Qadın müharibəsi

Qadın müharibəsi
Tarix	noyabr 1929, dekabr 1929

"Qadın müharibəsi" (ingiliscə: Women's War) — 1929–1930-cu illərdə xalq iğtişaşlarına verilən addır. Britaniya koloniyasının cənub-şərqində və Nigeriya protektoratında, Aba şəhərində baş vermişdir. Aba qadın üsyanları kimi tanınır. 20-ci illərin sonu və XX əsrin 30-cu illərinin əvvəllərində Nigeriyanın cənub-şərq əyalətlərində vergilərə və palma yağı üçün aşağı alış qiymətlərinə etiraz edən kəndlilərin ən böyük çıxışı idi. Narahatlığa səbəb İngiltərə administrasiyasının qadınları vergiyə cəlb edilməsi ilə bağlı qəbul etdiyi akt olub. İğtişaşlar Overri, Calabar, Varri və Oqojaya da təsir etdimdi. Müharibə 1929-cu il noyabrın 18-dən 1930-cu il yanvarın ortalarına qədər davam edib.

Birinci Dünya Müharibəsi illərində Nigeriya İngiltərəni mineral və kənd təsərrüfatı xammalları ilə təmin edirdi. Afrikalılar kənd təsərrüfatı işlərinə və hərbi kommunikasiyaların tikintisinə zorla səfərbər olundular. 1914-cü ildə Abeokuta şəhərinin sakinləri ingilislərə qarşı üsyan qaldırdılar. Qiyamda yoruba qrupuna daxil olan Eqba xalqından 10 min nəfər iştirak edib. 1914-cü ildə İqbo (xalq) Asabada üsyan qaldırdılar. Daha sonra 1915-ci ildə Opobo şəhərinin sakinləri ingilislərə qarşı üsyan qaldırdılar. Üsyançılar təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi tələblər irəli sürürdülər. 1916–1918-ci illərdə İseyin şəhərlərinin sakinləri ingilislərə qarşı üsyan etdilər. 1918-ci ilin iyununda Eqbalar yeni birbaşa vergilərin tətbiqi ilə əlaqədar Abeokutada yenidən üsyan qaldırdılar. Abeokutadakı üsyan silah gücü ilə yatırıldı və repressiya edildi.

1920-ci illərin sonunda müstəmləkə administrasiyasının afrikalıları əzdiyi yüksək vergilər və işçi çağırışı səbəbindən gərgin vəziyyət yarandı.

İngilis administrasiyası tərəfindən qəbul edilən qadın əhalinin vergiyə cəlb edilməsi aktı afrikalıların vəziyyətini daha da ağırlaşdırdı. 1929-cu il noyabrın 18-də iğtişaşlar başladı. Sakinlər ingilislərin yaratdığı "yerli" məhkəmələrə və təyin olunmuş liderlərə hücum etməyə başladılar. İğtişaşlarda ingilis şirkətinin rəqabətindən əziyyət çəkən çoxlu sayda kişi, əsasən də yerli treyderlər iştirak edirdi. Kişilər, iğtişaşlarda iştirak etdilər Bani və Azumini, burada bir çox Avropa anbarını dağıtdılar. 1930-cu il yanvarın ortalarına qədər davam edən iğtişaşlar yatırıldı.

"Qadınlar Müharibəsi" ənənəvi institutlarla heç bir əlaqəsi olmayan və Britaniya administrasiyası tərəfindən 30 il ərzində israrla tətbiq edilən təyin edilmiş liderlər sisteminin ləğvinə gətirib çıxardı.

1929-cu ildə də "Qadınların müharibəsi" Nigeriya siyasətçiləri tərəfindən İkinci Dünya Müharibəsindən sonra konstitusiya islahatları və müstəqillik tələbləri irəli sürüldükdən sonra dəfələrlə xatırlanırdı. "Qadınlar Müharibəsi" Nigeriyalıların gələcək nəsillərini müstəqillik üçün ruhlandıran vətəndaş şücaətinin nümunəsi oldu. Avstriyadan İngeborq Qrau 1999-cu ilin sentyabrında Moskvada keçirilən "21-ci əsr ərəfəsində Afrosentrizm : Qlobal kontekstdə Afrikaşünaslıq" adlı konfransda "Qadın müharibəsi tarixşünaslığında afrosentrizm " məruzəsində (1929) Cənub-Şərqi Nigeriyada müstəmləkəçilik illərində" əsəri göstərdi ki, "Qadın müharibəsi" adlanan hadisələrin tarixşünaslığında həm Afrosentrik, həm də Avrosentrik yanaşmaları ayırd etmək olar.

19 aprel 2019-cu il tarixində nigeriyalı aktrisalar "Qadınlar müharibəsi" hadisələrinə həsr olunmuş "1929" bədii filmi ekranlarda nümayiş oldu. Rejissor: Moses Eskor.

Ədəbiyyat

• Abaraonye F. I. The Women’s War of 1929 in South-Eastern Nigeria (англ.) // Women and Revolution: Global Expressions / Diamond M. J. (eds). — Dordrecht: Springer, 1998. — ISBN 978-90-481-5073-1. — doi:10.1007/978-94-015-9072-3_7

• Katharina Verena Miko. The Women’s Revolt of 1929/30 in South Eastern Nigeria: From the misinterpretation as a "riot" to the significance as a female anti-colonial struggle (англ.) // Occasional Paper / Institut für Afrikanistik der Universität Wien, Department of African Studies, University of Vienna. — 2010. — June (no. 10).