Qanadmeyvə yalanqoz
| Qanadmeyvə yalanqoz | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Elmi təsnifat | ||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Qanadmeyvə yalanqoz |
||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
| ||||
Qanadmeyvə yalanqoz - (lat. Pterocary pterocarpa (Michx.) Kunth. ex I. Iljinsk) Qozçiçəklilər – (Juglandaceae A.Rich. ex Kunth) fəsiləsinə aid bitki növüdür. [1]
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Nəsli kəsilməyə həssas olanlar” kateqoriyasına aiddir –VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür. [2]
Qısa morfoloji təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əlverişli bitmə şəraiti boyu 30 m-ə və diametri 200 sm -ə çatan ağacdır. Gövdəsi sıx və çox düz olmayan çətirə malikdir. Yarpaqları mürəkkəb, tək lələkvaridir, üstü tünd-yaşıl, alt tərəfi isə açıq-yaşıldır, yarpaq sağlağı çılpaq və dəyirmidir. Erkəkcik çiçəkləri zoğun aşağı hissəsində sallaq sırğa şəklində, tökülən pulcuqların qoltuğunda yerləşir. Hər bir sırğada erkəkcikləri 9-18 ədəddir, çiçək yanlığı 3-6 dilimlidir. Dişicik çiçəkləri nisbətən uzun sallaq sırğadan düzülmüş , 40 və daha artıq çiçəkdən ibarətdir. Meyvələri iki qanadlı dərivari çəyirdəkmeyvədir, diametri 1 sm-ə qədərdir. [3] [4]
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mart –aprel aylarında çiçəkləyir. Meyvələri sentyabr-oktyabr aylarında yetişir. Tozlanması anemofildir. Toxum və vegetativ yola çoxalır. Çay yataqlarının aşağı sahəsində. Dərələrlə dəniz səviyyəsindən 1000-1200 m yüksəkliyə qədər qalxır. Xəzər lələyi, dəmirağacı və s. Elementlərlə birlikdə müxtəlif meşə tipi əmələ gətirir. Rütubətliliyi artıq olan sahələrdə təmiz yalanqoz meşələrini təşkil edir. Alazan-Həftəran vadisində (Böyük Qafqazın mərkəzi hissəsində) yalanqoz saqqallı qızılağac, məxməri ağcaqayın, Qafqazı xurması və s. Növlərlə qarışıq bitir. Daha çox ehtiyatı Lənkərançayın sağ qolu olan Ləkərçay boyunda qalmışdır. Burada yalanqoz yuxarı sıxlıqlı və yüksək bonitetli meşələr əmələ gətirir. Dekorativ və dərman bitkisidir. [3] [4] [5]
Mənşəyi və yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qanadmeyvə yalanqoz qədim meşə coğrafi tipinin kolxid sinfinin kolxid-hirkan qrupuna aiddir. Relikt növdür. Şərqi Türkiyə, İran və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda qanadmeyvə yalanqoz Böyük Qafqazın qərb rayonlarında və Quba massivində, Talışda və Alazan-Həftəran vadisində arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) bitir.[6]
Kimyəvi tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kumarin, flavonoid, C vitamini, karotin, aşı maddələri və fenolkarbon turşuları ilə zəngindir.[6]
İstifadə formaları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tinktura, cövhər və dəmləmə.[6]
Təsiri və tətbiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xalq təbabətində mədə, dəri, skrofulyoz, difteriya xəstəlikləri və ishal zamanı istifadə olunur. Antihelmint, tərlədici və insektisid təsirə malikdir.[6]
İstifadə olunan hissələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müalicə məqsədi ilə bitkinin qabığı, kökləri, yarpaqları istifadə edilir.[6]
Sayı və tendensiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Poplyasiyanın sayı azalır. Antropogen təsirlər növün azalmasını kəskin şəkildə sürətləndirir. [7]
Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Antropogen amillərdir (Meşə torpaqlarının əkin üçün istifadə edilməsi, ağacların qırılması və otarılma).
Mühafizə tədbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hirkan Milli Parkında və Zaqatala Dövlət Təbiət Qoruğunda mühafizə olunur.
Sinonimləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Pterocarya fraxinifolia (Poir.) Spach
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri. II nəşr. Bakı-2013.
- ↑ http://redbook.az/?options=project&id=Qanadmeyv%C9%99%20yalanqoz[ölü keçid]
- ↑ 3,0 3,1 Azərbaycanın ağac və kolları, 1964
- ↑ 4,0 4,1 Səfərov İ.S., Əsədov K.S., 1984
- ↑ Mehdiyeva N.P., 2011
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Mehdiyeva N.P. «Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi». Bakı, 2011
- ↑ Fərzəliyev V.S., Məmmədov T.S., Mehdiyeva N.P. , 2013