Ortalama öldürücü doza

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

LD50 və ya ortalama öldürücü doza və ya DL50 (qədim yunancada δόσις , latınca lētālisdən LD50 , ingilis dilində lethal dose)[1] eksperiment üzvlərinin yarısının ölümünə səbəb olan maddənin orta öldürücü dozudur. Zəhərli və öldürücü toksik maddələr arasında geniş istifadə olunur.

Adətən vahid sınaq obyekti üçün vahid maddə kütləsini təyin edir. Tətqiq olunan obyektin heç bir antidot, xüsusi ehtiyat tədbirləri və ağırlaşdırıcı amillər qəbul edilmədən tipik vəziyyətdə və normal şəraitdə olması nəzərdə tutulur. Bəzi hallarda LC50 (ingilis dilində lethal concentration, öldürücü konsentrasiya ) və ya LCt50 ( ingilis dilində lethal concentration and time, oldürücü konsentrasiya və təsir müddəti ) abreviaturları ilə də qarşılaşılır. Onlar adətən zəhərli qazlar üçün istifadə olunur, bu da qazın havadakı öldürücü konsentrasiyasını və təsir müddətini göstərir.

Terminalogiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

LD50 adətən test nümunəsinin vahid kütləsinə düşən maddənin miqdarını ifadə edir, əsasən hər kiloqram kütləyə milliqramlarla, lakin bəzi hallarda maddənin toksikliyindən asılı olaraq , kiloqram bədən kütləsinə düşən maddə nanoqramlarla ( məsələn,botulinum toksini, polonium və onun birləşmələri kimi) , mikroqramlarla (aktiv zəhərləyici maddələr VX ,tetraetil qurğuşun) və ya qramlarla hesablanır. Beləliklə , bu , müxtəlif ölçülü heyvanlar üçün müxtəlif maddələrin nisbi toksikliyini müqayisə etməyə imkan verir( lakin, toksiklik təkcə bədən kütləsindən asılı deyildir).

50% -lik ölüm nisbətinin seçilməsi bizə baş verə biləcək qeyri-müəyyənliklərdən qaçmağa və keçiriləcək eksperimentlərin şərtlərini sadələşdirməyə imkan verir. Bu o deməkdir ki, LD50 bütün fərdlər üçün öldürücü doza deyildir, bəzilərinin daha aşağı doza ölümünə səbəb olduğu halda , digərləri LD50 –dən daha yuxarı dozalarda sağ qala bilər.

Öldürücü doza bədənə daxil olma üsulundan da asılıdır, belə ki , bir çox maddələr venadaxili üsulla qəbuluna nisbətən oral yolla daxil olduqda daha az zəhərli olur. Bu baxımdan LD50 əksəriyyət hallarda orqanizmə daxil olma üsulu ilə təqdim olunur.

LD50/30 və ya LD50/60 nisbi dəyərləri müvafiq olaraq 30 və 60 gün ərzində populyasiyanın yarısını öldürə biləcək doza kimi istifadə olunur (radiasiyaya şamil edilir). LCt50 – öldürücü dozanın bədən kütləsinə nisbətini göstərən müqayisəli ölçülər olub , burada C – konsentrasiya , t isə vaxtdır, mg min/m³ ilə ifadə olunur. LCt50 – dozası ölümdən çox əsasən qalıcı zərərlərə gətirib çıxarır. Bu cür ölçmələr daha çox aktiv zəhərli maddələrin effektivliyini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Konsentrasiya vaxtı ideyası ilk dəfə Fritz Haber tərəfindən irəli sürülüb və bəzən "Haber qanunu" da adlanır, bu qanuna görə 1 dəqiqə ərzində 1m2 dəriyə 100 mq maddə ilə edilən təsir , 10 mq maddə ilə 1m2 dəriyə 1o dəqiqə ərzində edilən təsirə bərabərdir. Hidrogen sianid kimi bəzi kimyəvi maddələr insan orqanizmi tərəfindən tez bir zamanda zərərsizləşdirilir və Haber qanunu onlara şamil edilmir. Belə hallarda öldürücü doza məruz qalma müddəti ərzində müşayiət olunmaqla LC50 olaraq verilə bilər. Kimyəvi məhsulların təhlükəsizliyi üzrə məlumat vərəqələrində Haber qanunun maddəyə şamil olunmasına baxmayaraq bu tip qeydlərdən də istifadə olunur. Patogen mikroorqanizmlər üçün orta infeksiya dozası kimi ölçü növündən də istifadə olunur. İD50 - nümunələrin 50%-ni yoluxdurmaq üçün tələb olunan fərdi mikroorqanizmlərin sayıdır (məsələn, adambaşına 1200 mikroorqanizm, oral yolla). Mikroorqanizmlərin faktiki sayını hesablamaq çətin olduğundan, İD bioloji analiz terminləri ilə də ifadə edilə bilər. Bioloji silahlarda yoluxucu doza 1dəqiqədə 1 kub metrdə olan yoluxucu dozların miqdarıdır ( məsələn, ICt = 100 ID50 × 1 dəq / 1 m³).

Məhdudiyyətlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üzərində təcrübə aparılan heyvanların genetik fərqliliklərindən və bədənə daxil olma üsulundan asılı olaraq əldə olunan nəticələrdə əhəmiyyətli dərəcədə fərqliliklər yarana bilər, ona görə də LD50 toksiklik ölçüsü kimi o qədər də etibarlı deyildir. Növlər arasında olan kəskin fərqlər səbəbilə siçovullar üçün təhlükəsiz hesab edilən hər hansı bir maddə, insan üçün son dərəcə zəhərli ola bilər (parasetamolun toksikliyinə nəzər yetirin), bunun əksi də mümkündür (şokalad insan üçün təhlükəsiz olduğu halda, bir çox heyvanlar üçün zəhərlidir). İlan kimi zəhərli canlıların zəhərini sınaqdan keçirərkən LD50 nəticələri siçanlar, siçovullar və insanlar arasındakı fizioloji fərqlərə görə yanıldıcı ola bilər. Bir çox zəhərli ilanlar siçanlarla uyğundurlar və onların zəhərindən xüsusən siçanların məhv edilməsində istifadə oluna bilər, manqustlar isə zəhərlənməyə daha dayanıqlı ola bilərlər.

Nümunələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Maddə

Heyvan, qəbul olunma üsulu LD50, q/kq İstinad
Su Siçovul, oral >90 [2]
Saxaroza Siçovul, oral 29,7 [3]
Natrium qlutamat Siçovul, oral 16,6 [4]
Vitamin C ( L - Askorbin turşusu) Siçovul, oral 11,9 [5]
Sianur turşusu Siçovul, oral 7,7 [6]
Kadmium sulfid Siçovul, oral 7,08 [7]
Etanol Siçovul, oral 7,06 [8]
Natrium izopropil metilfosfonat (IMPA, sarin metaboliti) Siçovul, oral 6,86 [9]
Melamin Siçovul, oral 6 [6]
Melamin siyanurat Siçovul, oral 4,1 [6]
Natrium molibdat Siçovul, oral 4 [10]
Xörək duzu Siçovul, oral 3 [11]
Parasetamol ( asetominafin) Siçovul, oral 1,944 [12]
Tetrahidrokannabinol (THC) Siçovul, oral 1,270 [13]
Metal arsenik Siçovul, oral 0,763 [14]
Alkilbenzildimetilamonium xlorid Siçovul, oral 0,3045 [15]
Kumarin (darçından və digər bitkilərdən) Siçovul, oral 0,293 [16]
Asetilsalisil turşusu (Aspirin) Siçovul, oral 0,2 [17]
Kofein Siçovul, oral 0,192 [18]
Arsen (III) sulfid Siçovul, oral 0,185 [19]
Natrium nitrid Siçovul, oral 0,18 [20]
Bisoprolol Siçan , oral 0,1 [21]
Kobalt (II) xlorid Siçovul, oral 0,08 [22]
Kadmium oksid Siçovul, oral 0,072 [23]
Natrium florid Siçovul, oral 0,052 [24]
Nikotin Siçovul, oral

