Pasxa üçün mənbəyə bax

{{Bayram
|adı         = Pasxa
|baxış       = [[Xristianlıq|xristian]]
|şəkil       = Raffaello Sanzio Auferstehung Christi Sao Paulo.jpg
|ölçüsü      = 250px
|izahı       = <small>''[[Rafael Santi]]nin təsvir etdiyi [[Məsihin dirilməsi (Rafael)|Məsihin dirilməsi]]''</small>
|rəsmi adı   = Pasxa
|adlandırma  = 
|keçirilir   = 
|rəngi       = Lavender
|növ         = xristian, mədəni
|mənası      = [[İsanın çarmıxa çəkilməsi|İsanın çarmıxa çəkilərək öldürülməsindən]] sonra [[İsanın dirilməsi|dirilməsi]] qeyd edilir.
|başlayır    = 
|bitir       = 
|tarixi      = 
|tarix2013   = 15 Aprel (Şərq)<br>8 Aprel (Qərb)
|tarix2014   = <!-- hər il dəyişən günlər üçün -->
|tarix2014   = <!-- hər il dəyişən günlər üçün -->
|qeyd_olunur = 
|ənənə       = 
|bağlıdır    = 
}}

'''Fəsh'''<ref>http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=142936&pno=150 {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20210923055559/http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=142936&pno=150 |date=2021-09-23 }} Qənizadə, Sultan Məcid. (Şeyda bəy Şirvani) Lüğət rusi və türki (s.293)</ref><ref>Hüseyn Tövfiqi, Böyük dinlərlə tanışlıq, Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı, 2013</ref><ref>https://obastan.com/eyd/772971/?l=az {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220328002531/https://obastan.com/eyd/772971/?l=az |date=2022-03-28 }} eydi-fəsh — pasxa bayramı</ref> və ya '''Pasxa''' ({{dil-ang|Ēostre}}, {{Dil-la|Pascha}}; {{Dil-grc|Πάσχα}} ''Pasxa'', {{Dil-he|פֶּסַח}} ''[[Pesah|Pesax]]''<ref name=Etymology>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=4StZDvPCcJEC&pg=PA201&dq=Pascha+Easter&hl=en&sa=X&ei=ZwKAT4zVB4WI0QHv_KHSBw&sqi=2&ved=0CD8Q6AEwAg#v=onepage&q=Pascha%20Easter&f=false|title = Europe: A History|author = Norman Davies|publisher = HarperCollins|quote = In most European languages Easter is called by some variant of the late Latin word ''Pascha'', which in turn derives from the Hebrew ''pesach'', ''passover'.|date = 20 January 1998|access-date = 20 June 2013|archive-date = 24 April 2015|archive-url = https://web.archive.org/web/20150424051257/http://books.google.com/books?id=4StZDvPCcJEC&pg=PA201&dq=Pascha+Easter&hl=en&sa=X&ei=ZwKAT4zVB4WI0QHv_KHSBw&sqi=2&ved=0CD8Q6AEwAg#v=onepage&q=Pascha%20Easter&f=false|url-status = live}}</ref>) – el arasında həm də '''Qızıl yumurta bayramı'''<ref>[https://azerdict.com/izahli-luget/q%C4%B1z%C4%B1l "Qızıl"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20140716013823/http://azerdict.com/izahli-luget/Q%C4%B1z%C4%B1l |date=2014-07-16 }}. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti.</ref> kimi tanınan [[Əhdi-Cədid]]də təsvir edildiyinə əsasən, [[İsanın çarmıxa çəkilməsi]]ndən üç gün sonra [[İsanın dirilməsi|dirilməsi]] münasibətilə qeyd edilən xristian festival və bayramıdır.<ref>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=gDbKexa1jfcC&pg=PA224&dq=easter+central+feast&hl=en&sa=X&ei=ZwaAT7q9H8nf0QHw35T_Bw&ved=0CE0Q6AEwBDgK#v=onepage&q=easter%20central%20feast&f=false|title = Anniversaries and Holidays|author = Bernard Trawicky, Ruth Wilhelme Gregory|publisher = American Library Association|quote = Easter is the central celebration of the Christian liturgical year. It is the oldest and most important Christian feast, celebrating the Resurrection of Jesus Christ. The date of Easter determines the dates of all movable feasts except those of Advent.|year = 2000|access-date = 2013-06-20|archive-date = 2022-04-11|archive-url = https://web.archive.org/web/20220411010340/https://books.google.com/books?id=gDbKexa1jfcC&pg=PA224&dq=easter+central+feast&hl=en&sa=X&ei=ZwaAT7q9H8nf0QHw35T_Bw&ved=0CE0Q6AEwBDgK#v=onepage&q=easter%20central%20feast&f=false|url-status = live}}</ref><ref>{{cite book | last = Aveni | first = Anthony | title = "The Easter/Passover Season: Connecting Time's Broken Circle", ''The Book of the Year: A Brief History of Our Seasonal Holidays'' | publisher = [[Oxford University Press]] | year = 2004 | pages = 64–78 | url = http://books.google.com/?id=4Mmmvol6DvkC&printsec=frontcover#v=onepage&q= | isbn = 0-19-517154-3 }}</ref> Pasxa, qırx günlük oruc və ibadət müddəti olan [[Böyük pəhriz]]dən əvvəlki [[Ehtiras (xristianlıq)|İsanın ehtirası]]nın kuliminasiyasıdır. Böyük pəhrizin, [[Pasxa triduumu]], [[Sonuncu şam yeməyi]] və [[Ayaq yuma (xristianlıq)|ayaq yuma]]nın<ref>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=dyWqm3hCMC0C&pg=PA113&dq=Triduum+Maundy&hl=en&sa=X&ei=4Dl7T9fvGoLi0QGfwI2MBg&ved=0CDsQ6AEwAQ#v=onepage&q=Triduum%20Maundy&f=false|title = The Companion to the Book of Common Worship|author = Peter C. Bower|publisher = Geneva Press|quote = Maundy Thursday (or ''le mandé''; Thursday of the ''Mandatum'', Latin, commandment). The name is taken from the first few words sung at the ceremony of the washing of the feet, "I give you a new commandment" (John 13:34); also from the commandment of Christ that we should imitate His loving humility in the washing of the feet (John 13:14–17). The term ''mandatum'' (maundy), therefore, was applied to the rite of foot-washing on this day.|accessdate = 11 April 2009|archive-date = 4 June 2016|archive-url = https://web.archive.org/web/20160604025818/http://www.books.google.com/books?id=dyWqm3hCMC0C&pg=PA113&dq=Triduum+Maundy&hl=en&sa=X&ei=4Dl7T9fvGoLi0QGfwI2MBg&ved=0CDsQ6AEwAQ#v=onepage&q=Triduum%20Maundy&f=false|url-status = live}}</ref><ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=Tbb9axN6qFwC&pg=PA33&dq=The+Three+Days+Maundy&hl=en&sa=X&ei=xzl7T4KRCMrq0gHgw5SqBg&ved=0CEMQ6AEwAg#v=onepage&q=The%20Three%20Days%20Maundy&f=false|title=Three Day Feast: Maundy Thursday, Good Friday, and Easter|publisher=[[Augsburg Books]]|author=Gail Ramshaw|quote=In the liturgies of the Three Days, the service for Maundy Thursday includes both, telling the story of Jesus' last supper and enacting the footwashing.|year=2004|accessdate=11 April 2009|archive-date=16 September 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140916210657/http://books.google.com/books?id=Tbb9axN6qFwC&pg=PA33&dq=The+Three+Days+Maundy&hl=en&sa=X&ei=xzl7T4KRCMrq0gHgw5SqBg&ved=0CEMQ6AEwAg#v=onepage&q=The%20Three%20Days%20Maundy&f=false|url-status=live}}</ref> anıldığı [[Müqəddəs cümə axşamı]]nın, həmçinin, İsanın çarmıxa çəkilməsi və öldürülməsinin anıldığı [[Müqəddəs Cümə]] gününün də daxil olduğu sonuncu həftəsi "[[Müqəddəs həftə]]" adlanır.<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=uZFRAAAAYAAJ&pg=PT125&dq=maundy+thursday+spy+wednesday&hl=en&sa=X&ei=xj17T6DaIOLm0QGf7s2vBg&ved=0CFIQ6AEwBQ#v=onepage&q=maundy%20thursday%20spy%20wednesday&f=false|title=New century reference library of the world's most important knowledge: complete, thorough, practical, Volume 3|publisher=Syndicate Pub. Co.|author=Leonard Stuart|quote=Holy Week, or Passion Week, the week which immediately precedes Easter, and is devoted especially to commemorating the passion of our Lord. The Days more especially solemnized during it are Holy Wednesday, Maundy Thursday, Good Friday, and Holy Saturday.|year=1909|accessdate=21 iyun 2013|archive-date=2014-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20141028232046/http://books.google.com/books?id=uZFRAAAAYAAJ&pg=PT125&dq=maundy+thursday+spy+wednesday&hl=en&sa=X&ei=xj17T6DaIOLm0QGf7s2vBg&ved=0CFIQ6AEwBQ#v=onepage&q=maundy%20thursday%20spy%20wednesday&f=false|url-status=live}}</ref> Pasxadan sonra əlli günlük [[Pasxa fəsli]] adlı dövr başlanır ki, həmin dövr də [[Müqəddəs Üçlük günü]] ilə başa çatır.

Pasxa [[günü dəyişən bayram]]dır və qeyd edildiyi gün müasir təqvimlə uyğun deyil. [[Birinci Nikeya Kilsə Məclisi]] (325-ci il) Pasxa tarixini Mart ekinoksundan (gecə ilə gündüzün bərabərləşməsi) sonrakı ay bütövlənməsindən ([[Pasxa bütöv ayı]]) sonrakı ilk bazar günü olaraq müəyyən edir.<ref name="oikoumene.org">{{Cite web |title=Frequently asked questions about the date of Easter |url=http://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-commissions/faith-and-order-commission/i-unity-the-church-and-its-mission/frequently-asked-questions-about-the-date-of-easter.html |access-date=2013-06-20 |archive-date=2011-04-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110422235601/http://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-commissions/faith-and-order-commission/i-unity-the-church-and-its-mission/frequently-asked-questions-about-the-date-of-easter.html |url-status=dead }}</ref> Kilsə təqviminə görə ekinoksun 21 martda (baxmayaraq ki, astronomik təqvimə əsasən əksər illərdə bərabərləşmə 20 martda baş verir) baş verməsi qəbul edilir və Bütöv Ay astronomik təqvimlə heç də həmişə uyğunlaşmır. Beləcə, Pasxa tarixi 22 martla 25 aprel arasında dəyişir. [[Şərqi Ortodoks Kilsəsi|Şərq xristianlığında]] Pasxa tarixinin hesablanması zamanı XI əsrdən bərabərləşmənin 21 mart tarixi qəbul edildiyi [[Yuli təqvimi]]nə əsaslanılır, 3 aprelin bərabərləşmə hesab edildiyi [[Qriqori təqvimi]]ndə isə Pasxa tarixi 4 aprellə 8 may arasında dəyişir.

