Spinal anesteziya üçün mənbəyə bax

{{Tibbi müdaxilə
|Adı           = {{PAGENAME}}
|Latınca       = 
|Yunanca       = 
|Şəkil2        = Onurğa kanalının punksiyası.jpg 
|Şəklin izahı2 = Onurğa kanalının punksiyası
|Şəkil         = Spinal anaesthesia.ogv
|Şəklin izahı  = Spinal anesteziyanın gedişi
|ICD10         = 
|ICD9          = 
|MeshID        = 
}}

'''Spinal anesteziya''', '''[[Onurğa beyni anesteziyası]]''' ya qısa olaraq [[SPA]] ({{Dil-la|spinalis}} – onurğa sütunu, "an-" {{Dil-gr|αἴσθησις}}) regional anesteziyanın bir növü. bu zaman onurğa kanalına (onurğa mayesinə) yeridilmiş yerli keyləşdirici məhlulun təsirindən impuls ötürücülüyü onurğa beyni səviyyəsində bloklanmış, nəticə etibarilə onurğa beyninin anesteziya hissəsinə müvafiq bədən nahiyyəsinin hissiyyatı sönmüş olur. Belə ki, həmin nahiyənin ağrı, temperatur, taktil – toxunma hissiyatı və xüsusən ətrafların hərəkət funksiyaları pozulmuş olur.

== Tarixi ==
{{Şəkillər albomu
| yer              = left
| başlıq           = Avqust Bir

| align            = center
| başlıq_yer       = center
| başlıq_arxafon   = Gainsboro
| istiqamət        = üfüqi
| şəkil1           = August Bier.jpg
| izah1            = 
| miqyas1           = 100
| alt yazı         = 
| alt_yazı_arxafon = Gainsboro
| arxafon rəng     = 
| alt_yazı_yer     = center
}}
{{Şəkillər albomu
| yer              = right
| başlıq           = Ceyms Korninq
| align            = center
| başlıq_yer       = center
| başlıq_arxafon   = Gainsboro
| istiqamət        = üfüqi
| şəkil1           = James Leonard Corning.jpg
| izah1            = 
| miqyas1          = 100
| alt yazı         = 
| alt_yazı_arxafon = Gainsboro
| arxafon rəng     = 
| alt_yazı_yer     = center
}}

* İlk dəfə olaraq Avqust Bir (1861–1949) assistenti Avqust Hildebrant ilə 1898 ildə Kildə kokain məhlulunu onurğa kanalına yeridərək, regional anesteziyanın bir növü olan spinal (onurğa beyni) anesteziyasını icra etmişdir.<ref>A. Bier: Versuche über die Cocainisierung des Rückenmarks. Dtsch Z Chir 51 (1899): 361–368</ref> Lakin anesteziya kəskin başağrıları, öyümə, qusma əlamətli fəsadlara səbəb olmuşdur.<ref name=" Oehme">Oehme, Peter: ''[http://www.aerzteblatt.de/v4/archiv/artikel.asp?src=heft&id=13611 Rückenmarksanästhesie mit Kokain: Die Prioritätskontroverse zur Lumbalanästhesie.] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100824064504/http://www.aerzteblatt.de/v4/archiv/artikel.asp?src=heft&id=13611 |date=2010-08-24 }}'' Dtsch Arztebl 1998;95(41):A-2556–8</ref>
* 1885 ildə amerikalı Ceyms Leonard Korninq eini sınağı – onurğa kanalına kokain inyeksiyasını icra etmişdir. Lakin müdaxiləlin Korinq tərəfindən nə dərəcədə düzgün icra edildiyi hələ də şübhə doğursa da onu metodun ilk icraçısı sayırlar.<ref name=" Oehme"/>
* 1908 ildə isə avqust bir regional anesteziyahın bir növü olan venadaxili regional anesteziyanı<ref>A. Bier: Ueber einen neuen Weg Localanästhesie an den Gliedmassen zu erzeugen. Arch. klin. Chir. 1908; 86: 1007–1016</ref> sınaqdan keçirdmişdir.
XX əsrin əvvəllərindən sinal anesteziya sezar kəsiyində istifadə edilmişdir. 1930 ildə spinal anestiziya zamanı ilk ölüm halı qeydə alınmasından sonra bu metoddan istifadə edilmir. lakin 1950-ci illərdən başlayaraq bu metoda daim müraziət edilmiş və inkişaf etdirilmişdir. Günümüzdə bu metod demək olar ki, sezar əməliyyatları üçün anesteziyanın ən məğbul metodu sayılır. *<ref>Gogarten W, Van Aken H: ''[http://www.anesthesia-analgesia.org/cgi/content/full/91/4/773 A century of regional analgesia in obstetrics.] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20090710132208/http://www.anesthesia-analgesia.org/cgi/content/full/91/4/773 |date=2009-07-10 }}'' Anesth Analg. 2000 Oct;91(4):773–5. PMID 11004024</ref>

