Qaraquş xan
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Qaraquş Xan - türk və altay mifologiyasında quşlar tanrısı. Karaguş və ya Harahus olaraq da xatırlanır. Karağuş şəklində də deyilər. Quşlara hökm edər. Tanrı Ülgənin oğludur.
Türk mədəniyyətində qaraquş[redaktə | mənbəni redaktə et]
Karakuş (Qaraquş) Anadoluda türklərdə böyük və yırtıcı quşları təyin etməkdə istifadə edilən ortaq bir təbirdir. Bundan başqa, kamın ayin əsnasında etdiyi hərəkətlərin, bəzi bölgələrdə rast gəlinən qartal oyunu ilə təmsil edildiyi görülməkdədir. Qartal oyunu Siirtdə "Harahusta", Urfa və Adıyamanda "Karakustana" şəklində deyilir. Hınısda isə "Yarkusta" oyunu deyilir. Bu oyunun Qaraquş Xana bir hörmət ehtiva etməsi də olabiləcəkdir.Türk şamanları qara quşlara köməkçi ruhlar gözüylə baxardılar. A. Divayev'in qələmə aldığı şaman mahnılarında "karakuş" dan kömək istəməsinə rast gəlinər. Teleğüt şaman barabanlarında "dəmir dırnaqlı qaraquş" rəsmi yerləşirdi. Manas dastanında Qaraquş, Er Töştük'ü udar. Qaraquş balaları analarına nəhəng bir ilanın ağzından özlərini onun qurtardığını söyləyincə qaraquşun qarınından sağ xilas olar. "Qaraquş" məna olaraq "Simurg'la eyni məzmunu daşıyar. Yaxşı şamanların ruhu qırmızı şam üzərindəki qırmızı yumurtadan, pis olanlar isə qara qayın üzərindəki qara yumurtadan çıxarlar. Bu qartal bütün ömrü boyu o samanı qoruyar və köməkçi olar. Bu quş o qədər böyükdür ki, ay onun sol qanadını, günəş də sol qanadını ancaq bağlayar. Sibir inanclarına görə Tanrı insanlara kömək etməsi üçün qartalı göndərmişdir. Qartal şamana özündən keçərək etdiyi səfərdə yoldaşlıq edər. Türklərdə qartal və ona bənzəyən sungur, şahin, qırğı, laçın kimi quşlara ümumi olaraq qaraquş adı verilər. Bu quş növü eyni zamanda görünməz aləmlə olan əlaqəni təmsil edən bir ruh olaraq da görülər. Şamanlar onun köməyinə müraciət edir. Qaraquş bəzən igidləri bütöv udar və onlarda onun bətnindən təkrar sağ olaraq çıxmaq üçün bir yol tapırlar. Anadoluda aşiqlər ancaq özlərinə bir quş qılığına girən Cəbrayıl və ya Mikayıln yuxularında görünməsiylə birlikdə aşiqlıq xüsusiyyətini qazanarlar.
Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qara (Hara) və Quş (Kuş) sözlərinin mürəkkəb halıdır. Qartal mənasını verər.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi
- Pertev Naili Boratav, Türk Mitolojisi, Oğuz-Anadolu-Azeri-Türkmen, Bilgesu Yayınları, 2012, Çeviri: Recep Özbay ("Kartal" maddesi)