Suxoy Su-27 üçün mənbəyə bax

{{Uçan aparat
  |adı = Su-27
  |tipi = [[Çoxməqsədli qırıcı]]
  |istehsalçı = [[SSRİ]]/[[Rusiya]]
  |şəkil = Vigilant Eagle.jpg
  |şəkilaltı yazı = Rusiya HHQ-yə məxsus Su-27 təlim zamanı
  |dizayner = [[Suxoy Korporasiyası|Suxoy Konstruktor Bürosu/Suxoy Korporasiyası]]
  |konstruktor = [[Mixail Petroviç Simonov|M.P.Simonov]]
  |ilk uçuş = [[20 may]] [[1977]]
  |istismara verilib = [[22 iyun]] [[1985]]
  |istismar müddətinin sonu =
  |status = İstismarı davam edir
  |əsas istismarçı = [[Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri|Rusiya HHQ]]
  |digər istismarçılar = [[Çin Xalq Azadlıq Ordusu Hərbi Hava Qüvvələri|Çin XAOHHQ]]<br>[[Ukrayna Hərbi Hava Qüvvələri|Ukrayna HHQ]]
  |istehsal illəri =1982-davam edir 
  |buraxılış sayı = 680<ref name="RAFH">{{cite book |title=Russia Air Force Handbook |date=2009 |series=World Strategic and Business Information Library |location=Washington, D.C. |publisher=International Business Publications USA |page=167 |isbn=978-1-43874-019-5}}</ref>
  |hazırlanma dəyəri = 
  |vahidinin qiyməti = 30 milyon [[ABŞ dolları]]
  |baza modeli = 
  |müxtəlif dərəcələrə görə variantlar = [[Su-30]]<br>[[Su-33]]<br>[[Suxoy Su-34|Su-34]]<br>[[Su-35]]<br>[[Suxoy Su-37]]<br>[[Shenyang J-11]]
}}

'''Su-27''' ({{Dil-ru|Су-27}}) (''[[NATO kod adı]]: '''Flanker''''' – ''Flanqa zərbə'') — [[SSRİ]]/[[Rusiya]] tərəfindən istehsal olunan dördüncü  nəsil taktiki-[[qırıcı təyyarə]]. Təyyarə istənilən hava şəraitində fəaliyyət göstərmək və havada hərbi üstünlük əldə etmək üçün yaradılmışdır.

Müxtəlif modifikasiyalar şəklində Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri də daxil olmaqla [[Müstəqil Dövlətlər Birliyi]] ölkələri, [[Hindistan]], [[Çin]] və digər ölkələrin hərbi hava qüvvələrinin istismarındadır. [[Çin]]də lisenziya əsasında ''"[[Shenyang J-11]]"'' adı ilə istehsal edilir.<ref>{{Cite web |title=Sukhoi.org: J-11 отмечает юбилей |url=http://www.sukhoi.org/news/smi/arch/index.php?id=2203 |access-date=2011-03-25 |archive-date=2010-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100118114847/http://www.sukhoi.org/news/smi/arch/index.php?id=2203 |url-status=dead }}</ref>

Ağır qırıcı təyyarələrə aid edilir. Əsas rəqibi və oxşarı [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] istehsalı olan [[F-15]] hesab edilir. [[MiQ-29]] ilə birlikdə cütlük yaradaraq ABŞ-nin [[F-15]] və [[F-16]] hərbi təyyarə cütlüyünə qarşı mübarizə aparmaq üçün yaradılmışdır. Yüksək manevrliliyi yüngül qırıcılarla mübarizə aparmağa, ''çoxməqsədli qırıcı'' kimi istifadə edilməsinə imkan verir. Təyyarədaşıyıcılar üçün olan variantı [[Su-33]] adlanır.

Sonuncu versiyası hesab olunan [[Suxoy Su-37]] (sınaq  modeli) məşhur [[Discovery Channel|“Diskaveri” (Discovery Channel)]] kanalı tərəfindən dünyanın bir  nömrəli qırıcısı ([[F-22]] ''Raptoru'' ötməklə) kimi təqdim edilmişdir.<ref>{{Cite web |title=Discovery – F22 vs SU-37 |url=http://www.youtube.com/watch?v=_VOFdXO929Q |access-date=2011-02-22 |archive-date=2022-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220328103528/https://www.youtube.com/watch?v=_VOFdXO929Q |url-status=live }}</ref> Ağır qırıcı təyyarələr içərisində yeganə qırıcıdır ki, yüksək pilotaj qrupunda ("Rus pəhləvanları") istifadə olunur.<ref>[http://rian.ru/defense_safety/20100326/216508892.html "Русские витязи" и "Стрижи" примут участие в параде Победы] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20120705201729/http://ria.ru/defense_safety/20100326/216508892.html |date=2012-07-05 }} Rian.ru</ref>