== Anatomiya<ref>*Prof. [[Kamil Balakişiyev|Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin]], İnsanın Normal Anatomiyası, III cild, səh. 19–37, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1982
</ref>==
{{Şəkillər albomu
| yer            =  
| istiqamət      = şaquli
| başlıq         = Onurğa beyninin onurğa kanalında yerləşməsi 
| başlıq_yer     = center
| başlıq_arxafon = Gainsboro
| miqyas         = 250
| şəkil2         = Onurğa beyni at quyruğu.jpg
| izah2          = Onurğa beyni
| şəkil4         = Spinalcord trirev.svg
| izah4          = Onurğa beyni ilə onurğa kanalı arasındakı boşluq
}}
Vəzifə etibarilə onurğa beyni boyun gövdə və ətraf əzələlərinin avtomatik tənziminin mərkəzi üzvü hesab olunur, morfoloji və fizioloji cəhətcə beyinlə sıx rabitədədir və onun fəaliyyəti beyin qabızının başçılığı altındadır. Onurğa beyninin yuxarı hüdudu uzunsov beyin çarpazının aşağı ucu (birinci boyun sinirinin çıxan yeri) bərabərində, skletə nisbətən atlasın yuxarı kənarı bərabərliyində və aşağı hödudu 1–2-ci bel fəqərələri səviyyəsində olur.
Onurğa beyni onurğa kanalının əyriliklərinə müvafiq olaraq boyun və döş nahiyələrində əyilmişdir. Bunun uzunluğu orta hesabla kişilərdə 45 sm. qadınlarda isə 43 sm olur. Onurğa beyninin uzunluğu onurğanın uzunluğuna olan nisbəti daimi deyildir; orta hesabla onurğanın uzunluğunun onurğa beyninin uzunluğuna olan nisbəti 100:64 olan nisbəti kimidir. Onurğa beyninin sagital ölçüsü frontal ölçüsündən kiçikdir. Həcmi 33 sm³ və en kəsiyinin səthi orta hesabla 63&nbsp;mm²-ə bərabərdir. Onurğa beyninin çəkisi yetişmiş şəxslərdə 30 q və yenidoğulmuşlarda 6–7 q olur; bədən çəkisinə olan nisbəti 1: 1848 olan nisbətinə (yenidoğulmuşlarda isə 1:851 nisbətinə) bərabərdir. Onun çəkisi (yenidöğulmuşunkuna nisbətən) bir yaşında iki dəfə, beş yaşında üç və həddi-bbüluğ dövründə 4–5 dəfə artmış olur.
Onurğa beyni onurğa kanalında yerləşərək onurğanın hərəkəti zamanı yerini bir qədər yuxarıya doğru dəyişir; deməli onurğa beyni onurğa kanalında hərəkətli bir surətdə fiksasiya olunmuşdur. O, onurğa kanalını tamamilə tutmamışdır; əgər onurğa beyninin en kəsiyinin səthi 63&nbsp;mm² təşkil edirsə, onurğa kanalının en kəsiyinin səthi 254&nbsp;mm²-ə bərabərdir; beləliklə onurğa kanalında onurğa beyninin tutduğu yerdən başqa artıq sahə qalır; buranı onurğa beyni qişaları, damarlar və beyin-onurğa beyin mayesi tutur. bu sahə onurğa beyninin hərəkət etməsinə şərait yaradır. Onurğa beyninin yerdəyişmə dərəcəsi fiksasiya aparatına aid olan dişli bağlar ({{Dil-la|lig-ta denticulata}}) ilə məhdudlaşır. bu bağlar (19–23 cüt) onurğa beyninin yumşaq qişasından ayrılmış törəmədir. Onlar bir tərəfdən sərt qişaya, digər tərəfdən isə onurğa beyninin ön və dal kökləri arasında yumşaq qişaya bağlanmışdır. Onurğa beyninin fiksasiyasında sərt qişanın özü, hörümçək torunabənzər və yumşaq qişaların bağ aparatı (subaraxnoidal arakəsmələr, dişli bağlar), [[uzunsov beyin]], uc sap və onurğa beyni damarları iştirak edir.
Topoqrafiya cəhətcə onurğa beyni üç hissəyə bölünür: boyun hissə – {{Dil-la|pars cervicalis}}, döş hissə – {{Dil-la|pars thoracica}}, və bel hissə – {{Dil-la|pars lumbalis}}. Bunların qalınlığı eyni deyildir; boyun və bel hissədə qalınlaşmalar vardır:
# Boyun qalınlaşması – {{Dil-la|intumescentia cervicalis}} – II boyun fəqərəsi ilə II döş fəqərəsi arasında. Boyun qalınlaşmasının ən qalın hissəsi V–IV boyun fəqərələri bərabərliyində olur.
# Bel qalınlaşması – {{Dil-la|intumenscentia lumbalis}} – IX–X döş fəqərəsi ilə I ya II bel fəqərələri arasında olur.
Bu qalınlaşmaların əmələ gəlməsi, onurğa beyninin ətrafında gedən sinirlərə müvafiq seqmentlərində sinir hüceyrələrinin çoxluğu ilə izah olunur.