Təqvimdəki mövqeyi və simvolikası baxımından Pasxa, qədim [[Yəhudilər|yəhudi]] bayramlarından biri olan Pesaxa əsaslanır. Əksər dillərdə "''Pasxa''" ("''Easter''") və "''Pesax''" sözləri də əlaqəli və ya [[omonim]] sözlər kimi işlədilir.<ref>{{cite book|first=Francis X.|last=Weiser|url=http://www.scribd.com/doc/3957343/Handbook-of-Christian-Feasts-and-Customs|title=Handbook of Christian Feasts and Customs|page=214|location=New York|publisher=Harcourt, Brace and Company|year=1958|isbn=0-15-138435-5|access-date=2013-06-20|archive-date=2016-03-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160308112948/https://www.scribd.com/doc/3957343/Handbook-of-Christian-Feasts-and-Customs|url-status=live}}</ref> Dünyanın müxtəlif hissələrində bir-birindən fərqli [[Pasxa adətləri]] olsa da, şəfəq xidmətləri, Pasxa bayramlaşması, kilsə dövrələməsi<ref>{{cite web | url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780198607663.001.0001/acref-9780198607663-e-201 | title=clipping the church | publisher=Oxford University Press | work=Oxford Reference | accessdate=30 March 2013 | archive-date=12 April 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200412143800/http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780198607663.001.0001/acref-9780198607663-e-201 | url-status=live }}</ref> və [[İsa]]nın [[boş türbə]]sinin simvolu olan bəzədilmiş [[Pasxa yumurtası|Pasxa yumurtaları]] ümumi motivlərdir.<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=mzKVPZthGHUC&pg=PA51&dq=easter+egg+Christian&hl=en&sa=X&ei=kZGAT6WsFeTv0gGryZ2aCA&ved=0CFEQ6AEwAQ#v=onepage&q=easter%20egg%20Christian&f=false|title=Christianity|publisher=[[Nelson Thornes]]|author=Anne Jordan|quote=Easter eggs are used as a Christian symbol to represent the empty tomb. The outside of the egg looks dead but inside there is new life, which is going to break out. The Easter egg is a reminder that Jesus will rise from His tomb and bring new life. Orthodox Christians dye boiled eggs red to represent the blood of Christ shed for the sins of the world.|date=5 April 2000|accessdate=7 April 2012|archive-date=20 June 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130620083157/http://books.google.com/books?id=mzKVPZthGHUC&pg=PA51&dq=easter+egg+Christian&hl=en&sa=X&ei=kZGAT6WsFeTv0gGryZ2aCA&ved=0CFEQ6AEwAQ#v=onepage&q=easter%20egg%20Christian&f=false|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=hPMVAAAAYAAJ&pg=PA119&dq=easter+egg+empty+tomb&hl=en&sa=X&ei=IpWAT_e-EKnh0QHVmI3RBw&ved=0CDsQ6AEwADgK#v=onepage&q=easter%20egg%20empty%20tomb&f=false|title=The Guardian, Volume 29|publisher=H. Harbaugh|quote=Just so, on that first Easter morning, Jesus came to life and walked out of the tomb, and left it, as it were, an empty shell. Just so, too, when the Christian dies, the body is left in the grave, an empty shell, but the soul takes wings and flies away to be with God. Thus you see that though an egg seems to be as dead as a stone, yet it really has life in it; and also it is like Christ's dead body, which was raised to life again. This is the reason we use eggs on Easter. (In olden times they used to color the eggs red, so as to show the kind of death by which Christ died,-a ''bloody'' death.)|year=1878|accessdate=7 April 2012|archive-date=17 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220517050228/https://books.google.com/books?id=hPMVAAAAYAAJ&pg=PA119&dq=easter+egg+empty+tomb&hl=en&sa=X&ei=IpWAT_e-EKnh0QHVmI3RBw&ved=0CDsQ6AEwADgK#v=onepage&q=easter%20egg%20empty%20tomb&f=false|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=Wn-38NunUnAC&pg=PT120&dq=easter+egg+Christian&hl=en&sa=X&ei=vZKAT_q5OeHw0gH56bSMCA&ved=0CH0Q6AEwCA#v=onepage&q=easter%20egg%20Christian&f=false|title=Christian belief and practice|publisher=[[Heinemann (publisher)|Heinemann]]|author=Gordon Geddes, Jane Griffiths|quote=Red eggs are given to Orthodox Christians after the Easter Liturgy. They crack their eggs against each other's. The cracking of the eggs symbolizes a wish to break away from the bonds of sin and misery and enter the new life issuing from Christ's resurrection.|date=22 January 2002|accessdate=7 April 2012|archive-date=17 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220517024153/https://books.google.com/books?id=Wn-38NunUnAC&pg=PT120&dq=easter+egg+Christian&hl=en&sa=X&ei=vZKAT_q5OeHw0gH56bSMCA&ved=0CH0Q6AEwCA#v=onepage&q=easter%20egg%20Christian&f=false|url-status=live}}</ref> Əlavə olaraq, yumurta döyüşdürülməsi, [[Pasxa dovşanı]], Pasxa oyun və festivalları kimi ənənələr də vardır ki, bu ənənələr də xristianlarla yanaşı, qeyri-xristian topluluqlar arasında da geniş yayılmışdır.<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=GZsHDG1-4X0C&pg=PT109&dq=Many+congregations+today+continue+to+have+Easter+egg+hunts+for+the+children+after+the+services+on+Easter+Day.&hl=en&sa=X&ei=1beAT5W0Gabh0QGyxsTlBw&ved=0CD0Q6AEwAA#v=onepage&q=Many%20congregations%20today%20continue%20to%20have%20Easter%20egg%20hunts%20for%20the%20children%20after%20the%20services%20on%20Easter%20Day.&f=false|title=The Church Standard, Volume 74|publisher=Church Publishing, Inc.|quote=In parts of Europe, the eggs were dyed red and were then cracked together when people exchanged Easter greetings. Many congregations today continue to have Easter egg hunts for the children after the services on Easter Day.|author=Vicki K. Black|date=1 July 2004|accessdate=7 April 2012|archive-date=16 September 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140916211128/http://books.google.com/books?id=GZsHDG1-4X0C&pg=PT109&dq=Many+congregations+today+continue+to+have+Easter+egg+hunts+for+the+children+after+the+services+on+Easter+Day.&hl=en&sa=X&ei=1beAT5W0Gabh0QGyxsTlBw&ved=0CD0Q6AEwAA#v=onepage&q=Many%20congregations%20today%20continue%20to%20have%20Easter%20egg%20hunts%20for%20the%20children%20after%20the%20services%20on%20Easter%20Day.&f=false|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=c4FPAAAAYAAJ&pg=PA844&dq=When+the+custom+was+carrierd+over+into+Christian+practice+the+Easter+eggs+were+usually+sent+to+the+priests+to+be+blessed+and+sprinked+with+holy+water.&hl=en&sa=X&ei=J7eAT56zAbO30AHu2qi9Dg&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=When%20the%20custom%20was%20carrierd%20over%20into%20Christian%20practice%20the%20Easter%20eggs%20were%20usually%20sent%20to%20the%20priests%20to%20be%20blessed%20and%20sprinked%20with%20holy%20water.&f=false|title=The Church Standard, Volume 74|publisher=Walter N. Hering|quote=When the custom was carrierd over into Christian practice the Easter eggs were usually sent to the priests to be blessed and sprinked with holy water. In later times the coloring and decorating of eggs was introduced, and in a royal roll of the time of Edward I., which is preserved in the Tower of London, there is an entry of 18d. for 400 eggs, to be used for Easter gifts.|year=1897|accessdate=7 April 2012|archive-date=17 September 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140917003339/http://books.google.com/books?id=c4FPAAAAYAAJ&pg=PA844&dq=When+the+custom+was+carrierd+over+into+Christian+practice+the+Easter+eggs+were+usually+sent+to+the+priests+to+be+blessed+and+sprinked+with+holy+water.&hl=en&sa=X&ei=J7eAT56zAbO30AHu2qi9Dg&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=When%20the%20custom%20was%20carrierd%20over%20into%20Christian%20practice%20the%20Easter%20eggs%20were%20usually%20sent%20to%20the%20priests%20to%20be%20blessed%20and%20sprinked%20with%20holy%20water.&f=false|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=if70Aqo36WYC&pg=PR5&dq=easter+egg+hunt+non-Christians&hl=en&sa=X&ei=SNOAT7uGFcus0AGpmoHJCQ&ved=0CFEQ6AEwAw#v=onepage&q=easter%20egg%20hunt%20non-Christians&f=false|title = From Preparation to Passion|quote = So what preparations do most Christians and non-Christians make? Shopping for new clothing often signifies the belief that Spring has arrived, and it is a time of renewal. Preparations for the Easter Egg Hunts and the Easter Ham for the Sunday dinner are high on the list too.|year = 2010|accessdate = 7 April 2012|archive-date = 16 September 2014|archive-url = https://web.archive.org/web/20140916232137/http://books.google.com/books?id=if70Aqo36WYC&pg=PR5&dq=easter+egg+hunt+non-Christians&hl=en&sa=X&ei=SNOAT7uGFcus0AGpmoHJCQ&ved=0CFEQ6AEwAw#v=onepage&q=easter%20egg%20hunt%20non-Christians&f=false|url-status = live}}</ref><ref>{{cite book |url=http://books.google.com/books?id=_ho1VxKARgEC&pg=RA1-PA99&lpg=RA1-PA99&dq=easter+egg+hunt+non-Christians&source=bl&ots=N2Vj6P0je9&sig=csI8BhnSQrrtJfCdepLm_8yo9s0&hl=en&sa=X&ei=t9uAT7bqB-atiQLjtqmUAw&ved=0CGoQ6AEwCDgK#v=onepage&q=easter%20egg%20hunt%20non-Christians&f=false |title=An A-Z of Modern America |first=Alicia |last=Duchak |year=2002 |publisher=Rutledge |access-date=2013-06-20 |archive-date=2016-11-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161127232158/https://books.google.com/books?id=_ho1VxKARgEC&pg=RA1-PA99&lpg=RA1-PA99&dq=easter+egg+hunt+non-Christians&source=bl&ots=N2Vj6P0je9&sig=csI8BhnSQrrtJfCdepLm_8yo9s0&hl=en&sa=X&ei=t9uAT7bqB-atiQLjtqmUAw&ved=0CGoQ6AEwCDgK#v=onepage&q=easter%20egg%20hunt%20non-Christians&f=false |url-status=live }}</ref>

