Sarı nelufər
| Sarı nelufər | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Sarı nelufər |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Sarı nelufər (lat. Nuphar lutea) — bitkilər aləminin suzanbağıçiçəklilər dəstəsinin suzanbağıkimilər fəsiləsinin nelufər cinsinə aid bitki növü.
Botaniki xarakteristikası
[redaktə | vikimətni redaktə et]Çoxillik su bitkisidir. Sürünən, möhkəm, çoxsaylı ağ qaytanabənzər köklərdən ibarətdir. Kökləri silindrik, bir və ya bir neçə yan şaxələnən köklərə malik, uzunluğu 1-1,5 m (bəzən 3-4m), eni isə 13sm, xaricdən sarı-yaşıl, daxili ağ, tünd rombabənzər-dairəvi dişlidir. Zirvədə yerləşən yarpaq və çiçəklərin saplaqları möhkəmdir. Yarpaqları iki tiplidir: üzən-sıx, zəif dərili, yumurtayabənzər-ellipsvari, uzunluğu 15-17 sm dairəvikənarlı, əsası dərin oyuqlu, nazik və büküşlüdür. Çiçəkləri sarı, tək, uzun qaytanabənzər olub, suyun üzərinə sərilərək şarabənzər görünməklə, diametri 4-5 sm olur. May-avqust aylarında çiçəkləyir, iyul-sentyabr aylarında isə meyvələri yetişir. Toxumla və vegetativ yolla çoxalır.
Yavaş axan sularda, göllərdə, köhnə nohurlarda, sakit axan çaylarda, dərinliyi 0,5–1 m və hətta 3–5 m olan sularda, körfəz və sahillərdə rast gəlinir.
Xammal kimi köklərini may-oktyabr aylarında, çiçək və meyvələri toplanılır. Dərin olmayan sututarlarda köklərini iti bıçaqla kəsmək tövsiyə olunur. Kəsilmiş orqanlar tezliklə pöhrələyirlər.
Köklərində çoxlu rütubət olduğundan əvvəlcə təbii qurutmaya (hava-günəş) üstünlük (10-15 gün) verilməlidir. Xammal açıq, lakin kölgəli, yaxşı ventiliyasiyalı naveslərdə, çardaxda 2-3 sm qalınlığında 60ОС temperaturda, quruducu şkafda 3 gün ərzində qurudulmalıdır.
Zəhərli olduğundan dadı təyin olunmayandır(!).
Xammal B siyahısına daxildir. Saxlanılma müddəti 2 ildir.
Tərkibi və təsiri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Köklərində 0,3-0,8% xinolizidin sırası alkaloidləri, nuftein, tiobinufaridin, neotiobinufaridin, nufarin, nişasta (20%), steroidlərdən – sitosterin, stiqmasterin, sitosterin qlükozidi, sitoterinin palmitin efiri, askorbin turşusu, karotinoidlər, aşı maddələri (2,3%), ali yağ turşuları – palmitin və araxin vardır.
Trixomonad əleyhinə dərmandır.
Yabanı çoxillik ot bitkisi sarı suzanbağı otunun kəsilmiş və qurudulmuş kökləri keyfiyyətli mikrobəleyhinə, göbələkəleyhinə dərmandır.
Kökündən trixomonad kolpit xəstəliyində müvəffəqiyyətlə işlədilən lyuternurin adlı preparat hazırlanır.
Sinonimləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Homotipik sinonimləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Nenuphar luteum (L.) Link
- Nymphaea lutea L.
- Nymphona lutea (L.) Bubani
- Nymphozanthus europaeus Desv.
- Nymphozanthus luteus (L.) Fernald
Heterotipik sinonimləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Nuphar affinis Harz
- Nuphar fluviatile Laest.
- Nuphar grandiflora Laest.
- Nuphar grandifolia Laest.
- Nuphar graveolens Laest.
- Nuphar latifolia Laest.
- Nuphar latifolia subsp. boreale Laest.
- Nuphar lobata Laest.
- Nuphar lutea var. rivularis (Dumort.) De Wild. & T.Durand
- Nuphar lutea var. submersa Rouy & Foucaud
- Nuphar rivularis Dumort.
- Nuphar sericea Láng
- Nuphar spathulifera Rchb.
- Nuphar systyla Wallr.
- Nuphar tenella Rchb.
- Nymphaea affinis (Harz) Hayek
- Nymphaea lutea var. affinis (Harz) J.Schust.
- Nymphaea lutea subf. denticulata J.Schust.
- Nymphaea lutea var. harzii J.Schust.
- Nymphaea lutea var. minor Lej.
- Nymphaea lutea var. puberula J.Schust.
- Nymphaea lutea f. punctata J.Schust.
- Nymphaea lutea f. purpureosignata J.Schust.
- Nymphaea lutea f. schlierensis J.Schust.
- Nymphaea lutea f. sericea J.Schust.
- Nymphaea lutea f. submersa J.Schust.
- Nymphaea lutea f. tenella (Rchb.) J.Schust.
- Nymphaea lutea f. terrestris J.Schust.
- Nymphaea lutea f. urceolata J.Schust.
- Nymphaea umbilicalis Salisb.
- Nymphozanthus affinis (Harz) Fernald
- Nymphozanthus sericeus (Láng) Fernald
- Nymphozanthus vulgaris Rich.