Türkmənlər üçün mənbəyə bax

{{vikiləşdirmək}}
{{istiqamətləndirmə|Türkmən}}
{{səhv salma|Türkmanlar}}
{{Xalq
|adı           = Türkmənlər
|şəkil         = [[Fayl:Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (200).jpg|200 px]]
|şəklin izahı  = 
|ümumi sayı    = 8 500 000
|ərazi1        = {{TKM}}
|sayı1         = 4.835 mln
|ref1          = (2011)
|ərazi2        = {{IRN}}
|sayı2         = 2 382 000
|ref2          = (2011)
|ərazi3        = {{AFG}}
|sayı3         = 913 000
|ref3          = (2012)<ref>CİA – The World Factbook: [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html Afghanistan] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170920072213/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html |date=2017-09-20 }}</ref>
|ərazi4        = {{RUS}}
|sayı4         = 36 885
|ref4          = (2010)<ref name="Национальный состав населения Российской Федерации">Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - ''Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года'' :[http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/tab5.xls Национальный состав населения Российской Федерации] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131204011922/http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/tab5.xls |date=2013-12-04 }}</ref>
|ərazi5        = {{TJK}}
|sayı5         = 15 171
|ref5          = (2010)<ref name="Ҷилди 3. Ҳайати миллӣ ва донистани забонҳо, шаҳрвандии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон">Сайти расмии Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон: [http://www.stat.tj/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355500027.pdf Ҷилди 3. Ҳайати миллӣ ва донистани забонҳо, шаҳрвандии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170113220950/http://www.stat.tj/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355500027.pdf |date=2017-01-13 }}</ref>
|ərazi6        = {{UKR}}
|sayı6         = 3 709
|ref6          = (2001)<ref>Population statistics of Eastern Europe: [http://pop-stat.mashke.org/ukraine-ethnic2001.htm Ethnic composition of Ukraine 2001] {{Vebarxiv|url=https://archive.today/20120526041153/http://pop-stat.mashke.org/ukraine-ethnic2001.htm |date=2012-05-26 }}</ref>
|ərazi7        = {{BLR}}
|sayı7         = 2 685
|ref7          = (2009)<ref>Population statistics of Eastern Europe: [http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic2009.htm Ethnic composition of Belarus 2009] {{Vebarxiv|url=https://archive.today/20160114090822/http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic2009.htm |date=2016-01-14 }}</ref>
|ərazi8        = {{KGZ}}
|sayı8         = 2 037
|ref8          = (2012)<ref name="5.01.00.03 Национальный состав населения">Национальный статистический комитет Кыргызской Республики: [http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf 5.01.00.03 Национальный состав населения] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131113151445/http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |date=2013-11-13 }}</ref>
|dili          = [[Türkmən dili]]
|dini          = [[İslam]]
|qohum xalqlar = [[Türk xalqları]]
|qeyd          = 
|mənşəyi       = [[Oğuz türkləri|Oğuz]] ([[Türk xalqları|Türk]])
}}

'''Türkmənlər''' — [[türk xalqları]]nın [[Oğuz türkləri|Oğuz qrupunu]] təşkil edən Azərbaycanlıların və Oğuz qrupundan olan digər xalqların etnogenezində iştirak etmiş ən qədim və ilk Oğuz əsilli türk xalqıdır.