== Etimologiyası ==
Həm [[Qədim yunan dili|qədim yunan]], həm də [[latın dili]]ndə II əsrdə bu xristian bayramı yəhudilərin [[Misir]]dən çıxmasının qeyd edildiyi [[Pesax]] (פֶּסַח) bayramının adından [[arami dili]]ndə formalaşmış Pasxa sözü ilə ifadə olunur.<ref name="HC">{{cite web | url=http://www.history.com/topics/history-of-easter/videos#history-of-the-holidays-easter-video | title=History of Easter | publisher=A&E Television Networks | work=The History Channel website | accessdate=9 March 2013 | archive-date=31 May 2013 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130531191802/http://www.history.com/topics/history-of-easter/videos#history-of-the-holidays-easter-video | url-status=live }}</ref><ref>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=PB-zfFmR0I0C&pg=PA21&dq=%22Pascha%22+name&hl=en&sa=X&ei=FqKAT_eTKMfA0AG7xMHXBw&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Pascha%22%20name&f=false|title = The Antenicene Pascha: A Rhetorical History|author = Karl Gerlach|publisher = Peeters Publishers|quote = The second century equivalent of easter and the paschal Triduum was called by both Greek and Latin writers "Pascha (πάσχα)", a Greek transliteration of the Aramaic form of the Hebrew פֶּסַח, the Passover feast of Ex. 12.|page = XVIII|year = 1998|access-date = 2013-06-22|archive-date = 2019-12-16|archive-url = https://web.archive.org/web/20191216003629/https://books.google.com/books?id=PB-zfFmR0I0C&pg=PA21&dq=%22Pascha%22+name&hl=en&sa=X&ei=FqKAT_eTKMfA0AG7xMHXBw&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Pascha%22%20name&f=false|url-status = live}}</ref> [[Efes]]dən [[Həvari Pavel]] yazır ki, ''"Məsih bizim Pasxamız olaraq özünü qurban etdi"'', həmçinin efesli xristianlar İsanın çarmıxa çəkilməsi haqqında 12 deyimi ilk eşidənlər deyildilər. [[İngilis dili]]nin təsir dairəsində olmayan əksər xalqlar bu gün də bu bayramı Pasxa adlandırır.<ref name="Etymology"/><ref>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=PB-zfFmR0I0C&pg=PA21&dq=%22Pascha%22+name&hl=en&sa=X&ei=FqKAT_eTKMfA0AG7xMHXBw&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Pascha%22%20name&f=false|title = The Antenicene Pascha: A Rhetorical History|author = Karl Gerlach|publisher = Peters Publishers|quote = For while it is from Ephesus that Paul writes, "Christ our Pascha has been sacrificed for us," Ephesian Christians were not likely the first to hear that Ex 12 did not speak about the rituals of Pesach, but the death of Jesus of Nazareth.|page = 21|year = 1998|access-date = 2013-06-22|archive-date = 2019-12-16|archive-url = https://web.archive.org/web/20191216003629/https://books.google.com/books?id=PB-zfFmR0I0C&pg=PA21&dq=%22Pascha%22+name&hl=en&sa=X&ei=FqKAT_eTKMfA0AG7xMHXBw&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Pascha%22%20name&f=false|url-status = live}}</ref><ref name=Passover>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=CRvzTM0kev4C&pg=PA96&dq=In+many+countries+the+name+of+the+Christian+feast+we+call+Easter&hl=en&sa=X&ei=7ruAT-WLE6jo0QH6tdSLCA&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=In%20many%20countries%20the%20name%20of%20the%20Christian%20feast%20we%20call%20Easter&f=false|title = Welcome to the Church Year: An Introduction to the Seasons of the Episcopal Church|author = Vicki K. Black|publisher = Church Publishing, Inc.|quote = Easter is still called by its older Greek name, ''Pascha'', which means "Passover", and it is this meaning as the Christian Passover-the celebration of Jesus' triumph over death and entrance into resurrected life-that is the heart of Easter in the church. For the early church, Jesus Christ was the fulfillment of the Jewish Passover feast: through Jesus, we have been freed from slavery of sin and granted to the Promised Land of everlasting life.|date = 1 July 2004|access-date = 22 June 2013|archive-date = 11 July 2019|archive-url = https://web.archive.org/web/20190711212124/https://books.google.com/books?id=CRvzTM0kev4C&pg=PA96&dq=In+many+countries+the+name+of+the+Christian+feast+we+call+Easter&hl=en&sa=X&ei=7ruAT-WLE6jo0QH6tdSLCA&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=In%20many%20countries%20the%20name%20of%20the%20Christian%20feast%20we%20call%20Easter&f=false|url-status = live}}</ref><ref>{{cite book|url = http://books.google.com/books?id=PB-zfFmR0I0C&pg=PA21&dq=%22Pascha%22+name&hl=en&sa=X&ei=FqKAT_eTKMfA0AG7xMHXBw&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Pascha%22%20name&f=false|title = The Antenicene Pascha: A Rhetorical History|author = Karl Gerlach|publisher = Peeters Publishers|quote = Long before this controversy, Ex 12 as a story of origins and its ritual expression had been firmly fixed in the Christian imagination. Though before the final decades of the 2nd century only accessible as an exegetical tradition, already in the Paulin letters the Exodus saga is deeply involved with the celebration of bath and meal. Even here, this relationship does not suddenly appear, but represents developments in ritual narrative that mus have begun at the very inception of the Christian message. Jesus of Nazareth was crucified during Pesach-Mazzot, an event that a new covenant people of Jews and Gentiles both saw as definitive and defining. Ex 12 is thus one of the few reliable guides for tracing the synergism among ritual, text, and kerygma before the Council of Nicaea.|page = 21|year = 1998|access-date = 2013-06-22|archive-date = 2019-12-16|archive-url = https://web.archive.org/web/20191216003629/https://books.google.com/books?id=PB-zfFmR0I0C&pg=PA21&dq=%22Pascha%22+name&hl=en&sa=X&ei=FqKAT_eTKMfA0AG7xMHXBw&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Pascha%22%20name&f=false|url-status = live}}</ref>

Müasir ingilis dilində istifadə edilən "Easter" sözü, müasir alman dilində istifadə olunan "Ostern" sözü ilə qohumdur və qədim ingilis dilində olan "Ēastre" və ya "Ēostre"<ref group ="nb">{{IPA|ˈæːɑstre, ˈeːostre}}</ref> sözündən gəlməkdədir. Ümumilikdə bu söz Anqlo-Sakson tanrısı olan "Ēostre"un, geniş anlamda [[Hind-Avropa dilləri|Hind-Avropa mənşəli xalqların]] Şəfəq tanrısının adından qaynaqlanmaqdadır.{{#tag:ref|Məsələn "Qədim ingilis dilində ''Eastre'' Şəfəq tanrısının adıdır, bu qədim Roma panteonunda ''[[Avrora]]''ya, qədim yunan panteonunda ''[[Eos]]''a uyğun gəlir<ref>Robert Barnhart ''The Barnhart Concise Dictionary of Etymology'', p. 229. (1995) HarperCollins. ISBN 0-06-270084-7</ref> "The plainest example of the Dawn goddess's becoming attached to a single festival, and that in the spring, is that of the Anglo-Saxon Eostre and her postulated German counterpart Ôstara, who have given us Easter and the Ostertage. Our source does not connect Eostre with dawn, but that is undoubtedly the meaning of her name".<ref>Martin Litchfield West. ''Indo-European Myth and Culture'', p. 227, cf. 217–218. (2007). [[Oxford University Press]]</ref> Finally, comparative material such as Old English ''Eostre'' "permits us to posit a Proto-Indo-European &nbsp;...'goddess of the dawn' who was characterized as a "reluctant" bringer of light for which she is punished. In three of the IE stocks, Baltic, Greek and Indo-Iranian, the existence of a PIE 'goddess of the dawn' is given additional linguistic support in that she is designated the 'daughter of heaven'. This can be seen in [corresponding Lithuanian, Greek, and Old Indian terms] which all derive from a PIE&nbsp;...'daughter of heaven'. The corresponding 'son of heaven' is not lexically reconstructible but is both semantically and mythologically associated with the 'Divine Twins'"<ref>J. P. Mallory and Douglas Q. Adams. ''[[Encyclopedia of Indo-European Culture]]'', pp.&nbsp;148–149. (1997) Taylor & Francis.</ref>|group=nb}} Lakin Anqlo-Sakson tanrısı ilə bağlı iddia tam qəbul edilmir və bəzi tədqiqatçılar "Easter" adının "açılış ayı" anlamı verməsi və ya latın dilində Pasxa Həftəsinin "''albis''" kimi ifadə edilməsi ilə əlaqədar olmasını bildirirlər.<ref>{{Cite web |title=Ronald Hutton, ''Stations of the Sun'' (Oxford University Press 2001 ISBN 978-0-19-157842-7) |url=http://books.google.com/books?id=Tb0CmbFokF4C&pg=PT290&dq=Hutton+%22Bede+mistakenly%22&hl=en&sa=X&ei=_bA8UZnJM5Tb7AbFh4DgDA&redir_esc=y |access-date=2013-06-22 |archive-date=2014-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140427031014/http://books.google.com/books?id=Tb0CmbFokF4C&pg=PT290&dq=Hutton+%22Bede+mistakenly%22&hl=en&sa=X&ei=_bA8UZnJM5Tb7AbFh4DgDA&redir_esc=y |url-status=live }}</ref><ref name=Britannica>{{cite web | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/176858/Easter | title=Easter (holiday) | publisher=Encyclopædia Britannica | work=Encyclopædia Britannica Online | accessdate=9 March 2013 | archive-date=3 May 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150503123607/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/176858/Easter | url-status=live }}</ref>

== Dini əhəmiyyəti ==
{{Xristianlıq}}
[[Əhdi-Cədid]]in öyrətdiyinə görə Pasxa vasitəsiylə qeyd edilən [[İsanın dirilməsi]], xristian inancının əsas məqamlarından biridir.<ref>{{bibleverse|1|Corinthians|15:12–20|ESV}}<br>{{cite book |last1=Torrey |first1=Reuben Archer |authorlink1=Reuben Archer Torrey |title=Torrey's New Topical Textbook |url=http://www.ccel.org/ccel/torrey/ttt.html |accessdate=2013-03-31 |year=1897 |chapter=The Resurrection of Christ |archive-date=2021-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211120170816/https://www.ccel.org/ccel/torrey/ttt.html |url-status=live }} (interprets primary source references in this section as applying to the Resurrection)<br>{{cite web | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/137622/The-Letter-of-Paul-to-the-Corinthians | title=The Letter of Paul to the Corinthians | publisher=Encyclopædia Britannica | work=Encyclopædia Britannica Online | accessdate=10 March 2013 | archive-date=12 May 2013 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130512045839/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/137622/The-Letter-of-Paul-to-the-Corinthians | url-status=live }}</ref> Yenidən dirilmə, İsanı insanlara Tanrının oğlu kimi təqdim etdi<ref>{{bibleverse||Romans|1:4|ESV}}</ref> və sübut etdi ki, [[Tanrı]] insanları ədalət və dürüstlüklə mühakimə edəcəkdir.<ref>{{bibleverse||Acts|17:31|ESV}}</ref><ref name="Jesus EB">{{cite web | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ | title=Jesus Christ | publisher=Encyclopædia Britannica | work=Encyclopædia Britannica Online | accessdate=11 March 2013 | archive-date=3 May 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150503100711/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ | url-status=live }}</ref> ''"İsanın öldükdən sonra yenidən dirildilməsi ilə Tanrı insanlara yenidən doğulmaya ümid"'' verdi.<ref>{{bibleverse|1|Peter|1:3|HCSB}}</ref> [[Xristianlıq|Xristian]] inancına görə, İsanın yenidən həyata qaytarılmış ruhu sayəsində insanlar yeni həyat yolu ilə irəliləyə bilərlər.<ref name="Jesus EB"/><ref>{{bibleverse||Romans|6:4|HCSB}}</ref>

Pasxa, [[Əhdi-Ətiq]]də təsvir olunan [[yəhudilər]]in [[Misir]]dən çıxmasına əsaslanan Pesax bayramı və Əhdi-Cədiddə təsvir olunan [[Sonuncu şam yeməyi]]ndən [[İsanın çarmıxa çəkilməsi]] və [[İsanın dirilməsi|yenidən dirilməsinə]] kimi olan hadisələrə əsaslanır.<ref name=Passover/> [[Əhdi-Cədid]]ə görə, İsa özü tərəfindən hazırlanmış fərqli anlam daşıyan Pesax yeməyi vermiş və [[Senekal]]da verilən bu [[Sonuncu şam yeməyi]] zamanı həvarilərini yaxınlaşan ölümü haqqında xəbərdar etmişdir. O, matzahın tezliklə qurban veriləcək bədəni, badədəki şərabın isə tezliklə axıdılacaq qanı olduğunu bildirmişdi. [[Həvari Pavel]] qeyd edir ki, ''"Köhnə mayanı qorumaq lazımdır ki, siz bir maya kimi yeni topluluğa çatdırasınız. Bizim Pesax çırağımız Xristos üçün qurbam veriləcəkdir"''<ref>{{bibleverse|1|Corinthians|5:7|NIV}}</ref> və bu göstərir ki, Pesax ənənələri artıq o zaman evlərdə gərəkli dayağa sahib deyildi, həmçinin bu, İsanın [[Pasxa çırağı]] şəklində alleqorik təqdim edilməsi idi.<ref>{{bibleverse||John|1:29}}, {{bibleverse||Revelation|5:6}}, {{bibleverse|1|Peter|1:19}}, {{bibleverse|1|Peter|1:2}}, and the associated notes and Passion Week table in {{cite book|editor=Barker, Kenneth|title=Zondervan NIV Study Bible|url=https://archive.org/details/zondervannivstud0000unse|publisher=Zondervan|location=Grand Rapids|year=2002|isbn=0-310-92955-5|page=[https://archive.org/details/zondervannivstud0000unse/page/1520 1520]}}<br>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=PB-zfFmR0I0C&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|title=The Antenicene Pascha: A Rhetorical History|author=Karl Gerlach|publisher=Peeters Publishers|pages=32, 56|year=1998|access-date=2013-06-22|archive-date=2022-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220826215146/https://books.google.com/books?id=PB-zfFmR0I0C&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|url-status=live}}</ref>