== Yaradılma tarixi ==
[[Fayl:Т-10-1 VVS museum.jpg|thumb|right|300px|T-10-0001: Su-27-nin ilkin prototipi]]
[[Fayl:Su-27 low pass.jpg|thumb|right|300px|"Rus pəhləvanları" akrobatik qrupuna aid Su-27-nin alçaqdan uçuşu]]
[[NATO]] [[kəşfiyyat təyyarələri]]dən qorunmaq üçün [[SSRİ]]-nin istehsal etdiyi [[MiQ-25]]-lər [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] üçün gözlənilməz oldu <ref name="Davies_p9-11">Davies 2002, pp. 9–11.</ref>. MiQ-25-in uzun qanadları və ümumi görünüşü onun havada üstünlük əldə etmək üçün yaradıldığını sübut edirdi. ABŞ-də bu cür təyyarəyə qarşı cavab kimi [[F-15]] yaradıldı.

F-15-ə cavab olaraq SSRİ-də ''"Perspektivli Döyüş Qırıcısı"'' ({{Dil-ru|Перспективный Фронтовой Истребитель}}) proqramı işə salındı. Proqramın əsas tələbləri ondan ibarət idi ki, yeni qırıcı F-15-i əsas xarakteristikalar üzrə 10%-ə yaxın üstələməli idi.

Qısa müddətdən sonra ABŞ-də belə bir qənaətə gəldilər ki, elə tapşırıqlar var ki, onları yüngül qırıcı təyyarə görməlidir; F-15 kimi ağır, təkmil təyyarədən əlavə yüngül çəkili qırıcıya ehtiyac meydana çıxdı. Həm də bir qrup [[ABŞ Hava Qüvvələri]] (US Air Force) zabitlərini [[F-15|F-15-in]] ağır və az manevrli olması qane etmirdi. Bununla da, [[F-16]] və [[F/A-18|F/A-18-lərin]] hazırlanması proqramlarına start verildi.

[[SSRİ]] də analoji şəkildə düşünüb müvafiq addımlar atdı. Bununla da, PDQ proqramı iki istiqamətdə davam etdirildi:''"Perspektivli Yüngül Döyüş Qırıcısı"'' ({{Dil-ru|Лёгкий Перспективный Фронтовой  Истребитель}}) və ''"Perspektivli Ağır Döyüş Qırıcısı"'' ({{Dil-ru|Тяжёлый Перспективный Фронтовой  Истребитель}}). Yüngül qırıcı layihəsini [[1972|1972-ci ildə]] "MiQ" KB-sı  ([[MiQ-29]]) qazandı.

Tədqiqatlar nəticəsinə müəyyən edildi ki, PYDQ və PADQ-lardan 2:1 nisbətində təşkil edilmiş aviaparklar daha effektivli olacaqdır. Əgər [[MiQ-29]] cəbhə bölgəsi üzərində üstünlük əldə etməli idisə, daha uzağa uçun, hədəfləri müstəqil tapıb məhv edə bilən, ağır silahlar daşıyan Su-27 düşmən ərazilərində əməliyyatlar aparmaq üçün hesablanmışdı.<ref name="su27-milrus.com" />

Hələ [[1969|1969-cu ilin]] payızında "Suxoy" KB-dan olan mütəxəssislər yeni qırıcının xarici görünüşünü formalaşdırmağa başlamışdılar. [[MiQ-21]] və [[MiQ-23|MiQ-23-ləri]] əvəzləməli olacaq yeni qırıcı ixtisaslaşmış, uzaq və yaxın məsafələrdə döyüş üçün maksimal dərəcədə uyğun olmalı idi. Arzulanan aerodinamik keyfiyyətlər əldə etmək üçün "sinusoidal" qanad adlanan konsepsiyaya üzərində işlər başlandı. Bundan əlavə, [[Rusiya Mərkəzi Aerohidrodinamika İnstitutu|Mərkəzi Aerohidrodinamika İnstitutunda]] (MAHİ) keçirilən təcrübələr "inteqral" qanadların uzadılması nəticəsində arzulanan aerodinamik keyfiyyətin əldə edilməsinin mümkünlüyünü göstərdi. Paralel olaraq inteqral və ənənəvi qanad formaları üzərində də işlər davam etdirildi.<ref name="su27-milrus.com">{{Cite web |title=Фронтовой истребитель Су-27 |url=http://www.milrus.com/vvs/su27/text.shtml |access-date=2011-02-23 |archive-date=2022-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220328103541/http://www.milrus.com/vvs/su27/text.shtml |url-status=live }}</ref>