[[Türkmənistan|Türkmənistan Respublikasında]], [[Əfqanıstan|Əfqanıstan İslam Respublikasında]] və [[İran|İran İslam Respublikasında]] kompakt halda yaşayan türkmənlər türk xalqları arasında [[Anadolu türkləri|Türkiyə türkləri]]ndən, [[Azərbaycanlılar]]dan , [[özbəklər]]dən , [[uyğurlar]]dan və [[qazaxlar]]dan sonra ən böyük Türk xalqı hesab olunurlar.<ref>{{Cite web |title=Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Turkic Peoples |url=http://www.joshuaproject.net/affinity-blocs.php?rop1=A015 |access-date=2009-05-27 |archive-date=2011-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110813031712/http://www.joshuaproject.net/affinity-blocs.php?rop1=A015 |url-status=live }}</ref>

== Tarixi ==
Bugünkü Türkmənistan Respublikasının yerli türk əhalisi olan türkmənlər əsas etibarilə VIII əsrdən sonra tarix səhnəsinə çıxan kınık, salur, qayı, bayat, beydilli boylarının birləşməsi ilə meydana gələn Oğuz qövmlərindəndirlər. Oğuz-Türkmən mədəniyyətinin formalaşmasında bu bölgədə yaşamış olan qədim Türk alanların, aakaların və xəzərlərin də mühüm rolu olmuşdur. "Türkmən" etnik adı tarixi mənbələrə görə, V əsrdən bəlli olsa da, bu ad X əsrdə kəsinlik qazanmışdır. Qərb tarixçiləri Türkmənləri saf qanlı Türk adlandırdıqları kimi, bəzi müəlliflər də Türkmənləri Türk xalqlarının kökü olaraq qəbul edirlər. Çünki [[Türkmənistan]] böyük tarixi Türküstanın ən qədim insan yaşayan bölgələrindən biridir. Burada aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, Türkmənistan ərazisində 300 min il bundan əvvəl insanlar yaşamışlar. Qərb Türklərinin və səlcuqluların əsasını təşkil edən Oğuz və ya Türkmənlər moğol tipindən tamamilə fərqlidirlər. Məşhur orta əsr tarixçisi Rəşidəddinə görə, "Oğuzların Mavəraünnəhr, [[İran]] və Azərbaycanda nəsilləri çoxalmış, digər yerli Türklərlə qaynayıb-qarışdığından taciklər onlara "Türk-manənd", yəni "Türkə bənzər" adını vermişlər… Oğuzlar "Türkmən" adı aldıqdan sonra digər Türk tayfaları olan qarluq, xələc, qıpçaq, kanqlı və uyğurlardan ayrılmışlar"<ref>Reşideddin. Cami üt-tevarih. Ankara 1960. səh. 352.</ref>, halbuki Mahmud Kaşğarlı müsəlman olan qarluq, çigil və yağmalara da əvvəllər "Türkmən" deyildiyini yazmışdır<ref>Mahmud Kaşğarlı. Divan, I, səh. 473.</ref>. Məşhur alim Əl-Biruni də Doqquz Oğuzlara qonşu olan əraziləri "Türkmən məmləkəti — Ərz üt-Türkməniyyə" kimi göstərmişdir<ref>Biruni. Təfhim. Bax: Osman Turan. Göstərilən əsəri. səh. 158.</ref>. Məşhur Macar alimi, türkoloq Rasonyi Türkmənləri "müsəlman Oğuzlar" deyə adlandırmış və göstərmişdir ki: "İsık-göl tərəfində Türkmənlər — müsəlman Oğuzlar və qarluklar yerləşmişdilər… Bugünkü Türkmən oymaq adlarının bir çoxu qədim Oğuz oymaq adları ilə eyniyyət təşkil etdikləri üçün türkmənləri də oğuz saymamız gərəkir"<ref>Prof. Dr. Laszlo Rasonyi. Tarihte Türklük. Ankara 1971. səh. 137, 195, 196.</ref>. Bəzi müəlliflərə görə, "Türkmən" adı köçəri Türk anlamına gəlir. Müsəlmanlığı qəbul edən oğuzlar yayı yaylaqda, qışı qışlaqda keçirdiklərindən və daha sonraları müxtəlif yerlərə yayıldıqlarından Türk əsilli qövmlərin ortaq adı olaraq "Türkmən" deyə adlandırılmışlar. Oğuzların tarix səhnəsinə çıxdıqları bölgə günümüzdə "Türkmən ölkəsi" anlamına gələn "Türkmənistan" olaraq adlandırılmaqdadır<ref>Prof. Dr. Anıl Çeçen. Türk devletleri, Ankara 2003. səh. 477.</ref>. [[Türküstan]], [[Azərbaycan]] "Yaxın Şərq və Anadoluda Türkmənlər yalnız öz varlıqlarını qoruyub saxlamamış, eyni zamanda ən böyük imperatorluqlar və dövlətlər qurub yüksək bir mədəniyyət və Cahan hakimiyyəti davasının da öncül bir təmsilçisi ola bilmişdilər"<ref>Prof. Dr. Osman Turan, Türk Cihan hakimiyyeti mefkuresi tarihi. cilt 1–2, səh. 5.</ref>.