[[İohannın İncili]]nin, İsanın Pasxa çırağı kimi təqdim edildiyi şərhlərindən birində qeyd edilir ki, 14 Nisanda məbəddə Pasxa çıraqlarının məhv edildiyi vaxta İsa çarmıxa çəkilmişdir.<ref>{{bibleverse||Exodus|12:6}}</ref> Dini təlimatlarda bildirilir ki, çıraq iki axşam arasında, yəni alatoran vaxtı məhv edilmişdir, lakin [[Roma imperiyası|Roma]] dövründə qurbankəsmə ayinləri günorta yarısı həyata keçirilirdi.<ref>İosif Flavi — Yəhudi müharibələri, 6.10.1/423: ''"Onlar saat doqquzdan on birə kimi qurban kəsirdilər."''</ref><ref>Filo – Xüsusi qanunlar, 2.27/145: ''"Günortadan axşama kimi qırğınların saysız qurbanları yad edilir və qurbanlar kəsilirdi."''</ref> Lakin bu adət [[Sinoptik İncillər]]in xronologiyası ilə təsdiqlənmir. Hesab edilir ki, İohann 19:14 –dəki<ref>{{bibleverse||John|19:14|YLT}}</ref> "Pesaxa hazırlıq" mətn hərfi tərcümə edilərək Nisan 14-ə (Pesax üçün hazırlıq günü), [[Yom Şişi]]yə (Cümə, Pesax həftəsinə hazırlıq günü, Sabbat)<ref>{{bibleverse||Exodus|12:18}}, {{bibleverse||John|13:2}}, {{bibleverse||John|18:28}}, {{bibleverse||John|19:14}}.<br>{{cite book|editor=Barker, Kenneth|title=Zondervan NIV Study Bible|url=https://archive.org/details/zondervannivstud0000unse|publisher=Zondervan|location=Grand Rapids|year=2002|isbn=0-310-92955-5}}</ref> istinad edilmiş və keşişlərin təmizlənmək üçün "pasxa yemək"<ref>{{bibleverse||John|18:28|YLT}}</ref> mərasimi də Pesax çırağının yeyilməsi mərasiminə istinad edərək, daha çox inanıldığı kimi, mayasız çörək yeyilməsi günləri ilə bir əlaqəsi yoxdur.<ref>{{bibleverse||Leviticus|23:8|KJV}}</ref>

== Erkən kilsə dövründə ==
Erkən xristianlar olan [[yəhudilər]] və digərləri [[Yəhudi təqvimi]]ndən istifadə edirdilər<ref group="nb">{{bibleverse||Acts|2:1}}; {{bibleverse-nb||Acts|12:3}}; {{bibleverse-nb||Acts|20:6}}; {{bibleverse-nb||Acts|27:9}}; {{bibleverse|1|Cor|16:8}}</ref> , lakin onların hansısa xristian bayramını qeyd etmələri haqqında dəqiq mənbə yoxdur.<ref name = "Melito"/> Yəhudi mənşəli xristianlar [[İsanın dirilməsi]]ni qeyd edən ilk insanlar idilər. Yenidən dirilmənin Pesax bayramı ilə eyni zamanda qeyd edilməsindən bəri, onlar, İsanın dirilməsini də Pesax bayramının bir hissəsi kimi qeyd edirlər.<ref name=HC />

Pasxa bayramının qeyd edilməsi haqqında ilk dəqiq faktlar II əsrin ortalarına aiddir. Pasxa bayramının ilk qeyd edilməsi haqqında güvənilən mənbələr II əsrin ortalarına aid olsa da, ilk Pasxa xitabəsi Pasxa ənənələrinin yaradıcılarından biri olan [[Sardiyalı Meliton]]un adı ilə bağlıdır.<ref name = "Melito">{{cite journal| first = Melito| authorlink = Melito of Sardis| title = Homily on the Pascha| journal = Kerux| publisher = Northwest Theological Seminary| url = http://www.kerux.com/documents/KeruxV4N1A1.asp| accessdate = 28 March 2007| archive-date = 12 March 2007| archive-url = https://web.archive.org/web/20070312203732/http://www.kerux.com/documents/KeruxV4N1A1.asp| url-status = dead}}</ref Digər bir xristian ənənəsi olan Şəhidlərin anılması da Pasxa bayramı ənənələrinin yaradıldığı bu dövrlərdən qeyd edilməyə başlanmışdır.</ref> Cheslyn Jones, Geoffrey Wainwright, Edward Yarnold, and Paul Bradshaw, Eds., ''The Study of Liturgy, Revised Edition'', Oxford University Press, New York, 1992, p. 474.</ref> Lakin hər nə qədər şəhidlər günü (adətən individual olaraq hər şəhidə uyğun ayrıca qeyd edilir) yerli günəş təqviminə uyğun olaraq müxtəlif vaxtlarda qeyd edilsə də, Pasxanın tarixi yerli ay-günəş yəhudi təqviminə uyğun dəyişik qeyd edilmişdir. Bu Pasxanın xristianlığa nədən onun erkən dövründə, Yəhudi dövründə daxil olub, bu günə qədər suallardan azad olmamışdır fikrinə tutarlı cavabdır.<ref>Cheslyn Jones, Geoffrey Wainwright, Edward Yarnold, and Paul Bradshaw, Eds., ''The Study of Liturgy, Revised Edition'', Oxford University Press, New York, 1992, p. 459: Easter is the only feast of the Christian Year that can plausibly claim to go back to apostolic times … [It] must derive from a time when Jewish influence was effective … because it depends on the lunar calendar (every other feast depends on the solar calendar)."</ref>

Kilsə tarixçisi [[Sokrat Sxolastik]] Pasxa adətlərini kilsənin onları əbədiləşdirmək cəhdəri ilə simvolizə edir, və qeyd edir ki, ''"bir çox adətlər yaradılmışdı"'' ki, bunlar nə İsa, nə də [[həvarilər]] tərəfindən qeyd edilməmişdi. Eyni zamanda o, bir çox yerli adətləri də qeyd edir və bildirir ki, bu bayram bütün dünyada qeyd edilir.<ref>Socrates, ''Church History'', 5.22, in {{cite web| last = Schaff| first = Philip| title = The Author's Views respecting the Celebration of Easter, Baptism, Fasting, Marriage, the Eucharist, and Other Ecclesiastical Rites.| work = Socrates and Sozomenus Ecclesiastical Histories| publisher = Calvin College Christian Classics Ethereal Library| date = 13 July 2005| url = http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf202.ii.viii.xxiii.html| accessdate = 28 March 2007| archive-date = 16 March 2010| archive-url = https://web.archive.org/web/20100316220259/http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf202.ii.viii.xxiii.html| url-status = live}}</ref>

== Tarix ==
{{İsanın ölümü}}
Pasxa və onunla əlaqəli olan bayramlar [[Qriqori təqvimi|Qriqori]] və [[Yuli təqvimi|Yulian]] təqvimlərində (hər ikisi günəşin dövrəsinə və fəsillərə əsaslanan təqvimdir) konkret gündə qeyd edilmədiyinə görə [[tarixi dəyişən bayram]]lardır. Pasxa bayramının tarixi [[Yəhudi təqvimi]]nə oxşar ay-günəş təqvimi ilə təyin edilir. [[Birinci Nikeya Kilsə Məclisi]] (325-ci il) Pasxa bayramının tarixini bütöv aydan (Pasxa bütöv ayı) sonrakı ilk [[Bazar günü]] kimi təqdim edir, arxasınca isə Mart ekinoksu başlayır. Dini baxımdan ekinoks 21 mart (astronomik olaraq ekinoks – gecə ilə gündüzün bərabərləşməsi əksər illərdə 20 marta təsadüf edir) tarixində qeyd edilir və bütöv ay tarixi astronomik təqvimlə uyğunluq təşkil etmir.

Qriqori təqviminə əsaslanan Qərb xristianlığında Pasxa 22 martla 25 aprel arasındakı bazar günlərindən birində qeyd edilir ki, bu da astronomik bütöv ay tarixindən təxminən bir həftə sonraya təsadüf edir.<ref>[http://aa.usno.navy.mil/faq/docs/easter.php The Date of Easter] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110814045718/http://aa.usno.navy.mil/faq/docs/easter.php|date=2011-08-14}}. Article from [[United States Naval Observatory]] (27 March 2007).</ref> Növbəti gün olan Pasxa bazar ertəsi xristian ənənələrinin üstünlük təşkil etdiyi bir çox ölkələrdə rəsmi bayram günüdür.

Şərq xristianlığında Pasxa gününün hesablanması zamanı Yuli təqviminə əsaslanılır. 1900–2099-cu illərdə təqvimlər arasında 13 gün fərqi olduğuna görə, XI əsrdə, 21 mart tarixi 3 aprel tarixinə uyğun gəlir. Pasxa isə Qriqori təqviminə uyğun, (Yuli təqvimi Şərq xristianlığının hakim olduğu ölkələrdə əhali arasında işlədilmir) müvafiq olaraq 4 aprellə 8 may arasında qeyd edilir. Həmçinin Yulian təqvimində "bütöv ay" astronomik təqvimdən bir neçə gün sonra qeyd edildiyindən, şərqdə Pasxa da qərbə nisbətən bir neçə gün gec qeyd edilir.

[[Qədim Şərq Kilsələri|Şərq Ortodoks kilsələri]]ndən bir neçəsi Yuli təqvimini Qriqori təqviminə dəyişərək Pasxa bayramını Qərb kilsələri ilə eyni vaxtda qeyd edirlər.<ref>"The Church in Malankara switched entirely to the Gregorian calendar in 1953, following Encyclical No. 620 from Patriarch Mor Ignatius Aphrem I, dt. December 1952." [http://sor.cua.edu/Calendar/index.html Calendars of the Syriac Orthodox Church] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100224054556/http://sor.cua.edu/Calendar/index.html |date=2010-02-24 }}. Retrieved 19 iyun 2013</ref>