[[1974|1974-cü ildə]] MAHİ tərəfindən qırıcının yekun aerodinamik sxemi hazırlanıb qurtardı (''T-10''). İlkin sınaq nümunəsi (''T-10-1'') [[1976|1976-cı ildə]] artıq hazır edilmişdi. [[20 may]] [[1977|1977-ci ildə]] qırıcını ilk dəfə səmaya [[Vladimir Serqeyeviç İlyuşin|V.S.İlyuşin]] qaldırdı. İlk sınaq uçuşundan sonra V.S.İlyuşinin "Bu təyyarə məndən ağıllıdır" deməsi məşhur deyimə çevrilmişdir.<ref>{{Cite web |title=К 100-летию Е.А. Иванова, генерального конструктора Машиностроительного завода имени П.О. Сухого в 1977 – 1983 гг. |url=http://www.sukhoi.org/news/smi/?id=3923 |access-date=2011-03-22 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305185856/http://www.sukhoi.org/news/smi/?id=3923 |url-status=dead }}</ref>

İkinci sınaq uçuşu uğursuz oldu. Keçirilmiş növbəti sınaq uçuşları göstərdi ki, istənilən uçuş xarakteristikalarını əldə etmək mümkün deyildir; Mühərrik qənaətcil və kifayət qədər güclü deyildir. [[1979|1979-cu]] ilin [[dekabr]]ında hərbçilərin keçirdikləri dövlət sınağının nəticələri də qənaətbəxş olmadı. Yeni yaradılacaq təyyarənin [[F-15|F-15-lə]] rəqabət apara biləcəyinə ciddi şübhələr yarandı.<ref name="su27-milrus.com" /> Qoyulmuş taktiki-texniki tələbləri əldə etmək üçün təyyarənin baş konstruktoru [[Mixail Petroviç Simonov|M.P.Simonovun]] təşəbbüsü və ümumi konstruktor [[Yevqeni Alekseyeviç İvanov|E.A.İvanovun]] göstərişi əsasında konstruktor bürosu təyyarəyə yenidən baxmağı qərara aldı. Bu zaman çəkiyə ciddi nəzarət, hava müqavimətinin azaldılması, qanadların daşıyıcılıq keyfiyyətlərinin, müxtəlif uçuş rejimlərinə uyğunluğunun artırılması, yandan olan təsirlərə qarşı təyyarənin dayanıqlılığının artırılması əsas meyarlar kimi qəbul edildi.<ref name="sukhoi-ist.spravka">{{Cite web |title=Sukhoi.org: СУ-27СК-Историческая справка |url=http://www.sukhoi.org/planes/military/su27sk/history/ |access-date=2011-03-22 |archive-date=2011-07-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728071409/http://www.sukhoi.org/planes/military/su27sk/history/ |url-status=dead }}</ref><ref name="su-27.flanker">{{Cite web |title=Су-27, Flanker-B (Маргинал) |url=http://topwar.ru/1826-frontovoj-istrebitel-su-27-flanker-b-marginal.html |access-date=2011-02-22 |archive-date=2016-03-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160309222612/http://topwar.ru/1826-frontovoj-istrebitel-su-27-flanker-b-marginal.html |url-status=live }}</ref>

MAHİ-nin təklifi ilə artıq işlənmiş konsepsiya olan trapesiya formalı qanadlar üzərində işlər davam etdirildi. Bundan başqa, hava müqavimətini azaltmaq üçün mühərrikin aqreqatlarının yerləri və şassidə dəyişikliklər edildi. [[1978]]-[[1980|1980-ci illərdə]] keçirilmiş sınaqlar tamamilə yeni təyyarə yarandığını göstərdi. Su-27-nin gələcək prototipi olacaq ''T-10-7'' [[20 aprel]] [[1981|1981-ci ildə]] havaya qalxdı. [[1982|1982-ci ildə]] isə qırıcının seriya istehsalına start verildi. Modelləşdirmənin nəticələri kimi bildirildi ki, Su-27-i ümumi döyüş potensialı göstəricisinə görə [[F-15|F-15-dən]] 30% öndədir.<ref name="su27-milrus.com" /><ref name="sukhoi-ist.spravka" />

[[1984|1984-cü ildən]] etibarən Su-27-lər hərbi hissələrə daxil olunmağa başlasa da, rəsmi olaraq Su-27-lərin silahlanmaya qəbul olunması tarixi [[23 avqust]] [[1990|1990-cı ildir]]. Belə ki, bu dövrə kimi sınıq uçuşları keçirilir və çatışmamazlıqlar aradan qaldırılırdı. [[Hərbi Hava Qüvvələri|HHQ-yə]] qəbul olunan qırıcılar ''Su-27S'' (seriya), [[Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri|HHMQ aviasiyasına]] qəbul edilən qırıcılar isə ''Su-27P'' (tutucu) adlarını daşımışlar.