siçan, oral                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

0,05
0,0033 		[25]
[26]
Pentaboran İnsan, oral <0,05 [27]
Kapsaisin Siçan , oral 0,0472 [28]
Merkuri (II) xlorid Siçovul, transdermal 0,041 [29]
d-lisergik turşu dietilamid (LSD) Siçovul, venadaxili 0,0165 [30]
Arsen (III) oksid Siçovul, oral 0,014 [31]
Metal arsenik Siçovul, intraperitonal 0,013 [32]
Natrium siyanid Siçovul, oral 0,0064 [33]
Hidrosiyanik turşusu Siçan, peroral 0,0035
Ağ fosfor Siçovul, oral 0,00303 [34]
Endrin İnsan, aerozol,inqalyasiya 0,002
Striknin İnsan, oral 0,001 [35]
Kantaridin İnsan, oral 0,0005
Aflatoksin B1 Siçovul, oral 0,00048 [36]
Braziliya əsgər hörümçək növünün zəhəri Siçovul, oral 0,000134 [37]
α-Amanitin İnsan, oral 0,0001 [38]
Makkoy taipan zəhəri Siçovul, dərialtı 0,000025 [39]
Risin Siçovul, dərialtı

Siçovul , oral

0,000022
0,02 		[40]
2,3,7,8-Tetraxlorodibenzodioksin Siçovul, oral 0,00002 [41]
Sarin Siçan, dərialtına inyeksiya 0,0000172 [42]
VX İnsan, oral, inqalyasiya, dərialtına 0,0000023 [43]
Batraxotoksin (ox qurbağasının zəhərindən) İnsan, dərialtına inyeksiya 0,000002 [44]
Saksitoksin İnsan, oral 0,0000002
Maytotoksin Siçan, rektal 0,00000013 [45]
Polonium İnsan, oral,inyeksiya, inqalyasiya 0,00000001 [46]
Botulinum toksini (Botox) İnsan, inqalyasiya 0,000000001 [47]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "СРЕДНЯЯ СМЕРТЕЛЬНАЯ ДОЗА — МЧС РОССИИ". МЧС России (rus). 2021-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-01.
  2. ↑ "Material Safety Data Sheet Water MSDS". Section 11: Toxicological Information for the LD50 verification. 2012-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  3. ↑ "Safety (MSDS) data for sucrose". 2011-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  4. ↑ Walker R., Lupien J. R. The safety evaluation of monosodium glutamate // Journal of Nutrition[ing.] . 130 (journal) (ingilis). № 4S Suppl. — 2000. aprel. — 1049S—52S. PMID 10736380.
  5. ↑ "Safety (MSDS) data for ascorbic acid". Oxford University. 2005-10-09. 2007-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-02-21.
  6. ↑ 1 2 3 A.A. Babayan, A.V.Aleksandryan, «Toxicological characteristics of melamine cyanurate, melamine and cyanuric acid», Zhurnal Eksperimental’noi i Klinicheskoi Meditsiny, Vol.25, 345-9 (1985)
  7. ↑ "Advanced Search — Alfa Aesar — A Johnson Matthey Company" (PDF). 2015-07-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  8. ↑ "Safety (MSDS) data for ethyl alcohol". 2011-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  9. ↑ Mecler, Francis J. Mammalian Toxological Evaluation of DIMP and DCBP (Phase 3 - IMPA) (Final report). Litton Bionetics, Inc. 1981.. — «The oral LD50 values for the test material, IMPA, were 7650 and 6070 mg/kg for male and female rats, respectively.».
  10. ↑ "Safety (MSDS) data for sodium molybdate". 2011-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  11. ↑ "Safety (MSDS) data for sodium chloride". 2007-10-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  12. ↑ "Safety (MSDS) data for 4-acetamidophenol". 2009-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  13. ↑ "LD50 values of THC in fischer rats". 2013-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  14. ↑ [1][ölü keçid]
  15. ↑ Frank T. Sanders, redaktor"Reregistration Eligibility Decision for Alkyl Dimethyl Benzyl Ammonium Chloride (ADBAC)" (PDF). U.S. Environmental Protection Agency Office of Prevention, Pesticides, and Toxic Substances. 2006. 114. 2009-10-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2009-03-31.
  16. ↑ Coumarin Material Safety Data Sheet (MSDS) Arxiv surəti 21 oktyabr 2004 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-09-27 at the Wayback Machine