=== Hesablamalar ===
725-ci ildə [[Bede]] müfəssəl yazır: ''"Bütöv aydan sonra gələn və ekinoksa təsadüf edən bazar günü qanuni pasxa veriləcəkdir."''<ref>''[http://books.google.com/books?id=yFsw-Vaup6sC&pg=PA148 Bede: The reckoning of time] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20211227223557/https://books.google.com/books?id=yFsw-Vaup6sC&pg=PA148 |date=2021-12-27 }}'', translated by Faith Wallis (Liverpool: Liverpool University Press, 1999) chapter 62, p. 148.</ref> Lakin bu əsl dini qanunları dəqiq əks etdirmir. Bunun səbələrindən biri odur ki, bütöv ay (Pasxa bütöv ayı adlandırılır) astronomik bütöv ay astronomik bütöv ay olmayıb, ay təqvimi ayının 14-cü gününə təsadüf edir. Digər bir səbəb isə odur ki, ekinoks, yəni gecə ilə gündüzün bərabərləşməsi hadisəsi, əsl astronomik fenomen olub, müxtəlif illərdə 19, 20 vəya 21 mart tarixlərinə təsadüf edir, kilsə təqvimində isə bu hadisənin tarixi sabit olaraq 21 mart kimi qəbul edilir.<ref>Paragraph 7 of Inter gravissimas [http://isotc.iso.org/livelink/livelink/fetch/2000/2122/138351/138352/1311683/4020763/2015225/8601RevN005_Inter_Gravissimas.pdf?nodeid=2179035&vernum=0refers ISO.org] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220714160228/https://login.iso.org/idp/SSO.saml2?SAMLRequest=fVLLbsIwEPyVyPe8HMTDIpFSOBSJloikPfSCTLKAVWOnXoe2f98k0EIvXFaWdnZmdrxT5EdZs7SxB7WGjwbQOl9HqZD1jZg0RjHNUSBT%2FAjIbMny9GnJqBew2mirSy2JkyKCsUKrmVbYHMHkYE6ihJf1MiYHa2tkvi9Q29Jrq6fN3pfiBFKo9%2BsjP4jtVkuwBw9R%2B50M9bNVXhBn3voSincKVz6p90L98Ymq9vN85XW%2BKXEW85hsgircReMxn0xgwMOKB5wOYAhRWUbDakijFobYwEKh5crGhAaUusHIDQdFOGQBZXT0RpzssuaDUJVQ%2B%2FuZbM8gZI9Fkbln969gsHfeAkgy7RyyXtjcZH2flv8GTJIOdlma8bqWouxzcSvYdT9Sbdrmps966t9InXVr9txyL%2BaZbue%2BnVRK%2FTkzwC3EJCR%2Bch75fxDJDw%3D%3D&RelayState=https%3A%2F%2Fisotc.iso.org%2Flivelink%2Flivelink%2Ffetch%2F2000%2F2122%2F138351%2F138352%2F1311683%2F4020763%2F2015225%2F8601RevN005_Inter_Gravissimas.pdf%3Fnodeid%3D2179035%26vernum%3D0refers&SigAlg=http%3A%2F%2Fwww.w3.org%2F2000%2F09%2Fxmldsig%23rsa-sha1&Signature=frB%2BJ%2FurXZDghPJm9huiZCq14gY2WIeGWOFOoWlNxfvWrDpaTEOudKYAui7nbgBTBkZArsQGvs5AgK4U1au3iifHt83yClQ5j4VHpDHqXJjilPM%2FzL6hgwl1uwU1hoykZ1V8URkAUazJRUvJlSaboeRRYQtIm1bDLAZLF%2BS3t58%3D|date=2022-07-14}} to "the vernal equinox, which was fixed by the fathers of the [first] [[Birinci Nikeya Kilsə Məclisi|Nicene Council]] at XII calends April [21 Mart]". This definition can be traced at least back to chapters 6 & 59 of [[Bede]]'s ''De temporum ratione'' (725).</ref>

Qədim kilsə qanunlarını bu gün də olduğu kimi qəbul edən xristian kilsələri 21 martı sabit ekinoks günü hesab edərək Pasxa tarixini də, sonrakə kilsə təqvimini də bunun əsasında hesablayırlar. [[Şərq Pravoslav Kilsəsi]] və [[Qədim Şərq Kilsələri|Şərq Ortodoks Kilsələri]] [[Yuli təqvimi]]ndən istifadə etməyə davam edirlər. Onların da Pasxa gününü təyin etmək üçün istinad etdikləri tarix, Yuli təqvimi əsasında müəyyənləşdirilmiş 21 mart tarixi hesab olunur ki, bu da Qriqori təqvimi ilə ziddiyyət təşkil edir. Bundan əlavə Yuli təqviminin ay cədvəli də [[Qriqori təqvimi]]ndən dörd gün (bəzən beş gün) geri qalır. Qriqori təqviminə görə ayın on dördüncü günü, Yuli təqviminə görə doqquzuncu və ya onuncu günü olur. Günəş və ay cədvəllərinin bu uyğunsuzluğu uzun illər Pasxa tarixində fikir ayrılığının yaranmasına gətirib çıxarmaqdadır.

Pasxa tarixi günəş-ay dövrəsi əsasında hesablanır. Ay ili 30 və 29 gündən ibarət olan ayların periodik şəkildə bir-birini əvəz etməsi nəticəsində yaranır. Hər bir günəş ilində (1 yanvardan 31 dekabra kimi hesablanır) ay ayı kilsə hesablamasına əsaslanan yeni ayın doğması ilə başlayır və 29 gün (bəzən 30 gün) davam edir, beləcə, 8 martla 5 aprel arasındakı günlər həmin il üçün Pasxa ay müddəti hesab edilir. Pasxa bayramı, Pasxa ay müddətinin üçüncü bazar günü, başqa sözlə desək, Pasxa ay müddətinin 14-cü günündən sonrakı bazar günü qeyd edilir. On dördüncü Pasxa ayı, hər nə qədər artonomikn bütöv aydan iki gün sonraya təsadüf etsə də, Pasxa bütöv ayı kimi konvensiya tərəfindən təyin edilib.<ref>Montes, Marcos J. [http://www.smart.net/~mmontes/ec-cal.html "Calculation of the Ecclesiastical Calendar"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20081103111329/http://www.smart.net/~mmontes/ec-cal.html |date=2008-11-03 }}. Retrieved 29 iyun 2013.</ref> Yeni ayın doğması 8 Martdan 5 aprelə kimi təyin edildiyi dövrdən bəri, Pasxa bütöv ayı 21 martla 18 aprel arasına təsadüf edir.

Pasxa tarixinin Qriqori təqviminə uyğun hesablanması [[Kalabria]]lı həkim [[Eloiza Lilius]] tərəfindən ay epaktalarına uyğun tərtib edilmiş sistemlə həyata keçirilir<ref>G Moyer (1983), [http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?journal=grc..&year=1983&volume=book&page_ind=181 "Aloisius Lilius and the 'Compendium novae rationis restituendi kalendarium'"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20211012082725/http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?journal=grc..&year=1983&volume=book&page_ind=181 |date=2021-10-12 }}, pages 171–188 in G. V. Coyne (ed.).</ref> və bu hesablama sistemi Qərb xristianlığında, o cümlədən Pasxanı rəsmən bayram edən qərb ölkələri tərəfindən qəbul edilir.

=== Ziddiyyətlər ===
[[Fayl:Resurrection of Jesus icon.jpg|right|thumb|250px|XVII əsrə aid "[[İsanın dirilməsi]]" ortodoks ikonası, [[Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi]].]]
[[Fayl:Fra Angelico 019.jpg|right|thumb|250px|Fra Anceliko — İsanın dirilməsi, San Marko muzeyi]]
Pasxa bayramının qeyd edilməsi tarixi uzun müddət mübahisə mövzusu olmuşdur. II əsrin sonlarından etibarən Pasxa bayramı tarixinin mübahisəsiz ənənələr və müridlərin hesablamaları əsasında müəyyən edilməsi qəbul edilib. [[Quartodesiman]] mübahisəsi Pasxa bayramının hansı tarixdə keçirilməli olduğunun təyin edilməsi üçün açılmış bir neçə mübahisənin ilki hesab olunur.

"Quartodesiman" termini Pasxanın yəhudi təqviminə uyğun olaraq [[14 Nisan]]da, "Lordun Pesaxı" ({{bibleverse||Leviticus|23:5}}) zamanı qeyd edilməsi ənənəsinə əsaslanır. Kilsə tarixçisi Kesariyalı Yevsevi qeyd edir ki, Quartodesiman mübahisəsi [[Polikrap]] ([[Mirna]] şəhərindən olan din xadimi, ənənəvi olaraq [[Yevangelist İohann]]ın şagirdi hesab edilir) və [[Roma papası]] Müqəddəs [[Aniket]] arasında olmuşdur. Roma və İskəndəriyyə kilsələri Bazar günü (Mayasız çörək bazar günü) bayramı qeyd etdikləri dövrdə, Roma əyaləti olan [[Asiya (əyalət)|Asiya]]da Pasxanı Bazar günü bayramı ilə birləşdirmək istəyən Quartodesiman var idi, lakin nə Polikrap, nə də Aniket bir-birini yola gətirə bilmir, onlar sülh əldə etmədən, məsələni həll etmədən ayrılmalı olurlar.

Papa Müqəddəs Aniketdən sonra taxta keçmiş Roma papası [[I Viktor]]un [[Efesli Polikrat]] və Asiyadan olan digər din xadimlərini Quartodesimanizmə görə kilsədən qovmasından sonra mübahisələr daha da qızışmışdı. [[Kesariyalı Yevsevi|Yevsevi]]yə görə, bir neçə sinod mübahisəyə son qoymaq və Pasxanın bazar günü qeyd edilməsini dəstəkləmək üçün toplantı keçirmişdi.<ref>Eusebius, Church History 5.23.</ref> Lakin Polikrat (təxm. 190) I Viktora məktub yazaraq, Asiyada antik dövrdən formalaşmış Quartodesimanizmi müdafiə etmişdi. I Viktor, Asiyadan olan din xadimlərinin kilsədən qovulmasının təxirə salınmasına çalışırmış kimi görüntü yaratmağa çalışır, [[İriney|Müqəddəs İriney]] və başqa bir neçə nəfər isə, I Viktora, ondan əvvəl Roma papası olmuş Müqəddəs Aniketin tolerantlığını xatırladır və hər iki tərəfi ortaq məxrəcə gətirməyə çalşırdılar.

Quartodesimanizmin IV əsrə kimi mövcud olduğu düşünülür, çünki, həmin əsrdə [[Konstantinopollu Sokrat]] qeyd edir ki, IV əsrdə Quartodesimanların bir hissəsi kilsələrini Müqəddəs [[Yohannes Xrisostomos]]un<ref>Socrates, ''Church History'', 6.11, at {{cite web| last = Schaff| first = Philip| title = Of Severian and Antiochus: their Disagreement from John.| work = Socrates and Sozomenus Ecclesiastical Histories| publisher = Calvin College Christian Classics Ethereal Library| date = 13 July 2005| url = http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf202.ii.ix.xii.html| accessdate = 29 iyun 2013| archive-date = 13 October 2010| archive-url = https://web.archive.org/web/20101013152952/http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf202.ii.ix.xii.html| url-status = live}}</ref> yoluna qoşmuş, digər hissəsi isə, [[Nestor]]un<ref>Socrates, ''Church History'' 7.29, at {{cite web| last = Schaff| first = Philip| title = Nestorius of Antioch promoted to the See of Constantinople. His Persecution of the Heretics.| work = Socrates and Sozomenus Ecclesiastical Histories| publisher = Calvin College Christian Classics Ethereal Librar| date = 13 July 2005| url = http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf202.ii.x.xxix.html| accessdate = 29 iyun 2013| archive-date = 13 October 2010| archive-url = https://web.archive.org/web/20101013184700/http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf202.ii.x.xxix.html| url-status = live}}</ref> təriqətinə qoşulmuşdu.