== Konstruksiya ==
=== Gövdə ===
[[Fayl:Turbulence SU-27.jpg|right|thumb|300px|Su-27 sərt döngələrdə: hava burulqanı və qanadların ön hissəsinin əyilməsi]]
Su-27 normal aerodinamik sxem əsasında hazırlanmışdır. Qırıcının qanadları füzelyaja rəvan şəkildə birləşərək, təyyarənin gövdəsini bütövlükdə aparıcı edir. Bu cür quruluş inteqral tərtibat adlanır. Qanadların bucağı ön haşiyəyə nisbətən 42 dərəcədir. Konstruktorlar sərt hücum bucaqlarında təyyarənin stabilliyinin qorunması və aerodinamikliyin artırılması üçün qanadların ön hissəsinin avtomatik əyilməsini təmin edən sistem tətbiq etmişlər. Bundan əlavə, qanadların gövdəyə rəvan birləşməsi də səsdən yüksək sürətlərdə və sərt hücum bucaqlarında yüksək aerodinamikanı təmin edir. Qanadlarda [[eleronlar]] və tormoz qapaqcıqları yoxdur. [[Flaperonlar]] hər ikisinin funksiyasını yerinə yetirir.

Təyyarə stabil dayanıqlı deyil. Təyyarənin dayanıqlığı elektron cihazlar vasitəsilə təmin edilir. Bu təyyarənin manevrliliyini artıran əsas amillərdən biridir. Belə ki, pilot təyyarəni hansısa bir hərəkəti etməyə "məcbur etmir", əksinə, stabil vəziyyətdən çıxmağa meylli olan qırıcıya manevri etməyə "imkan verir".

Su-27-nin müxtəlif modifikasiyalarında ([[Su-30]], [[Su-33]], [[Su-34]], [[Su-35]] və s.) burun hissəsində quraşdırılmış olan radarların ağırlığının artması onun stabil dayanıqlığına təsir edə və təyyarənin manevrliliyinin zəifləməsinə gətirib çıxara bilərdi. Bunun qarşısını almaq üçün bu modifikasiyalara ön horizontal dayaqlar quraşdırılmışdır.

Ümumi kütlənin azaldılması üçün [[titan]]dan geniş istifadə edilir (təqribən 30%)

Təxminən eyni dövrdə hazırlanmış [[MiQ-29|MiQ-29-dan]] fərqli olaraq [[Elektrodistansion İdarəetmə Sistemi]]nə (ЭДСУ) malikdir. Yəni pilot təyyarəni mexaniki ötürmələr vasitəsilə deyil, elektron- kompüter vasitəsilə idarə edir. Bu sistem səs sürətindən aşağı sürətlərdə təyyarənin stabil qeyri-dayanıqlığının idarəedilən olmasını təmin edir.

=== Avionika ===
Təyyarənin avionika sistemləri şərti olaraq dörd müstəqil, bir-birinə funksional bağlı olan komplekslərə bölünür:
* Silahların idarə edilməsi sistemi (СУВ)
* Pilotaj-naviqasiya kompleksi (ПНК)
* Rabitə kompleksi (КС)
* Bort müdafiə kompleksi (БКО)

==== Optik axtarış və hədəfə alma sistemi ====
Su-27-nin baza modelinin silahlanmasının mühüm tərkib hissəsini OEPS-27 (ОЭПС-27) elektro-optik sistemi təşkil edir. Bu sistemin tərkibinə lazer məsafəölçən (effektiv uzaqlıq 8&nbsp;km-ə qədər) və effektiv işləmə uzaqlığı 50–70&nbsp;km olan infraqırmızı axtarış və hədəfəalma sistemi (ИРСТ) daxildir. Bu sistemlərdə tətbiq edilən optika güzgülü [[periskoplar]]da olduğu kimidir (Optika koordinəedici şarvari şüşə sensorla birləşdirilmişdir). [[Sensor]] yüksəklik (10 dərəcə axtarış, 15 dərəcə yönəltmə zamanı) və [[azimut]] boyu (60 və 120 dərəcə) hərəkət edir və göstəricilərin daim "istiqamətlənmiş" qalmasını təmin edir.

