutar. Norveçdə insanlar nahar edərkən adətən süfrələrinədə şirin keçi pendiri və rinqa balığı turşusu olur. Norveçdə spirtli içkilər qadağan olunduğu üçün onu bəzən tapmaq çətin olur.

=== Din ===
* [[Xristianlıq]] 90,1% (Əksəriyyət [[Norveç Ortodoks Kilsəsi]] (97%),digər məzhəblər 3%)

== İqtisadiyyatı ==
Norveçin iqtisadiyyyatı XX əsrin 50–60 cı illərindən yüksək sürtələ inkişaf etməyə başladı .Ölkədə hidrostansiyaların, gəmiqayırmanın inkişafı üçün böyük kapital qoyuldu.
1960-cı ldə Norveçin ticarət donanması müharibədən əvvəlki illərə nisbətən 2 dəfə artdı. Norveç ABŞ və İngiltərədən sonra özünün donanma tonnajına görə dünyada üçüncü yeri tutdu.
Zəngin təbii ehtiyatlara malik olan Norveç iqtisadi cəhətdən yüksək səviyyədə inkişaf etmiş sənaye ölkəsidir. Sənayenin mühüm sahələri: neft və təbii qaz çıxarılması, yeyinti, sellüloz-kağız, metallurgiya, kimya, ağac emalı və gəmiqayırmadır. Norveç dünya bazarına böyük həcmdə balıq və balıq məhsulları çıxara dövlətlər sırasındadır. Kənd təsərrüfatında əsas bölmə heyvandarlıqdır. Ölkəyə lazım olan ərzaq məhsullarının yarıdan çoxu idxal edilir.

=== Turizm ===
İl ərzində Norveç əhalisinin təxminən yarısı səyahətdə olur. Norveçin beynəlxalq turizm əlaqələri fəal inkişaf edir.1999-cu ildə 1mln.-dan artıq Norveç vətəndaşı xarci səfərlərdə işitrak etmişdir. Onlar səfər etdikləri ölkələrdə 4.7 mlrd. ABŞ dolları həc-mində pul xərcləmişlər. Həmin ildə Norveçə 4.5 mln.-a yaxın əcnəbi turist gəmişdir. Norveçdə xarici turizmin mövsümülüyü özünü açıq şəkildə büruzə verir.

Turistlərin yarıdan çoxu ölkəyə iyul, iyun və avqust aylarında gəlirlər. 1999-cu ildə ölkə turizm fəaliyyətindən təqribən 2.3 mlrd. ABŞ dolları həcmində gəlir əldə etmişdir. Baxma-yaraq ki, Norveçdə turistlərin gecələməsi üçün 190 min yer möv-cuddur.
Son vaxtlar ölkə tərəfindən turizm regionlarına dair güclü reklam kompaniyası həyata keçirilir. Turistlər tərfindən səyahətlər üçün seçilən region Norveç fyordları-dır. Gələn turistlərin 76%-i bura öz tutur. Bundan əlavə ölkədə safari turizmi, xüsusən balıqçılıq geniş yayılıb.

Norveç dağlar fyordlar və buzlaqlardan meydana gəlmiş, əl dəyilməmiş gözəlliyə sahib bir ölkədir. Norveçdə turistlərin avtomobillə qatarla etdikləri səyahətlərdə qar-şılaşdıqları təbii mənzərələr onları valeh edir.

Ölkənin cənubunda əkinçilik sahələri, möhtəşəm meşələr və çimərliklər geniş yer tutur. Norveçdə turistlər Svalbad adalarında fok, morj, və qütb ayılarının buzlar üzərin-dəki günəş duşuna şahid ola bilərlər.

Norveçin qayalı sahilləri, mənzərəli fyordları, Şimalın toxunulmamış təbiəti, ta-rixi-memarlıq abidələri əcnəbi turistləri cəlb edir. Norveçdə turistlərin toplaşdıqları əsas mərkəzlər – Oslo və ətrafı, Myosa göllər zonası, Bergen və ölkənin cənub-qərb sahilləri, Tronheym və Norveç dəniz sahilləri, fyordlar və ölkənin şimal bölgələridir.

== İdman ==
Norveç dağ-xizək idman növünün vətəni sayılır. Burada qış kurortlarının yaranma tarixi Avropa kurortlarının yaranma tarixi ilə üst-üstə düşür. Ümumiyyətlə iqliminə görə buranın kurortları qitədə ən uzunmüddətli kurortlardır. Ölkənin ən tanınmış kurortu Yaylo kurortudur. Burada qış idman növləri üçün yaxşı inkişaf etmiş baza var. Burada ilk yarışlar 1935-ci ildə keçirilib, qar bütün il boyu olur.

== Memarlıq ==
Norveç arxitekturası bənzərsiz gözəllikdə kilsələri ilə seçilir. Norveç mədəni ənənələrinə bağlı bir ölkədir. Burada toy, bayram və festivallarda ənənəvi paltarlar geyinmiş insanlara daha çox rast gəlinir.

== Dil ==
[[Norveç dili]] (rəsmi dövlət dili)

== İstinadlar ==
 {{İstinad siyahısı}}

== Həmçinin bax ==
*[[Norveçin dənizaşırı əraziləri]]
{{Norveç mövzularda}}
{{Avropa ölkələri}}
{{NATO}}

[[Kateqoriya:Norveç| ]]
[[Kateqoriya:Krallıqlar]]