Bayramın 14 Nisanda qeyd edilməsi ənənəsinin nə qədər davam etməsi məlum deyil, lakin həm bayramı 14 Nisanda qeyd edənlər, həm də Bazar günü qeyd edənər ortaq bir ənənəyə sahib idilər. Belə ki, onlar bayramın vaxtını təyin etmək üçün, Nisan ayının nə vaxt başlamasını [[Yəhudilər|yəhudi]] qonşuları ilə dəqiqləşdirirdilər, lakin III əsrin sonlarından etibarən bəzi xristian qrupları arasında Pasxa tarixinin təyin edilməsində yəhudilərlə məsləhətləşilməsi məsələsində narazılıqlar meydana çıxmağa başladı. Əsas narazılıq onunla bağlı idi ki, yəhudilər bəzən, [[Şimal yarımkürəsi]]ndə ekinoksun daha erkən izlənməsi səbəbiylə Pesax tarixinin təyin edilməsində yanılırlar.<ref>Eusebius, ''Church Histor''y, 7.32.</ref><ref>Peter of Alexandria, quoted in the Chronicon Paschale. In Alexander Roberts and James Donaldson, eds., ''Ante-Nicene Christian Library, Volume 14: The Writings of Methodius, Alexander of Lycopolis, Peter of Alexandria, And Several Fragments'', Edinburgh, 1869, p. 326, at {{cite web| last = Donaldson| first = Alexander| title = That Up to the Time of the Destruction of Jerusalem, the Jews Rightly Appointed the Fourteenth Day of the First Lunar Month.| work = Gregory Thaumaturgus, Dionysius the Great, Julius Africanus, Anatolius and Minor Writers, Methodius, Arnobius| publisher = Calvin College Christian Classics Ethereal Library| date = 1 June 2005| url = http://www.ccel.org/ccel/schaff/anf06.ix.vi.v.html| accessdate = 29 iyun 2013| archive-date = 15 April 2009| archive-url = https://web.archive.org/web/20090415004506/http://www.ccel.org/ccel/schaff/anf06.ix.vi.v.html| url-status = live}}</ref> Sardika pasxa cədvəli bu narazılıqları təsdiqləyir və bildirilir ki, Şərqi Aralıq dənizi sahilindəki bəzi yəhudi topluluqları (güman ki, [[Antioxiya]] yəhudiləri) 14 Nisan tarixini bir neçə gün əvvəl qeyd edirlər. Bu səbəbdən də bəzi xristian qrupları yəhudi təqvimindən imtina edərək müstəqil şəkildə Pasxa tarixininin hesablanmasına cəhd etməyə başladılar. Digərləri isə hətta yəhudi təqvimində yanlışlıqlar olsa belə, onlarla məsləhətləşməni davam etdirdi.<ref>Sacha Stern, ''Calendar and Community: A History of the Jewish Calendar Second Century BCE – Tenth Century CE,'' Oxford, 2001, pp. 124–132.</ref>

Pasxa tarixninin müəyyənləşdirilməsi üçün yəhudilərlə məsləhətləşən qrupla, müstəqil hesablama aparmağa üstünlük verən qrup arasındakı mübahisələrə formal olaraq 325-ci ildə çağırılmış [[Birinci Nikeya Kilsə Məclisi]] son qoydu. Həmin kilsə məclisinin verdiyi qərara görə, keçmiş ənənəyə görə hələ də yəhudilərlə məsləhətləşmənin davam etdirildiyi yerlərdə bu adət tərk edilməli idi. [[Kiprli Epifani]] IV əsrin ortalarında yazır:

<blockquote>''"imperator … Nikeya şəhərində … 318 din xadiminin iştirak etdiyi kilsə məclisi topladı. Onlar dini kanonları müzakirə etməklə yanaşı, eyni zamanda Pasxa bayramının da, din xadimlərinin ortaq razılıq əldə etdikləri tarixdə keçirilməsi qərara alındı, lakin gözlənildiyi kimi, bu məsələ ilə bağlı fikirlər müxtəlif oldu…"''<ref name = Epiphianus>Epiphanius, ''Adversus Haereses'', Heresy 69, 11,1, in {{cite book | last = Willams | first = F. | title = The Panarion of Epiphianus of Salamis Books II and III | publisher = E.J. Brill |year=1994 | location = Leiden | page = 331}}</ref></blockquote>

Kanonlar<ref>Apostolic Canon 7: If any bishop, presbyter, or deacon shall celebrate the holy day of Easter before the vernal equinox with the Jews, let him be deposed''. A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, Second Series, Volume 14: The Seven Ecumenical Councils'', Eerdmans, 1956, p. 594.</ref> və vaazların<ref>St. John Chrysostom, "Against those who keep the first Passover", in ''Saint John Chrysostom: Discourses against Judaizing Christians'', translated by Paul W. Harkins, Washington, D. C., 1979, p. 47ff.</ref> qarşı olmasına baxmayaraq, köhnə adətlər (tarixçilər həmin adətləri protopasxa adlandırır) aradan çıxmaq əvəzinə, yaşadı və davam etdirildi.

Bəzi tədqiqatçılar bildirirlər ki, kilsə məclisi Pasxa tarixinin təyin edilməsi üçün, hansısa xüsusi qaydalar təyin etməmişdi.<ref>{{cite book|last=Mosshammer|first=Alden A.|title=The Easter Computus and the Origins of the Christian Era|year=2008|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-954312-0|pages=50–52}}</ref> Hər halda, kilsə məclisinin keçirilməsindən sonrakı illərdə, İsgəndəriyyə kilsəsi tərəfindən işlənmiş hesablama sistemi, normativ olaraq qəbul edilirdi, lakin İskəndəriyyə qaydaları xristian [[Avropa]]da bir müddət qəbul edildi. Roma kilsəsi III əsrin sonlarından 457-ci ilə kimi 84 il ərzində Pasxa tarixinin hesablanmasında ay-günəş təqvimindən istifadə etdi. Daha sonra isə həmin təqvim [[Akvitaniyalı Viktorius]] tərəfindən İskəndəriyyə qaydalarına uyğunlaşdırıldı. Pasxa bütöv ayının hesablanmasında Viktorian və İskəndəriyyə dövrləri arasında fərqlər olduğundan, Roma ənənəsinə əsasən 16 və 22-ci ay dövrlərinin bazar günü hesablanması üsulu da diqqətə alınmış, bəzən alternativ olaraq latın və qədim yunan təqvimlərindən istifadə olunmuş, arada əmələ gələn boşluqlar isə İskəndəriyyə qaydalarının tətbiq edilməsi ilə doldurulmuşdur. VI əsrdə isə İskəndəriyyə qaydaları bütünlüklə uyğunlaşdırılmışdır.<ref>{{cite book|last=Mosshammer|first=Alden A.|title=The Easter Computus and the Origins of the Christian Era|year=2008|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-954312-0|pages=239–244}}</ref><ref>{{cite book|last=Holford-Strevens, Leofranc|first=and Blackburn, Bonnie|title=The Oxford Companion to the Year|url=https://archive.org/details/oxfordcompaniont00blac|year=1999|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=0-19-214231-3|pages=[https://archive.org/details/oxfordcompaniont00blac/page/808 808]–809}}</ref> Həmin vaxtdan İskəndəriyyə və Roma kilsələri arasında Pasxa tarixinin hesablanması üstündə meydana gəlmiş mübahisələrə son qoyuldu və hər iki kilsə identik hesablama cədvəlindən istifadə etməyə başladı.

[[Böyük Britaniya|Britaniya]] və [[İrlandiya]]da erkən xristianlıq dövründə də, 84 il dövrləməsindən istifadə olunmuşdur. V əsrdən etibarən bu dövrləmədən irəli gələrək, ekinoks tarixi olaraq 25 mart müəyyən edildi, Pasxa isə 14 və 20-ci ay ayları ərzində bazar günü keçirildi.<ref>{{cite book|last=Mosshammer|first=Alden A.|title=The Easter Computus and the Origins of the Christian Era|year=2008|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-954312-0|pages=223–224}}</ref><ref>{{cite book|last=Holford-Strevens, Leofranc|first=and Blackburn, Bonnie|title=The Oxford Companion to the Year|url=https://archive.org/details/oxfordcompaniont00blac|year=1999|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=0-19-214231-3|pages=[https://archive.org/details/oxfordcompaniont00blac/page/870 870]–875}}</ref> VI–VIII əsrlərdə 84 il dövrləməsi İskəndəriyyə üsulu ilə əvəzləndi. VIII əsrdə, Böyük Karlın hakimiyyəti dövründən başlayaraq, Qərbi Avropada yenidən Roma üsulu qəbul edildi və sonuncu dəfə [[İskəndəriyyə]] üslubuna uyğunlaşdırıldı. 1582-ci ildə, [[Şərq Pravoslav Kilsəsi]] və [[Qədim Şərq Kilsələri]] [[Yuli təqvimi]]ndən istifadəyə davam etdiyi halda, [[Katolik kilsəsi]] Pasxa tarixinin hesablanamsında [[Qriqori təqvimi]]ni əsas götürməyə başladı və o vaxtdan bəri Pasxa müxtəlif tarixlərdə qeyd edilir.

Bu gün əhalisinin yarısı katolik, yarısı isə ortodokslardan ibarət olan yunana adası [[Siros]] dünyada nadir yerlərdəndir ki, orada katoliklər və ortodokslar Pasxanı eyni tarixdə qeyd edir, katoliklərin ortodoks təqvimini qəbul etməsi ilə hər iki icma arasında yaxşı münasibət saxlanılır.<ref>{{cite news | title= Easter: A date with God | url= http://www.economist.com/node/18584376 | date= 20 April 2011 | publisher= The Economist | accessdate= 23 April 2011 | quote= Only in a handful of places do Easter celebrants alter their own arrangements to take account of their neighbours. Finland's Orthodox Christians mark Easter on the Western date. And on the Greek island of Syros, a Papist stronghold, Catholics and Orthodox alike march to Orthodox time. The spectacular public commemorations, involving flower-strewn funeral biers on Good Friday and fireworks on Saturday night, bring the islanders together, rather than highlighting division. | archive-date= 23 April 2018 | archive-url= https://web.archive.org/web/20180423192921/https://www.economist.com/node/18584376 | url-status= live }}</ref>

=== Tarix islahatı ===
XX əsrdə bəzi şəxslər və institutlar Pasxa üçün müxtəlif günlərə təsadüf edən sabit tarix müəyyənləşdirməyə təşəbbüs etmişlər ki, həmin tarixlərdən də ən yadda qalanı Aprel ayının ikinci Bazar günüdür.<ref name=Britannica /> 1923-cü ildə [[Konstantinopol patriarxı]] və [[Pek və Serbiya patriarxlarının siyahısı|Serbiya patriarxı]]nın rəhbərliyi ilə [[Konstantinopol]]da toplanmış [[Şərq Pravoslav Kilsəsi]] rəhbərlərinin Ortodoks konqresi [[Yuli təqvimi]] üzərində islahat işlərini həyata keçirmişdir.<ref name="Hieromonk Cassian 1998, p.51">Hieromonk Cassian, ''A Scientific Examination of the Orthodox Church Calendar'', Center for Traditionalist Orthodox Studies, 1998, p.51–52, ISBN 0-911165-31-2.</ref>

Hazırda [[İslah edilmiş Yuli təqvimi]]nin əsasında [[Yerusəlim]] meridianına əsaslanan dəqiq astronomik hesablamalar dayanır, lakin sonradan bütün pravoslav ölkələri bu təqvimin yalnız Yuli təqviminin sabit günləri ilə üst-üstə düşən günlərini qəbul etmişlər.<ref>M. Milankovitch, "Das Ende des julianischen Kalenders und der neue Kalender der orientalischen Kirchen", ''Astronomische Nachrichten'' 200, 379–384 (1924).</ref><ref>Miriam Nancy Shields, "[http://adsabs.harvard.edu/abs/1924PA.....32..407S The new calendar of the Eastern churches] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150324181450/http://adsabs.harvard.edu/abs/1924PA.....32..407S |date=2015-03-24 }}", ''Popular Astronomy'' '''32''' (1924) 407–411 ([http://adsabs.harvard.edu/abs/1924PA.....32R.411H page 411] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160112122020/http://adsabs.harvard.edu/abs/1924PA.....32R.411H |date=2016-01-12 }}). This is a translation of M. Milankovitch, "The end of the Julian calendar and the new calendar of the Eastern churches", ''Astronomische Nachrichten'' No. 5279 (1924).</ref> Bu Pasxa hesablaması heç vaxt heç bir Ortodoks yepiskopluğu tərəfindən tam tətbiq olunmamışdır.<ref name="Hieromonk Cassian 1998, p.51"/>