==== Birləşdirilmiş uçuşa nəzarət və [[dəyişkən vektor dartısı]]nın idarə edilməsi sistemi ====
[[AL-31FP]] (АЛ-31ФП) mühərriklərinin ucluqlarının idarə edilməsi sistemi [[Uçuşa Nəzarət Sistemi]] (СКП) və proqram təminatı ilə birləşdirilmişdir. Ucluqların idarəsi ümumi UNS sisteminin tərkibi olan kompüterlər vasitəsilə həyata keçirilir. Onların idarə edilməsi avtomatlaşdırılmış olduğundan pilotun uçuş zamanı onlara nəzarət etməsinə ehtiyac yoxdur. Bu da ona təyyarənin idarə edilməsini və döyüşü fikri yayılmadan davam etdirməyə imkan verir. UNS sistemi [[dəstək]] və [[pedal]]lar vasitəsilə işləyən pilotun istənilən kiçik hərəkətinə müvafiq davranır.

UNS sistemi Su-27-nin ilkin versiyaları ilə müqayisədə güclü dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Su-27-nin ilkin versiyalarına quraşdırılan radio vasitəsilə məsafədən idarəetmə sistemində (СДУ-10) hücum bucaqlarında məhdudiyyətlər, idarəetmə dəstəyinin vibrasiyası olmuşdur. Müasir Su-27-lərdə quraşdırılan UNS sistemi rəqəmsaldır və dartıların nizamlanması 4 dəfəyə kimi, kursdan yayınmama sistemi isə 3 dəfəyə kimi gücləndirmişdir.

=== Güc təminatçısı ===

== Silahlanması ==
[[Fayl:Su-27 armament.jpg|thumb|300px|right|Silahlanma]]
Qırıcı sağ qanadının gövdəyə birləşdiyi yerdə quraşdırılmış bir ədəd 30&nbsp;mm-lik QŞ-301 tipli aviatopla təchiz edilmişdir. Silahlanmasında idarə edilən raketlərdən "hava-hava" tipli R-27R1, R-27T1, R-73E (yaxın məsafəli döyüşlər üçün) tipli raketlər, idarə edilməyən tipli raketlərdən isə S-8KOM, S-8OM, S-8BM, C-13T, C-25OFM-PU mövcuddur. 100, 250, 500 kq-lıq aviabombaları daşımağa qadirdir.

Qırıcının gövdəsinin silahların asılması üçün 10 yer mövcuddur: 6-sı qanadlarda, 2-si fyüzelyajın, 2-si mühərriklərin altında. Əlavə yanacaq çənləri quraşdırılmır.<ref>{{Cite web |title=Sukhoi.org: Су-27СК Вооружение |url=http://www.sukhoi.org/planes/military/su27sk/arms/ |access-date=2011-03-22 |archive-date=2011-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110424023425/http://www.sukhoi.org/planes/military/su27sk/arms/ |url-status=dead }}</ref>

== Su-27 və F-15 ==
[[Fayl:F-15C.jpg|thumb|left|300px|F-15C]]
[[Fayl:SU-30MKI-g4sp - edit 2(clipped).jpg|thumb|right|300px|Hindistan HQ-yə (IAF) məxsus Su-30MKI]]
Real döyüş şəraitində Su-27 "ailəsinə" məxsus təyyarələr [[F-15]] "ailəsinə" mənsub qırıcılarla heç bir zaman qarşılaşma imkanları olmayıb.

Bu iki təyyarənin ilk görüşü [[1992|1992-ci]] ilin avqustunda [[ABŞ|ABŞ-də]], hərbi-hava döyüş təlimində olmuşdur. Təlimin şərtlərinə görə, qırıcılar növbə ilə  bir-birini izləməli və "məhv etməli" idi. Birinci "döyüşdə" F-15-i izləyən Su-27 rəqibi itirməməyə müyəssər olmuşdur. İkinci görüşdə isə, Su-27-ni izləməli olan F-15 forsaj rejimində yüksəkliyə qalxan rəqibi qaçırmışdır. Su-27 mayor E.Karabasovun idarəsi altında bir müddətdən sonra F-15-in quyruğunda peyda olmuşdur.<ref>{{Cite web |title=АэроХобби, №2,1993 |url=http://army.lv/ru/su-27/1568/3465 |access-date=2011-03-20 |archive-date=2012-03-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120315161419/http://army.lv/ru/su-27/1568/3465 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title="Сухой" против Ф-15 |url=http://army.lv/ru/su-27/103/91 |access-date=2011-03-20 |archive-date=2011-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910013641/http://army.lv/ru/su-27/103/91 |url-status=dead }}</ref>

