Səs dalğaları
Jump to navigation
Jump to search
Səs dalğaları-tezliyi 16 Hs ilə 20000 Hs arasında olan mexaniki dalğaların elastiki mühitdə yayılaraq insan qulağına çatdıqda səs duyğusu yaratmasıdır.
- İnfrasəslər - tezliyi 16 Hs-dən kiçik olan mexaniki dalğalardır.
- Ultrasəslər - tezliyi 20000 Hs-dən böyük olan mexaniki dalğalardır. İnfrasəslər və ultrasəslər insan qulağı tərəfindən eşidilməsə də bəzi heyvanlar və həşəratlar fəaliyətində bu dalğalardan faydalanırlar. Səs dalğaları maye və qazlarda uzununa bərk cisimlərdə isə uzununa və eninə şəklində yayıla bilir. Səs havasız mühitdə(vakuumda) yayılmır.
- Verilmiş qazda səs dalğalarının yayılma surəti - mütləq temperaturun kvadrat kökü ilə düz, qazın molekulyar (molyar) kütləsinin kvadrat kökü ilə tərs mütənasibdir. Otaq temperaturunda səsin yayılma surəti 340 m/san , poladda 5000 m/san-dir.
- Səsin gurluğu - səs dalğalarının yayılma istiqamətinə perpendikulyar qoyulmuş vahid səthdən vahid zamanda keçən səs dalğalarının daşıdığı enerji miqdarı ilə olçülür və rəqs amplitudunun kvadratı ilə mütənasibdir.
- Səsin gurluğunun eşidilmə sərhədi - səs dalğasının səs hissi yarada bilməsi üşün səs gurluğunun minimal qiymətidir.
- Səsin yüksəkliyi(tonu) - rəqsin tezliyi ilə təyin edilən xarakteristikasıdır.
- Akustika - səsdən bəhs edən elmidir.
- Reverberasiya müddəti - mənbədən çıxan səslər kəsildikdən sonra əks olunan dalğaların hesabına ədricən zəyifləməsi üçün seçilən optimal müddətdir. Auditoriyalar, konsert,teatr zalları və s. üçün optimal reverberasya müddəti 1saniye tərtibindədir. Ultrasəs dalğaları yaratmaq üçün pyezoelektrik effektindən və maqnitostriksiya hadisəsindən istifadə olunur.
- Pyezoelektrik effekti- bəzi kristalları (kvarst,turmalin) elektrik sahəsinə daxil etdikdə onların deformasiyaya etməsidir.
- Maqnitostriksiya - ferromaqnit maddələri (dəmir,nikel,kobalt və s.) maqnit sahəsinə daxil etdikdə onlarin deformasiya etməsidir.Dəyişən elektromaqnit sahəsindən yerləşmiş kristallat məxsusi rəqs tezliyinə uyğun xarici elektromaqnit sahəsinin təsiri ilə ultrasəs şüalandırır. Ultrasəs hidrolokasiyasinin ideyası birinci dəfə məşhur fransız fiziki Lanjeven tərəfindən verilmişdir.
- Defektoskopiya- ultra səs impulslarını qeyde almaqla cisimlərdəki deffekti ,onun yerini ve olçüsünü müəyyən etməkdir. Ultra səs qurğusundan tibdə də istifadə olunur.Sesın Bs-de vahıdı 1m/san-dır SQS sıstemınde ıse1sm/san-dir.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
A.Mehrabov və b. Fizika kursu Maarif nəşriyatı Bakı 1982 səh:118,121