  17. ↑ "Safety (MSDS) data for acetylsalicylic acid". 2011-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  18. ↑ "Safety (MSDS) data for caffeine". 2007-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  19. ↑ "MATERIAL SAFETY DATA SHEET - Spent Metal Catalyst" (PDF). 2011-09-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  20. ↑ Safety (MSDS) data for sodium nitrite[ölü keçid]
  21. ↑ "DrugBank data for bisoprolol". 2020-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  22. ↑ "Safety (MSDS) data for cobalt (II) chloride". 2011-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  23. ↑ Safety (MSDS) data for cadmium oxide[ölü keçid]
  24. ↑ "Sodium Fluoride MSDS". 2011-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  25. ↑ "Safety (MSDS) data for nicotine". 2007-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  26. ↑ "IPCS INCHEM". 2017-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  27. ↑ "Pentaborane chemical and safety data" (PDF). 2013-05-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  28. ↑ "Capsaicin Material Safety Data Sheet" (PDF). sciencelab.com. 2007. 2007-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-07-13.
  29. ↑ "Advanced Search". 2015-07-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  30. ↑ "Erowid LSD (Acid) Vault : Fatalities / Deaths". 2021-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-04.
  31. ↑ "Safety (MSDS) data for arsenic trioxide". 2010-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  32. ↑ "Safety (MSDS) data for metallic arsenic". 2011-01-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  33. ↑ "Safety (MSDS) data for sodium cyanide". 2009-01-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  34. ↑ "Hexachloroethane" (PDF). 2006-06-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-01-03.
  35. ↑ INCHEM: Chemical Safety Information from Intergovernmental Organizations: Strychnine Arxivləşdirilib 2015-01-03 at the Wayback Machine.
  36. ↑ "Safety (MSDS) data for aflatoxin B1". 2012-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  37. ↑ Venomous Animals and their Venoms, vol. III, ed. Wolfgang Bücherl and Eleanor Buckley
  38. ↑ [2] Arxivləşdirilib 2019-06-08 at the Wayback Machine.
  39. ↑ "LD50 for various snakes". 2012-02-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  40. ↑ "Ricin (from Ricinus communis) as undesirable substances in animal feed". 2014-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  41. ↑ "U.S. National Toxicology Program acute toxicity studies for Dioxin (2,3,7,8-TCDD)". 2014-09-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  42. ↑ "Histochemical Demonstration of Calcium Accumulation in Muscle Fibres after Experimental Organophosphate Poisoning". 2016-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-03.
  43. ↑ "Toxicity of the Organophosphate Chemical Warfare Agents GA, GB, and VX: Implications for Public Protection". 2008-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-02-14.
  44. ↑ "Brief Review of Natural Nonprotein Neurotoxins". 2013-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-02-13.
  45. ↑ Yokoyama, Akihiro; Murata, Michio; Oshima, Yasukatsu; Iwashita, Takashi; Yasumoto, Takeshi. Some Chemical Properties of Maitotoxin, a Putative Calcium Channel Agonist Isolated from a MarineDinoflagellate // J. Biochem.[ing.] . 104 (journal) (ingilis). № 2. 1988. 184—187. PMID 3182760. 2016-09-27 tarixində arxivləşdirilib.
  46. ↑ Topic 2 Toxic Chemicals and Toxic Effects Arxiv surəti 29 sentyabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2007-09-29 at the Wayback Machine
  47. ↑ Fleming, Diane O.; Hunt, Debra Long. Biological Safety: principles and practices. Washington, DC: ASM Press[ing.]. 2000. 267. ISBN 1-55581-180-9.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ortalama_öldürücü_doza&oldid=7795734"