Su-27 "ailəsinin" üzvlərinin F-15 qırıcıları ilə qarşılaşmalarından biri [[2004|2004-cü]] ildə [[Hindistan]]da "Cope India-2004" adlı döyüş hazırlığının artırılması təlimlərinə təsadüf etmişdir. Təlimlərdə Hindistan tərəfindən silahlanmasında olan müxtəlif Sovetlər və Fransa istehsalı olan qırıcılarla yanaşı Su-27 "ailəsinə" mənsub Su-30MK da iştirak edilmişdir. İlkin olaraq dəyişkən vektor dartılı Su-30 MKİ-nin təlimlərdə iştirakı nəzərdə tutulsa da, hindlilər dəyişkən vektor dartısı olmayan Su-30MK-nın kifayət edəcəyini hesab etmişlər. [[ABŞ Hava Qüvvələri|ABŞ HQ]] 6 ədəd F-15C ilə təmsil olunmuşdur. Su-30 MK-lar keçirilmiş hər üç döyüşdən ikisində qalib ayrılmışlar. Ümumi nəticədə 20 dəfədən az olmayaraq "Su"-lar döyüşdən qalib çıxmışlar.

Təlimlərdə "Su"-ların RLS-lərdən istifadə etməməsi, F-15-ləri elektro-optik cihazları vasitəsilə hədəfə alması və təlimin şərtlərinə görə, "AWACS" sistemlərindən istifadə edilməməsi [[Hindistan]] HQ qələbəsində aparıcı rol oynamışdır: F-15-in RLS-i işləməyən qırıcını görmə imkanları məhduddur; Nəticədə, döyüş yaxın məsafəli-manevrli döyüşlərə keçmişdir. Bu zaman F-15C hədsiz manevrli Su-30MK-ya uduzmağa məhkumdur. Sonradan açıqlanan sənədlərdə [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] qırıcılarının sonuncu versiya radarlarla təchiz edilmədiyini bildirmişdir. 
<ref>{{Cite web |title="Орел" против "Фланкера" |url=http://army.lv/ru/su-27/103/1319 |access-date=2011-03-20 |archive-date=2010-04-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100413143524/http://army.lv/ru/su-27/103/1319 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Are Indian Fighter Pilots better than US Fighter Pilots? |url=http://kuku.sawf.org/Articles/139.aspx |access-date=2011-03-21 |archive-date=2022-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220328103542/http://kuku.sawf.org/Articles/139.aspx |url-status=live }}</ref>