Türkmənləri dünyaya tanıtdıran ən böyük şəxsiyyət Səlcuq Bəy və onun övlad və nəvələri olmuşdur. İslam dinini qəbul edən Oğuz boylarına rəhbərliyi əlinə alan Səlcuq Bəy digər peçeneq türklərinin hücumlarından ölkəsini qorumuş, Qaraxanlı Türk dövləti ilə savaşmış, Qəznəvi Türklərini — Qəznəviləri məğlub etdikdən sonra tarixdə məşhur Səlcuqlu Dövlətini qurmuşdur. Səlcuqlu dövləti Səlcuq Bəydən sonra da övlad və nəvələri tərəfindən zaman-zaman genişlənmiş, Türküstanın böyük bir qismi ilə yanaşı, Farsistan, Xorasan, [[Azərbaycan]], [[Gürcüstan]], [[İraq]], Anadolu və bütün Ön Asiyanı öz hakimiyyətləri altına alaraq müəzzəm bir İmperatorluq qurmuşlar.

XI əsrdən XIV əsrə qədər Türküstandan Aralıq dənizinə qədər böyük bir ərazidə İmperatorluq quran Səlcuq Bəyin oğulları Arslan, Yusif, Musa, nəvələri Toğrul, Çağrı, nəticələri Alp Arslan, Məlik şah və başqaları bir neçə dövlət qurmuş, bu dövlətlərdən bəziləri Böyük Səlcuqlu İmperatorluğuna tam bağlı olmuş, bəziləri isə müstəqil dövlətlər olmuşlar. Tarixdə Səlcuq Bəyin nəvələri olan Toğrul və Çağrı Bəylərin türkmən topluluğuna səlcuqlular, oğlu Yusif Yınalın topluluğuna isə Yınallılar deyilmişdir. Böyük Səlcuqlu Türk sultanı Toğrul Bəy Abbasi Xəlifəsi Əl-Qaim bi-Əmrullahın dəvəti ilə Türkmən-Oğuz boylarından ibarət müəzzəm bir ordu ilə Bağdada daxil olmuşdu. Tarixçilər göstərirlər ki, Türk və Oğuzlardan təşkil olunan 120 minlik Səlcuqlu ordusunun Bağdada girməsi Xilafət mərkəzində bir həyəcan dənizini andırırdı. Əsrlərdir bir ümid və səbrlə gözlənən təmiz, saf [[Allah]] ordusu, İslamın qurtarıcıları olan Türklər gəlmişdi<ref>İbnül Adim, Buğye. Ankara 1976. səh. 2; Prof. Dr. Zekeriya Kitapçı, Hz. Peyqamberin hadislerinde Türk varlığı, İst., 1989. səh. 165.</ref>. Səlcuqlu İmperatorluğunu yaradan Oğuz-Türkmənlərin əsas qayəsi Cahan hakimiyyəti qurmaq və Türkmənlərin köçlərini yönləndirmək olmuşdur. Ümumiyyətlə, Cahan hakimiyyətinə nail ola bilməsələr də böyük bir mədəniyyət yaradaraq fərqli mədəniyyətləri çulğalaşdıran Səlcuqlular Türk və [[İslam]] mədəniyyətini birləşdirməyə nail olmuşdular. Səlcuqlular getdikləri bölgələrə də öz Oğuz-Türkmən mədəniyyətlərini aparmışlar. Səlcuqlu İmperatorluğu iç savaşlar, tac-taxt qovğaları nəticəsində parçalandıqdan sonra yerində ayrı-ayrı dövlətlər, atabəyliklər və bəylərbəyliklər yarandı. Oğuz-Türkmənlərin Səlcuqlulardan sonra yaratdığı ən mühüm dövlətlər [[Azərbaycan]], [[İraq]] və Mosul Atabəyləri, Anadolu Səlcuqluları, Osmanlı, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətləri olmuşdur. Bu anlamda Səlcuqluların tarixi Oğuz-Türkmənlərlə yanaşı, həm də Azərbaycan, İraq və Anadolu Türklərinin tarixidir. Beləliklə də Səlcuqlu İmperatorluq orduları üçün insan deposu görəvini yapan Oğuz-Türkmənlər Xorasan, [[İran]], [[Azərbaycan]], [[İraq]] və xüsusilə də Anadoluya və s. ölkələrə yayılaraq indiki [[Türkmənistan]] ərazisində saylarının xeyli azalmasına səbəb olmuşdu. Səlcuqlu Türkmənlərin hakimiyyətini müsəlman dünyasının o dövr bütün ərəb və fars tarixçiləri belə təqdir etmiş, onların gətirdiyi əmniyyət və səadətə dayanaraq onlara qarşı heç bir pis fikir yazmamışlar. Səlcuqlu Türkmənlərin Anadoluya gəlişini Bizans yağmalarından cana doymuş Anadolu xalqlarının da sevinclə qarşıladıqlarını tarixi mənbələr xüsusi qeyd etmişlər<ref>Jaubert, Geoqraphic d İdrisi, I cild, səh. 498.