== Texniki aspektləri<ref>Michael Heck, Michael Fresenius, Repetitorium Anästhesiologie, 3. vollständig aktualisierte Auflage, Springer 2001, ISBN 3-540-67331-8 səh. 303 {{de}}</ref> ==
{{Şəkillər albomu
| yer            =  
| istiqamət      = şaquli
| başlıq         =  Spinal anesteziya
| başlıq_yer     = center
| başlıq_arxafon = Gainsboro
| miqyas         = 250
| şəkil2         = Spinal anaesthesia.jpg
| izah2          =''"Damcı yoxdursa anesteziya da yoxdur"''
| şəkil3         = Dermatoms az.png
| izah3          =''İnsanın dermatomları: onurğa beyninin afferent sinirlərinin innervasiya nahiyyələri''
}}

* Vena daxilinə infuziya, Manitorinq: EKQ, pulsoksimetriya, 5 dəqiqəlik fasilələrlə arterial təzyiqin ölçülməsi
* Pasient əməliyyat masasına əyləşdirilir və ya yanı üstə uzadılır.
* Sterillik ciddi gözlənilmək məqsədilə icraçı anesteyioloq baş örtüyü, maska, steril xalat və əlcək geyinməli, punksiya olunacaq dəri sahəsi (bel fəqərələri nahiyəsi) metodoloji olaraq dezinfeksiya edilərək steril materiallarla izolə olunmalıdır!
* Spinal anesteziya: III/IV yaxud IV/V bel fəqərəarası sahədən ''Pencil-Point'' spinal iynəsi ilə punksiya icra edilir.
* Punksiya düzgün aparılmışdırsa dərhal kanülə vasitəsilə şəffaf onurğa beyin mayesinin damcıladığı müşahidə olunur
* Bundan sonra onurğa kanalına 2–2,5 ml 0,5% li izobar (yaxud 1,5–2 ml 0,5% li hiperbar) ''Bupivacain'' məhlulu yeridilir.
* Spinal iynə kənarlaşdırılaraq pasient əməliyyat üçün arxası üstə uzadılır.

=== Fəsadları ===
* Punksiya yerinin infeksiyalaşması
* Yerli keyləşdiricinin damar daxili inyeksiyası
* Hemodinamik problemlər: hipotoniya, bradikardiya
* Ürəkbulanma
* Baş ağrıları
* Sidikburaxmanın pozulması
* Uğursuz travmatik punksion cəhdlər nəticəsində ağrılar
* Onurğa beyninin zədələnməsi; hemiparezlər ya köndələn iflic
* Aseptik meningit, araxnoidit, {{Dil-la|Cauda-equina-syndrom}}, epidural [[abses]], mielit
* Total spinal anesteziya
* Allergik reaksiya; [[anafilaktik şok]]

== Tətbiq olunan əməliyyatlar ==
* [[Sezar kəsiyi]]
* Yırtıqların plastikası
* [[Aşağı ətrafların varikoz genəlməsi]] – Venaektamiya
* Aşağı ətraflarda aparılan cərrahi müdaxilələr: sınıqlar, diz oynağının protezlənməsi, dizin artroskopiyası
* anal daxili və ətrafı cərrahi müdaxilələr və s.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Mənbələr ==
* Regionalanästhesie – Techniken im operativen und geburtshilflichen Bereich, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart (1981) ISBN 3-437-10732-1 {{de}}
* Michael Heck, Michael Fresenius, Repetitorium Anästhesiologie, 3. vollständig aktualisierte Auflage, Springer 2001, ISBN 3-540-67331-8 {{de}}
* Gisela Meier, Johannes Bütner, Atlas der peripheren Regionalanästhesie, Anatomie-Anästhesie- Schmerztherapie, 2004 Georg Thieme Verlag Stuttgart, New York ISBN 3-13-136251-0
* Prof. [[Kamil Balakişiyev|Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin]], İnsanın Normal Anatomiyası, III cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1982

[[Kateqoriya:Spinal anesteziya| ]]