== İstifadə edən ölkələr ==
[[Fayl:Su-27 operators.PNG|thumb|right|300px|Su-27 və Su-30 istifadə edən ölkələr. Açıq mavi rənglə indiki istifadəçilər, qara rəngdə sifarişçi ölkələr göstərilmişdir.]]
* {{RUS}}: 50 ədəd Su-27, 10 ədəd Su-27UB, 47 ədəd Su-27SM və 14 ədəd Su-27SM3<ref>{{cite web|url=http://vpk-news.ru/news/22219|title=Летчики ЮВО получат более 40 единиц авиатехники - Еженедельник "Военно-промышленный курьер"|publisher=|accessdate=4 February 2015|archive-date=5 November 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141105041222/http://vpk-news.ru/news/22219|url-status=live}}</ref>
* {{bayraq|Anqola}} [[Anqola]]: 2013-cü ilin yanvarına olan məlumata əsasən 7 ədəd Su-27 hal-hazırda xidmətdədir. İlk üç qırıcı 1998-ci ildə Belarusdan satın alınmışdır.
* {{CHN}}: 2016-cı ilə olan məlumata görə 43 ədəd Su-27SK və 32 ədəd Su-27UBK silahlanmaya qəbul olunub. Təyyarələrin idxalı 1991-ci ilin fevralında başlayıb və 2009-cu ilin sentyabrında başa çatıb. Rusiya ilə Çin arasında əldə olunmuş razılaşmaya əsasən Su-27 döyüş təyyarələri [[Shenyang J-11]] adı ilə Çində istehsal olunur.<ref>{{cite journal|last=Rupprecht|first=Andreas|title=China's 'Flanker' gains momentum. Shenyang J-11 update.|journal=Combat Aircraft Monthly|date=December 2011|volume=12|issue=12|pages=40–42}}</ref>
* {{BLR}}: 2014-cü ilə olan məlumata görə 17 ədəd Su-27 və 4 ədəd Su-27UBM1 ehtiyatda saxlanılır. 2014-cü ilin yanvar ayında ehtiyatda saxlanılan bu döyüş təyyarələrinin üzərində əsaslı modernizasiya işləri aparılması barədə qərar qəbul olunub.<ref name="autogenerated5">{{Cite web |title=Белоруссия передумала списывать истребители Су-27 |url=http://lenta.ru/news/2014/01/31/su27/ |access-date=2018-02-05 |archive-date=2021-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210613133730/https://lenta.ru/news/2014/01/31/su27/ |url-status=live }}</ref>
* {{UKR}}: 35 ədəd Su-27<ref name=" World Air Forces 2017 ">{{cite web|last= |first= |url= https://www.flightglobal.com/news/articles/insight-from-flightglobal-world-air-forces-on-the-r-432247/|title= World Air Forces 2017|work= |publisher= Flightglobal Insight|year= 2017|doi= |accessdate= 27 February 2017|archive-date= 29 July 2017|archive-url= https://web.archive.org/web/20170729020304/https://www.flightglobal.com/news/articles/insight-from-flightglobal-world-air-forces-on-the-r-432247/|url-status= live}}</ref>
* {{KAZ}}: 2017-ci ilə olan məlumata əsasən 20 ədəd Su-27 və 3 ədəd Su-27UB silahlanmaya daxildir. 2015-ci ildən etibarən bu təyyarələrin Su-30SM qırıcıları ilə əvəz ediləcəyi planlaşdırılır.
* {{MGL}}: 4 ədəd Su-27<ref>{{Cite web|url=http://asiarussia.ru/news/12661/|title=Монгольские истребители получили первую боевую задачу|publisher=asiarussia.ru|accessdate=2016-06-21|archive-date=2016-06-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20160622194534/http://asiarussia.ru/news/12661/|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://asiarussia.ru/news/12645/|title=В Монголию прилетела первая партия Су-27|publisher=asiarussia.ru|accessdate=2016-06-19|archive-date=2016-06-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20160622025213/http://asiarussia.ru/news/12645/|url-status=live}}</ref>
* {{UZB}}: 24 ədəd Su-27 və Su-27UB aktiv istismar olunur. 11-dən çoxu ehtiyatda saxlanılır.
* {{VIE}}: 6 ədəd Su-27SK və 5 ədəd Su-27UBK
* {{ETH}}: 8 ədəd Su-27 və 3 ədəd Su-27UB
* {{ERI}}: 5 ədəd Su-27 və 3 ədəd Su-27UBK<ref name="milavia">{{cite web |url=http://www.milavia.net/aircraft/su-27/su-27_operators.htm |title=Su-27 Flanker Operators List |author=Niels Hillebrand |date=11 October 2008 |publisher=MILAVIA |accessdate=12 October 2008 |archive-date=27 September 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080927063808/http://www.milavia.net/aircraft/su-27/su-27_operators.htm |url-status=live }}</ref>
* {{IDN}}: 2 ədəd Su-27SK və 3 ədəd Su-27SKM
* {{USA}}: İlk iki Su-27 qırıcısı 1995-ci ildə Belarusdan, növbəti iki qırıcı isə 2009-cu ildə Ukraynadan satın alınıb.<ref name="milavia"/>