</ref>. Hətta qədim Türk inancına görə, Tanrının Oğuz xaqana və övladlarına İrkıl Xoca və Dədə Qorqud, Çingiz xana Gökcənin dünya hakimiyyətini necə ərməğan etdiyini söyləmişdilərsə, o dövrün Həmədan övliyası Baba Tahirin də İslam və dünya hakimiyyətini Allahın Səlcuqlu Türkmən Toğrul bəyə və sülaləsinə elə ehsan etdiyini müjdələməsini bir çox orta əsr tarixi mənbələri xüsusi qeyd etmişlər. Türkmən Toğrul bəylə doğrudan da 900 illik Türk-İslam səltənəti başlamış, yeni bir çulğalaşmış dünya mədəniyyətinin qapısı açılmış, İslam dünyasına da qurtuluş və nizam yolu bəxş etmişdi. Oğuz Türkmənlər İslam dinini qəbul etdikdən sonra da uzun müddət Türk adət-ənənələrinə sadiq qalmış, Türk qadınının istər dövlət və istərsə də cəmiyyətdəki nüfuzunu qoruyub saxlamış, hakim olduqları yerlərdə Türkə məxsus ədalət və əmniyyəti bərpa etmişlər. Keçmiş Türk xaqanları kimi Səlcuqlu Türkmən sultanları da dövlət işlərində xatunlarla məsləhətləşər, onların fikirlərinə hörmətlə yanaşar, bəzən onlara üstünlük də verərdilər. Hətta Səlcuqlularda "Türkan" adı daşıyan Sultan xatunları təkcə hökmdarlara və siyasi hadisələrə təsir etməklə yetinməyib, həm də idarəçilikdə iştirak etmiş, digər xatunlar da hərbi yürüşlərdə iştirak etmişlər. Bunu təsdiq edəcək onlarla orta əsr mənbələri mövcuddur. Belə ki uzun müddət Səlcuqlu sultanlarının vəziri olmuş məşhur "Siyasətnamə" əsərinin müəllifi Hizam ül-Mülk yazır ki: "Türküstan xaqanları və Türkmən padişahları dövlət işlərində xatunların fikirlərini üstün tutarlar" (Hizam ül-Mülk. Siyasətnamə)<ref>Osman Turan. Göstərilən əsəri. səh. 126.</ref>. Bu iş Türmənlərin sonradan Azərbaycanda yaratdıqları Qaraqoyunlu və xüsusilə Ağqoyunlu dövlətlərində (Sara Xatun) də davam etdirilmişdi. Belə ki, XV əsrdə Türkiyəyə gələn Fransız elçisi Broquere "Türkmən qadınlarının kişilərdən qaçmadığını, çox gözəl və ismətli olduqlarını anladarkən Türkmən Dulqadir oğullarına bağlı 30 min qadın süvarisi olduğunu, kişilər kimi silahlanıb savaşdığını" yazmışdır<ref>Broquere, Voyage d Outremer. səh. 82, 118.</ref><ref>Osman Turan. Göstərilən əsəri. səh. 130.</ref>. Beləliklə orta əsr Xristian Avropasında qadın "şeytanın aləti" sayıldığı halda, Oğuz Türkmənlərdə və bütövlükdə qədim Türk dünyasında qadın ictimai-siyasi, hüquqi mövqeyə sahib idi. Səlcuqlulardan sonra indiki Türkmənistan ərazisində zaman-zaman Xarəzmşahlar, Çingizoğulları, Teymuroğlulları, Səfəvilər, Əfşarlar və b. sülalələr hakimiyyət sürsələr də Türkmənlər müstəqil xanlıqlar yaradaraq öz siyasi varlıqlarını davam etdirmiş, müəyyən dövrlərdə Səfəvilər, Əfşarlar, Qacarlarla müxtəlif savaşlar yapmış, nəticədə geri çəkilərək Xivə və Mərv bölgələrinə doğru yayılmağa