[[Birləşmiş Krallıq]]da, [[1928-ci il Pasxa Aktı]] ilə Pasxa bayramının aprelin ikinci Bazar günü (və ya 9–15 aprel arasındakı ilk Bazar günü) qeyd edilməsi müəyyənləşdirilmişdir, lakin bu akt tətbiq edilməmişdir, buna baxmayaraq o, hələ də Müddəalar kitabında saxlanılır və müxtəlif kilsələr tərəfindən tətbiq edilə bilər.<ref>{{cite web |url=http://www.publications.parliament.uk/pa/ld200405/ldhansrd/vo050406/text/50406w05.htm#wa_subhd_30 |title=Hansard Reports, April 2005, regarding the Easter Act of 1928 |publisher=United Kingdom Parliament |accessdate=29 iyun 2013 |archive-date=2010-04-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100425203748/http://www.publications.parliament.uk/pa/ld200405/ldhansrd/vo050406/text/50406w05.htm#wa_subhd_30 |url-status=live }}</ref>

1997-ci ildə [[Suriya]]nın [[Hələb]] şəhərində [[Dünya Kilsə Birliyi]] (DKB) tərəfindən çağırılmış sammit, elmi biliklər əsas alınmaqla Yerusəlim meridianına uyğun yaz ekinoksu və bütöv aya əsaslanan, bugünkü Pasxa hesablanması üsuluna uyğun gələn, eyni zamanda [[Birinci Nikeya Kilsə Məclisi]]nin qərarına uyğun olan Pasxa təqvim islahatını təklif etmişdir. Dünya Kilsə Birliyi tərəfindən təklif edilən bu dəyişikliklər Şərq və Qərb kilsələri arasında mübahisələrin aradan qaldırılması məqsədini qarşısına qoymuşdu.<ref>{{Cite web |title=WCC: Towards a common date for Easter |url=http://www.oikoumene.org/index.php?id=2677 |access-date=2013-06-29 |archive-date=2007-12-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213064102/http://www.oikoumene.org/index.php?id=2677 |url-status=live }}</ref> 2001-ci ildən bu təklifin tətbiq edilməsi məsləhət görülsə də, hələ də bir çox kilsələr həmin təklifləri qəbul etməmişdir.

=== Pasxa tarixinin cədvəli ===
[[Fayl:EasterInLvov2.jpg|right|thumb|350px|[[Lvov]]da Pasxa səhəri Kuliç paylanması.]]
[[Dünya Kilsələr Birliyi|DKB]]-nin təqdim etdiyi müqayisəli Pasxa cədvəli:{{Pasxa tarixləri cədvəli|format=dmy}}

<small>Qeydlər: <br>1. Birinci Bazar günü astronomik bütöv aydan sonrakı, astronomik pasxada Yerusəlim meridianına istinad edilir.<br> 2. Pasxa tarixləri günəşin qürubundan sonra hesablanır.</small>

== Kilsə ilində yeri ==
[[Fayl:Osterfeuer2 Groeben.JPG|thumb|right|200px|Pasxa tonqalı]]

=== Qərb xristianlığında ===
Qərb xristianlığında Pasxa, bayrama hazırlıq dönəmi hesab olunan və [[Kül Çərşəmbəsi|Kül Çərşənbəsi]] ilə başlayan [[Böyük pəhriz]] müddətinin sonunda, Bazar günü keçirilir. Xristian ənənəsində böyük əhəmiyyətə malik olan Pasxadan əvvəlki son həftə [[Müqəddəs həftə]] adlandırılır. Pasxadan əvvəlki Şənbə günü isə İsanın Yerusəlimə giriş günü adlandırılır. Pasxadan əvvəlki üç gün Ehtiraslı cümə axşamı, Yaxşı cümə və Müqəddəs Şənbə (bəzən Sakit Şənbə də adlandırılır) adlanır. Ehtiraslı cümə axşamı, Yaxşı cümə və Müqəddəs Şənbə günləri İsanın Yerusəlimə girməsi, [[Sonuncu şam yeməyi]] və [[İsanın çarmıxa çəkilməsi|Çarmıxa çəkilmə]] hadisələri ilə bağlıdır. Ehtiraslı cümə axşamı, Yaxşı cümə və Müqəddəs Şənbə günləri bəzən Pasxa Triduumu ilə əlaqələndirilir. Bir çox kilsələr Pasxa bayramına Müqəddəs Şənbə günündən sonra başlayır. Bəzi ölkələrdə Pasxa bayramı iki gün qeyd edilir və ikinci gün Pasxa Bazar ertəsi adlandırılır.

Pasxa Şənbəsi ilə başlayan bayram həftəsi Pasxa həftəsi adlanır və həftənin bütün günlərinin adları qarşısında "Pasxa" sözü işlədilir. Pasxadan sonrakı şənbə Pasxa Şənbəsi, Pasxadan əvvəlki Şənbə isə Müqəddəs Şənbə adlanır.

=== Şərq xristianlığında ===
Şərq xristianlığında Pasxaya ruhi hazırlıq, Təmiz Bazar ertəsi günü ilə start verilən və 40 gün davam edən Böyük pəhrizlə başlayır. Böyük pəhrizin sonuncu həftəsi (Böyük pəhrizin beşinci Bazar günündən sonra) Yerusəlimə giriş həftəsi adlanır və [[Lazar Şənbəsi]] ilə başa çatır. Lazar Şənbəsindən başlayan [[Vesper]] ibadəti ilə Böyük pəhriz başa çatır. Lazar Şənbəsindən sonra Yerusəlimə giriş bazarı, Müqəddəs həftə və nəhayət Pasxa günü gəlir, arxasınca isə Pasxa İlahi Liturgiyası həyata keçirilir.

Pasxa ibadəti Triodionun sonuncu ibadəti olan Gecə yarısı ibadəti ilə başlayır və Müqəddəs Şənbənin gecə yarısı başa çatır. Gecə yarısından etibarən isə Pasxa bayramı başlayır və Pasxa sübh ibadəti, Pasxa saatları, Pasxa İlahi Liturgiyası həyata keçirilir.<ref name = "Eastern Liturgy">{{cite web | first = Ephrem (Archimandrite) | title = On the Holy and Great Sunday of Pascha | publisher = Monastery of Saint Andrew the First Called, Manchester, England | date = 25 January 2007 | url = http://www.anastasis.org.uk/pascha.htm | accessdate = 30 iyun 2013 | archive-date = 9 April 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070409193104/http://anastasis.org.uk/pascha.htm | url-status = dead }}</ref> Pasxa İlahi Liturgiyasının ardınca "Bayramlar bayramı" başlayır.

Pasxadan Bütün müqəddəslər bazar gününə (Pentokostdan sonrakı bazar günü) kimi davam edən Pasxa mövsümü Pentekostarion ("beş günlük") adlandırılır. Pasxa bazarı ilə başlayan həftə Parlaq həftə adlandırılır və bu həftə ərzində oruc tutulmur. Pasxadan sonra 39 gün davam edən Bayram sonrası başlayır.<ref>{{cite web | url=http://catholicism.about.com/od/holydaysandholidays/p/Pentecost.htm | title=Pentecost Sunday | publisher=About.com | accessdate=30 iyun 2013 | archive-date=2013-03-29 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130329082039/http://catholicism.about.com/od/holydaysandholidays/p/Pentecost.htm | url-status=live }}</ref>

== Dini əməllər ==

=== Qərb xristianlığı ===
Qərb xristianları Pasxa bayramını müxtəlif şəkildə qeyd edirlər. Ənənələr və Pasxa liturgik əməlləri katoliklər, lüteranlar və anqlikanlar Pasxa ibadətinə [[Müqəddəs Şənbə]] günüdən başlayır. İlin ən mühüm liturgiyası olan bu ibadətə gecənin qaranlığında tonqal qalanması ilə (bu [[İsanın dirilməsi]]nini simvolududr) start verilir, Milanlı [[Müqəddəs Ambrosi]]nin simvolu olan Eksultet ilahisi ifa olunur. Bu ibadətdən sonra [[Əhdi-Ətiq]]dən bəzi hissələr oxunur ki, bunlar da əsasən İnsanın yaradılması, İshaqın qurban verilməsi, Qırmızı dənizin keçilməsi və Məsih haqqında verilən xəbərlər olur. Bu ibadət isə Qloria və Halleluya ilahilərinin ifa edilməsi ilə müşayət olunur. Bu zaman yerli ənənəyə uyğun olaraq kilsənin işıqları yandırılır və zəngləri çalınır. Mərasim [[İncil]] oxunması ilə də davam etdirilir. Daha sonra mərasim kilsə kürsüsündə davam etdirilir. Qədim dövrlərdə Pasxa mərasimi [[vəftiz]] üçün ideal zaman hesab olunurdu və bu ənənə indi də [[Katolik kilsəsi]] və [[Anqlikan kilsəsi|Anqlikan icması]] tərəfindən saxlanmaqdadır.

Pasxa ibadəti [[Yevxaristiya]] mərasimi (Müqəddəs Birlik də adlandırılır) ilə başa çatır. Bu ümumi ənənələr ilə bərabər müxtəlif kilsələrin özünəməxsus ənənələri də vardır: bəzi kilsələrdə Pasxa şamları yandırılır, bəzilərində [[Əhdi-Cədid]] dərsləri keçilir, bəzən isə Eksultetdən sonra [[Bibliya]] oxunur. Bəzi kilsələr isa Pasxa ibadəti mərasiminə daha erkən, Bazar günü səhəri və ya Şənbə gecəsi başlayır və həmin kilsələr qadınların boş məzara həftənin ilk günündə gəlməsinə istinad edirlər. Bu mərasim Şəfəq ibadəti adlanır və əsasən kilsədə deyil, açıq yerlərdə, kilsə həyəti, qəbirsanlıqlar və ya yaxınlıqdakı parklarda keçirilir.

=== Şərq xristianlığı ===
[[Fayl:Cotaari məbədi03.jpg|right|thumb|280px|[[Alban Həvari Kilsəsi]]ndə "Gecə yarısı ibadəti", [[Nic]], [[Qəbələ]]]]
[[Şərq Pravoslav Kilsəsi]] və [[Qədim Şərq Kilsələri]]ndə Pasxa bayramı əsas və fundamental mərasim hesab olunur:
<blockquote>
: Bu Gözlənən və Müqəddəs gündür,
: Sabbatlar arasında bir gündür,
: Günlərin hökmdarı və xanımıdır,
: Mərasimlərin mərasimi, bayramların bayramıdır,
: Biz bu gündə İsanın əbədiliyini qeyd edirik!
</blockquote>
[[Milad]] bayramı da daxil olmaqla digər bütün bayramlar onların təqvimində ikinci dərəcəli bayramlar hesab olunur. Ortodoks xristianların üstünlük təşkil etdiyi cəmiyyətlərdə bu xüsusiyyət, mədəniyyətdə də öz əksini tapmışdır. Şərq katolikləri də bu baxımdan ortodokslarla oxşar xüsusiyyətlərə malikdirlər,

lakin bu heç də o demək deyildir ki, Milad və digər liturgik günlər ortodokslar tərəfindən qeyd edilmir. Əksinə bütün bu günlər də ortodokslar tərəfindən böyük təntənə ilə qeyd edilir, lakin bu zaman Dirilmə elementlərinə üstünlük verilir. Ortodoks xristianlar bütün bayramlarda [[İsanın dirilməsi|Dirilmə]] işıqları (şamları) yandırırlar. Pasxa həm də İsanın dünyadakı fəaliyyətinin sonu kimi qəbul edilir, o, ölərək ölümü rədd edir və insanlığı təmizlədi və ucaltdı, könüllü olaraq insan zəifliyinin öhdəsindən gəldi:
{{sütunlar}}
{{sütun}}
<poem>Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν,
θανάτῳ θάνατον πατήσας,
καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι
ζωὴν χαρισάμενος.</poem>
{{sütun}}
<poem>Xristos öldükdən sonra dirildi, Ölümü ayaqları altına sərdi, Və məzarının üstündə ucalıb, Həyatın sahibinə çevrildi!</poem>
{{sütun/son}}
[[Fayl:Crucession Davidovo-Elizarovo Guslitci Moscow reg 8504.jpg|right|thumb|280px|[[Şərq Pravoslav Kilsəsi]]nin ənənəvi Pasxa yürüşü.]]
Pasxaya hazırlıq [[Böyük Pəhriz]] adlanır. Bu dövrdə, ortodoks xristianlar oruc tutmaqla kifayətlənmir, əyləncəni tədricən azaldır, gündəlik ibadət mərasimləri təşkil edir, xeyriyyəçiliklə məşğul olurlar. Adətən Pasxa ibadətinə Müqəddəs Şənbə günündən başlanır və ibadətin sonnda bütün kilsələrin işıqları yandırılır, qaranlığın düşməsi gözlənilir. Gecə yarısı isə böyük tonqal yandırılır. Daha sonra isə keşişlər və digər kilsə xadimləri əllərində şam tutaraq kilsənin ətrafında dövrə vururlar. Bu, Müqəddəs Mürdaşıyan Zənənlərin "''səhər tezdən''" ({{bibleverse||Luke|24:1|KJV}}) boş məzara yürüşünü simvolizə edir.