== Qəzalar ==
* 9 sentyabr 1990: [[Sovet Ordusu|Sovet ordusu]]<nowiki/>na məxsus bir ədəd Su-27 [[Salqareda]] hava şousunda həddən aşağı səviyyədən uçduğu üçün qəzaya uğramışdır. Nəticədə, [[Litvalılar|litvalı]] pilot Rimantas A. Stankevicius və 1 nəfər tamaşaçı həlak olmuşdur.
* 12 dekabr 1995: "Rus cəngavərləri" hava şousus komandasına məxsus 2 ədəd Su-27 və 1 ədəd Su-27UB Malayziyada keçirilən hava şousundan geri qayıdarkən Vyetnamda Can Rahm şəhəri yaxınlığında qəzaya uğramış, nəticədə 4 pilot həlak olmuşdur.
* Dekabr 1998: Efiopiya HHQ-na aid Su-27 gecə təlimləri zamanı qəzaya uğramış nəticədə pilot həlak olmuşdur.
* 6 yanvar 1999: Efiopiya HHQ-na məxsus rus pilot tərəfindən idarə olunan təyyarə test uçuşları zamanı qəzaya uğramış, pilot xilas olmağı bacarıb.
* 27 iyul 2002: Ukrayna HHQ-nə məxsus Su-27 aerobatik hərəkətlər edən zaman qəzaya uğramış, 77 tamaşaçı həlak olmuşdur. Hər iki pilot xilas olmağı bacarıb və yalnız kiçik zədələr alıb.
* 15 sentyabr 2005: Rusiya ordusuna aid Su-27P [[Kalininqrad]]<nowiki/>dan [[Sankt-Peterburq|Sankt Petersburq]]<nowiki/>a hərəkət edən zaman mexaniki səbəblərdən [[Litva]] ərazisində qəzaya uğramış, pilot sağ qalmağı bacarmışdır. Təyyarə ən azı 4 ədəd hava-hava raketi ilə silahlanmışdır. Bu hadisədən sonra Litva, Rusiya, NATO arasında iclas keçirilmişdir.
* 29 iyul 2008: Rusiya HHQ-nə aid Su-27UB Primorye vilayətində təlim uçuşları zamanı qəzaya uğramış, 1 pilot həlak olmuş, digəri yaralanmışdır.
* 16 avqust 2009: "Rus cəngavərləri" qrupuna məxsus 1 ədəd Su-27 evə çırpılmış və yanmağa başlamışdır. Bu qəza nəticəsində qrup lideri İqor Tkaçenko həlak olmuşdur.
* 30 avqust 2009: Belarus ordusuna aid Su-27UBM Polşada Radom hava şousunda qəzaya uğramış, hər 2 pilotu həlak olmuşdur.
* 6 aprel 2011: Rusiya HHQ-nə aid Su-27SM Uzaq Şərqdə Vladivostok şəhəri yaxınlığında təlim atışlarını yerinə yetirərkən qəzaya uğramış, pilot zədəsiz xilas olmuşdur.
* 28 iyun 2012: Rusiya HHQ-nə aid Su-27UB Kareliyada qəzaya uğramış, hər 2 pilot zədəsiz xilas olmuşdur.
* 31 mart 2013: Çin HHQ-nə aid Su-27UBK Şanqdonqda təlim atışları tapşırığını yerinə yetirərkən qəzaya uğramış, hər 2 pilot həlak olmuşdur.

== Taktiki-texniki xüsusiyyətləri ==

=== Ümumi xüsusiyyətləri ===
*[[Fayl:Sukhoi Su-27 3-view line drawing.png|thumb|384x384px]]'''Ekipaj:''' 1 nəfər                                                                                                                                    
* '''Uzunluğu:''' 21.9 m
* '''Qanad uzunluğu:''' 14.7 m
* '''Hündürlüyü:''' 5.92 m
* '''Qanad sahəsi:''' 62 kv.m
* '''Boş çəki:''' 16,380 kq
* '''Yüklü çəki:''' 23,430 kq (56% yanacaqla)
* '''Maksimum qalxma ağırlığı:''' 30,450 kq
* '''Daxili yanacaq çəni:''' 9,400 kq
* '''Güc təminatçısı:''' 2 ədəd Saturn/Lyulka AL-31F mühərrik

=== Uçuş keyfiyyətləri ===
* '''Maksimum sürət:''' Dəniz səviyyəsində: 1,400&nbsp;km/s;  Yüksəklikdə: Mach 2.35 (2,500&nbsp;km/s)
* '''Məsafə:''' 3,530&nbsp;km
* '''Uçuş tavanı:''' 19,000 m
* '''Dırmanma sürəti:''' 300&nbsp;m/s
* '''Qanad yüklənməsi:''' 377.9 kq/kv.m
* '''Çəkmə gücünün çəkiyə nisbəti:''' 0.907
* '''Maksimum g-yüklənmə:''' +9 g

== Həmçinin bax ==

==== İnkişaf etmiş variantları ====
* [[Su-30]]
* [[Suxoy Su-33|Su-33]]

==== Müqayisə olunan qırıcı ====
* [[McDonnell Douglas F-15 Eagle|F-15]]

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|2}}

== Həmçinin bax ==
* [[F-15]]
* [[MiQ-29]]
* [[F-16]]

== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Su-27}}
* [http://www.sukhoi.org/planes/military/su27sk/ Описание Су-27 на сайте Авиационной Холдинговой компании «Сухой»] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110414142208/http://sukhoi.org/planes/military/su27sk/ |date=2011-04-14 }}
* [http://rian.ru/analytics/20110119/323731540.html Су-27: 40 лет лучшему российскому истребителю]
* [http://lenta.ru/news/2005/11/29/cope/ Индийские Су-30МКИ одержали новую победу над американскими истребителями]
* [http://www.airwar.ru/enc/fighter/su27.html Су-27 на сайте «Уголок неба» (описание и история создания)]

[[Kateqoriya:Hərbi təyyarələr]]
[[Kateqoriya:Rusiya təyyarələri]]
[[Kateqoriya:SSRİ təyyarələri]]
[[Kateqoriya:Suxoy təyyarələri]]