başlamışlar. XVIII əsrin ortalarında Türkmənlər Nadir Şah Əfşarın sui-qəsd nəticəsində öldürülməsindən istifdə edərək özlərini müstəqil elan etmişdilər. Bu müstəqillik çar Rusiyasının 1891-ci ildə Türkmən ölkəsini zəbt etməsinə qədər davam etmişdi. Çar hökumətinin devrilməsi ilə bütün Türküstanda olduğu kimi Türkmənistanda da Sovet hökuməti qurulmuş, 1920-ci ildə Türkmənistan Sovet Sosialist Respublikası elan edilmiş, 1925-ci ildə isə digər Sovet Respublikaları kimi Türkmənistan da Sovet İttifaqının bir subyektinə çevrilmişdi. Bütün Türküstanı yenidən işğal edən ruslar onu beş yerə parçalayıb "Türküstan" adını tarixdən silməyə çalışsalar da "Türkmənistan" adını silə bilmədilər. Yüz illik rus istilasından sonra nəhayət Sovet İmperiyasının dağılması ilə 1991-ci ildə [[Türkmənistan]] da öz müstəqilliyini elan etdi. Türkmən xalqı özünün Anayasasını qəbul edərək Prezidentli Respublikaya çevrildi. Ölkə Konstitusiyasına görə, Türkmənistan Respublikası demokratik, layiq, hüquqi bir dövlətdir. Hakimiyyətin tək sahibi Türkmən xalqıdır. Çağdaş demokratik Anayasalarda olan əsas maddələr [[Türkmənistan]] Anayasasında da öz əksini tapmışdır. Ölkədə hakimiyyət bölgüsü Anayasa ilə tənzimlənmiş olsa da, Anayasada bütün demokratik dəyərlər öz əksini tapsa da, çağdaq demokratiya baxımından mübahisəli məsələlər də bulunmaqdadır. Belə ki ölkənin ilk prezidenti mərhum Safarmurad Hiyazov guya xalqın istəyi ilə "Türkmənbaşı" (Türkmənlərin atası) ünvanı almış və özünü ölənə qədər dövlət başçısı elan etmişdi. Bu məsələ demokratiya baxımından ziddiyyət təşkil etsə də, tarix göstərdi ki, [[Türkmənistan]] kimi Sovet şinelindən çıxan və xüsusilə neft və qazla zəngin bir ölkədə iqtidar qovğalarının yaşanmasının qarşısını aldı və ölkədə sabitliyi bərpa edərək keçid dövründə ölkə üçün müsbət nəticələr verdi. Türkmənistan Respublikasının ərazisi 488. 100 km², əhalisi təqribən 4,5 milyon nəfərdir. Əhalinin əsasını Türkmənlər təşkil edir. Türkmənlərdən başqa ölkədə Özbək, Qazax, Tatar, Azərbaycan Türkləri, Ruslar, Ukraynalılar və az miqdarda başqa xalqlar yaşayır. [[Türkmənistan]] əhalisinin 90–95 faizini Türksoylular təşkil edir. Türkmənlər Türkmənistandan başqa toplu halda Xorasanda, Əfqanıstanın Türküstan bölgəsində, İraqda, Suriyada, Özbəkistanda, az sayda olsa da Rusiya Federasiyasının müxtəlif yerlərində və başqa ölkələrdə yaşamaqdadırlar. Ölkə ərazisinin beşdə dördünü (350.000 km².) Qaraqum çölü təşkil edir. Mütəxəssislərin fikrincə, Qaraqum çölü Xəzər dənizinin içəri çəkilməsindən sonra yaranmışdır. Türkmənistan Balkan, Mərv, Levap, Ahal və Taşoğuz adlı beş vilayətə bölünmüşdür. Paytaxtı Aşqabad şəhəridir. Ölkə iqlimi çox sərtdir, yayı çox isti, qışı çox soyuq olur. Ölkədə Tecən, Amudərya, Artak, Murqar adlı kiçik çaylar olsa da Türkmənistanın su ehtiyacını başlıca olaraq 9 yüz km uzunluğundakı Qaraqum kanalı təmin edir. Əkin yerlərinin əksəriyyəti sulamadan yararlanır. Kənd təsərrüfatının əsasını pambıqçılıq təşkil edir. Ölkədə həmçinin qovun-qarpız və üzüm