Kilsənin ətrafında bir və ya üç dövrə vurulduqdan sonra, ibadət kilədə, bağlı qapılar arxasında davam etdirilir. [[Yunanlar|Yunan]] ənənəsində, İncildən seçilmiş hissələr ({{bibleverse||Mark|16:1–8|KJV}}) oxunulur. Ümumi ənənəyə görə isə, bağlı qapılar arasında düzülən keşişlər xaç işarəsi əmələ gətirir (möhürlənmiş məzarın simvolu). Keşişlər və kilsəyə toplanmış insanlar Pasxa Troparionu ozuyur, kilsələrin zəngləri çalışır. Sonradan kilsəyə gələn insanlar da Pasxa saatlarına qoşulur və Pasxa İlahi Liturgiyasını həyata keçirirlər.

== Xristian olmayan qruplarda ==
Bir çox [[Milad]] ənənələri kimi, Bir çox Pasxa ənənələri də [[Protestantlıq|Protestant]] islahatları zamanı məhv edilmiş, [[Puritanlar|Puritan]] hərəkatı tərəfindən<ref>{{cite book | url=http://books.google.com/books?id=jmsuoCYAd0IC&pg=PA413&lpg=PA413&dq=easter+pagan+puritan&source=bl&ots=SB2YxJ6DS8&sig=CURoWP3NbJ2OAzb2kc74nn8uSxk&hl=en&sa=X&ei=bxVTUc_fGYK-8ATpjIHoBA&ved=0CFYQ6AEwAw#v=onepage&q=easter%20pagan%20puritan&f=false | title=Guess What I Discovered on the Way to Church? | publisher=Xulon Press | author=Otto, Diane L. | year=2007 | page=413 | isbn=978-1-60266-349-7 | access-date=2013-06-30 | archive-date=2016-11-27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20161127232315/https://books.google.com/books?id=jmsuoCYAd0IC&pg=PA413&lpg=PA413&dq=easter+pagan+puritan&source=bl&ots=SB2YxJ6DS8&sig=CURoWP3NbJ2OAzb2kc74nn8uSxk&hl=en&sa=X&ei=bxVTUc_fGYK-8ATpjIHoBA&ved=0CFYQ6AEwAw#v=onepage&q=easter%20pagan%20puritan&f=false | url-status=live }}</ref> "''[[Paqanizm|paqan]]''" elan edilmiş və ləkələnmişdir. Hər halda bir neçə əsas kilsə (məsələn, Lüteran, Metodist və Anqlikan kilsələri) Kilsə ilinin əsas günləri də daxil olmaqla, bir çox dövrlərini qoruyub saxlamışdır. Məsələn [[Lüteranlıq|Lüteran kilsələri]] yalnız Müqəddəs həftənin üç gününü deyil, eyni zamanda Milad, Pasxa və Pentekost günlərini də üç günlük (bayram günü və ondan sonrakı iki gün) ibadət və bayramla qeyd edir.

Həyata keçirilmiş çoxsaylı islahatlara baxmayaraq, [[Anabaptist]]lər, [[Kvaker]]lər, [[Presveriterian]]lar və digər çoxsaylı xristian qruplar arasında Pasxanın qeyd edilməsi ilə bağlı xeyli sayda fərqlər qalmaqdadır.<ref name="Daniels89">Daniels, Bruce Colin (1995). Puritans at Play: Leisure and Recreation in Colonial New England. Macmillan, p. 89, ISBN 312125003.</ref>

[[Yehovanın Şahidləri]]nin [[Sonuncu şam yeməyi]] və digər günlərin hesablanması və qeyd edilməsi ənənəsi, Yəhudi təqviminə əsasən 14 Nisan axşamı İsanın yürüdülməsinin qeyd edilməsi ənənəsi vardır.<ref name="jw.org">{{Cite web |title=Easter or the Memorial—Which Should You Observe? |url=http://www.jw.org/en/publications/magazines/wp19960401/origin-of-easter-not-in-bible/ |access-date=2013-06-30 |archive-date=2014-04-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140418134842/http://www.jw.org/en/publications/magazines/wp19960401/origin-of-easter-not-in-bible/ |url-status=live }}</ref>

Kvarkerlər tarixi ənənələrinə bağlı qalaraq, Pasxa və digər xristian bayramlarını xüsusi təntənə ilə qeyd etmir, ''"hər gün rəhbərin günüdür"'' deyə düşünürlər.<ref>{{Cite web |title=A careful and free inquiry into the true nature and tendency of the religious principes of the Society of Friends by William Craig Brownlee; Philadelphia, 1824 |url=http://books.google.co.uk/books?id=1fgpAAAAYAAJ&pg=PA243&lpg=PA243&dq=%22every+day+is+the+Lord%27s+day%22+quaker&source=bl&ots=DLoh-R3TJ3&sig=tneApx8KAFDZ68BXJDY8Bme0zK8&hl=en&ei=rWziTovQCsiZ8gP797CSBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCEQ6AEwAA#v=onepage&q=%22every%20day%20is%20the%20Lord%27s%20day%22%20quaker&f=false |access-date=2013-06-30 |archive-date=2015-04-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150410075208/http://books.google.co.uk/books?id=1fgpAAAAYAAJ&pg=PA243&lpg=PA243&dq=%22every+day+is+the+Lord%27s+day%22+quaker&source=bl&ots=DLoh-R3TJ3&sig=tneApx8KAFDZ68BXJDY8Bme0zK8&hl=en&ei=rWziTovQCsiZ8gP797CSBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCEQ6AEwAA#v=onepage&q=%22every%20day%20is%20the%20Lord%27s%20day%22%20quaker&f=false |url-status=live }}</ref> and that elevation of one day above others suggests that it is acceptable to do un-Christian acts on other days.<ref>{{Cite web |title=See ''Quaker Faith & practice'' of Britain Yearly Meeting, Paragraph 27:42 |url=http://qfp.quakerweb.org.uk/qfp27-42.html |access-date=2013-06-30 |archive-date=2013-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130719130121/http://qfp.quakerweb.org.uk/qfp27-42.html |url-status=dead }}</ref>

== Dünyada Pasxa bayramları ==
Müxtəlif xristian ölkələrində Pasxa münasibətilə yumurta bəzədilməsi və şəkər səbətlərinin hazırlanması ənənəsi vardır. Pasxa hədiyyələri arasında [[Pasxa dovşanı]] öz məşhurluğuna görə, [[Milad]] bayramının [[Santa Klaus]]u ilə müqayisə edilə bilər. Pasxa bayramının ənənəvi şirniyyatı [[Pasxa (yemək)|Pasxa]] və [[Kuliç]]dir. Pasxa Bazar ertəsi [[ABŞ prezidenti]] ənənəvi olaraq uşaqlarla görüşür və yumurta döyüşdürür. [[Azərbaycan prezidenti]] Pasxa bayramı münasibətilə ənənəvi müraciətnamə ilə çıxış edərək, ölkənin xristian vətəndaşlarını təbrik edir. Pasxa Bazarı [[Nyu-York]] şəhərində ənənəvi Pasxa paradı keçirilir.

Xristianlığın dövlət dini olduğu və ya xristian əhalinin çoxluq təşkil etdiyi ölkələrdə Pasxa kütləvi (bəzən də rəsmi) bayram kimi qeyd edilir. Bəzi [[Avropa]] ölkələrində Pasxa Bazar ertəsi də bayram olaraq qeyd edilir. [[Kanada]]da həmçinin həm Pasxa Bazar günü, həm də Bazar ertəsi bayram günüdür. Bəzi ölkələrdə Pasxa Bazar günündən əvvəlki iki gün də bayram edilir. [[Danimarka]], [[Finlandiya]], [[Norveç]] və [[İsveç]]də Pasxa, Bazar günü və Bazar ertəsi olmaqla iki gün qeyd edilir.

<center>
<gallery caption="Pasxa simvolları" perrow="5" widths="150px" heights="115px">
Fayl:Kulich pies.JPG|Kuliç
Fayl:Paskha2.jpg|Pasxa
Fayl:Easter eggs - straw decoration.jpg|Pasxa yumurtaları
Fayl:Candy eggs in an Easter basket.JPG|Pasxa şəkər səbəti
Fayl:Hase mit Ostereiern (2).jpg|Pasxa dovşanı
Fayl:Velykodnij-borsch1.JPG|Pasxa [[borş]]u<br><small>''(Ukrayna ənənəsi)''</small>
Fayl:Borschfreddo068ph1.jpg|Pasxa quzuları
</gallery>
</center>

== Həmçinin bax ==
* [[İsanın dirilməsi]]

== Qeydlər ==
{{İstinad siyahısı|group=nb}}

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|2}}

== Xarici keçidlər ==
{{Portal|Xristianlıq}}
{{Vikianbar kateqoriyası|Category:Easter}}
;Liturgik
* [http://www.catholicexpert.com/easterprayer.htm 50 Katoliklər üçün Pasxa duaları] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20120331041907/http://www.catholicexpert.com/easterprayer.htm |date=2012-03-31 }}
* [http://www.liturgies.net/Easter/Easter.htm Pasxa haqqında liturgik mənbələr]
* [http://ocafs.oca.org/FeastSaintsViewer.asp?SID=4&ID=1&FSID=27 Holy Pascha: The Resurrection of Our Lord] (Orthodox icon and synaxarion)

;Ənənələr
* [http://www.greekorthodox.org.au/general/livinganorthodoxlife/liturgicalmeaningofholyweek/saturdayoflazarus Müqəddəs Həftənin liturgik anlamı (Avstraliya Yunan Ortodoks Kilsəsi)] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20080304151920/http://www.greekorthodox.org.au/general/livinganorthodoxlife/liturgicalmeaningofholyweek/saturdayoflazarus |date=2008-03-04 }}
* [http://www.armenianchurch.net/worship/easter/index.html Pasxa Erməni Qriqoryan Kilsəsində] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20060129112415/http://www.armenianchurch.net/worship/easter/index.html |date=2006-01-29 }}
* [http://www.newadvent.org/cathen/05224d.htm Pasxa bayramına Roman-Katlik baxış] ([[Katolik Ensiklopediyası]]ndan)

;Hesablama
* [http://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/easter/eastercalculator.htm Sabit Pasxa hesablayıcısı]
* [http://www.ely.anglican.org/cgi-bin/easter Almanac—Xristian ili] Yuli və Qriqori Pasxası və onlarla əlaqəli günlər
{{Pasxa}}

[[Kateqoriya:Pasxa| ]]
[[Kateqoriya:Xristianlıq]]
[[Kateqoriya:Xristian bayramları]]