yetişdirilir. Heyvandarlıqda əsas yeri Qaragül qoyunları tutur. Pambıqçılıqla əlaqədar olaraq ölkədə toxuculuq sənayesi xeyli inkişaf etmişdir. [[Türkmənistan]] yeraltı sərvətlərlə də zəngindir. Ölkənin əsas yeraltı sərvəti təbii qaz və neftdir. Bundan başqa, ölkədə kükürd, qurğuşun, kalium, duz və s. istehsal edilir. Müstəqillik qazandıqdan sonra [[Türkmənistan]] dünyaya açılmışdısa da ölkənin keçmiş prezidenti Türkmənbaşının dönəmində ölkə xeyli qapalı saxlanılmış, ölkənin ümumi iqtisadi inkişafı ləngidilmişdi. Türkmənbaşının vəfatından sonra [[Türkmənistan]] yeni bir inkişaf yoluna qədəm qoyub. Yeni prezident Qurbanqulu Berdiməhəmmədov dünyanın inkişaf etmiş dövlətləri, xüsusilə ABŞ-la əlaqələri genişləndirməyə başlamış, qardaş [[Azərbaycan]] və [[Türkiyə]] ilə münasibətləri sağlam istiqamətdə qurmağa çalışmaqdadır. Gələcək Türküstanın birliyi Türkmənistandan çox asılıdır.

== Məskunlaşma ==

=== Türkmənistanda ===
{{main|Türkmənistan əhalisi}}
10–21 yanvar 1995-ci il tarixlərində [[Türkmənistan]]da aparılmış əhalinin rəsmi siyahıyaalınmasının yekunlarına əsasən 4.437.570 nəfər olmuş ölkə əhalisinin 3.401.936 nəfərini və ya '''76.66%'''-ini etnik türkmənlər təşkil etmişdir.<ref name="Итоги всеобщей переписи населения Туркменистана по национальному составу в 1995 году.">'''Asgabat.net'''-городской социально-информационный портал :[http://asgabat.net/turkmenistan/itogi-vseobschei-perepisi-naselenija-turkmenistana-po-nacionalnomu-sostavu-v-1995-godu.html Итоги всеобщей переписи населения Туркменистана по национальному составу в 1995 году.] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160310001057/http://asgabat.net/turkmenistan/itogi-vseobschei-perepisi-naselenija-turkmenistana-po-nacionalnomu-sostavu-v-1995-godu.html |date=2016-03-10 }}</ref> [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı]]nın İqtisadi və Sosial məsələlər üzrə şöbəsinin ({{Dil-en|[http://www.un.org/en/development/desa/index.html United Nations Department of Economic and Social Affairs]}}) Statistika Bölümünün ({{Dil-en|[http://unstats.un.org/unsd/default.htm United Nations Statistics Division]}}) məlumatlarına əsasən 1 yanvar 2003-cü il tarixinə Türkmənistan əhalisinin de-fakto sayı 5.123.940 nəfər (2.571.866 nəfəri kişilər, 2.552.073	nəfəri qadınlar) olmuşdur.<ref name="Population by sex and urban/rural residence">United Nations Statistics Division: Demographic and Social Topics: Population: Statistics: Demographic Yearbook: Introduction: United Nations Demographic Yearbook: Statistics: Population Censuses' Datasets (1995 — Present): Basic population characteristics: [http://data.un.org/Data.aspx?d=POP&f=tableCode%3a1 Population by sex and urban/rural residence] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220802135705/https://data.un.org/Data.aspx?d=POP&f=tableCode%3a1 |date=2022-08-02 }}. Select filters: Country or Area—>Turkmenistan, Year—>2003, Area—>Total+Urban+Rural+Semi-urban, Sex—>Both Sexes+Male+Female+Unknown, Apply Filters.</ref> Türkmənistan hökumətinin 2003-cü ilin sonunda [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı]]nın İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə komitəsinə ({{Dil-en|[http://www.unhcr.org/refworld/publisher/CERD.html UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination ('''CERD''')]}}) təqdim etdiyi və 1 aprel 2005-ci ildə bu komitə tərəfindən dərc olunmuş məlumatlara əsasən Türkmənistan əhalisinin '''94.7 %'''-i türkmənlərdən, 2 %-i [[özbəklər]]dən, 1,8 %-i [[ruslar]]dan, 1,5 %-i isə digər millətlərin nümayəndələrindən ibarətdir.<ref name="World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Turkmenistan : Overview">[http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home '''UNHCR''' — The UN Refugee Agency] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220912041242/https://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home |date=2022-09-12 }}: [http://www.unhcr.org/refworld/publisher,MRGI,,TKM,4954ce1423,0.html World Directory of Minorities and Indigenous Peoples — Turkmenistan : Overview] {{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. Publisher: [http://www.minorityrights.org/ Minority Rights Group International] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20200827224213/https://minorityrights.org/ |date=2020-08-27 }}, Publication Date: 2007</ref> Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial məsələlər üzrə şöbəsinin təqdim etdiyi 2011-ci ilə dair məlumatlara əsasən Türkmənistan əhalisi 5.105.301 nəfərdir.<ref name="File 1:  Population of Urban and Rural Areas and Percentage Urban, 2011">United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division: World Urbanization Prospects: The 2011 Revision: [http://esa.un.org/unup/CD-ROM/WUP2011-F01-Total_Urban_Rural.xls File 1: Population of Urban and Rural Areas and Percentage Urban, 2011] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20140104221136/http://esa.un.org/unup/CD-ROM/WUP2011-F01-Total_Urban_Rural.xls |date=2014-01-04 }}. POP/DB/WUP/Rev.2011/1/F1, October 2012 — Copyright © 2012 by United Nations. All rights reserved</ref> Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə komitəsinin 2003-cü ilə aid Türkmənistanın milli tərkibinə dair məlumatları və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial məsələlər üzrə şöbəsinin təqdim etdiyi 2011-ci ilə aid Türkmənistan əhalisinin sayına dair məlumatlar nəzərə alınarsa 2011-ci ildə Türkmənistanda ən yüksək ehtimalla təxminən 4.835 milyon etnik türkmən yaşayır.

=== İranda ===
{{main|İran əhalisi}}
[[Fayl:Iran tribes 100.jpg|thumb|250px|İranda Türkmən tayfalarının məskunlaşma arealı]]
İran türkmənlərinin ({{Dil-tk|Eýran Türkmenleri}}) əksəriyyəti Türkmənsəhrada ({{Dil-tk|Türkmensähra}}) məskunlaşmışdır. Türkmən mənbələrinə əsasən 2010-cu ilə aid ehtimallara görə İranın 71.208 milyon nəfər əhalisinin təxminən 3 milyon nəfərini və ya '''4.21''' %-ini etnik türkmənlər təşkil edir.<ref name="Turkmens in Diaspora">{{Cite web |title=Turkmens in Diaspora |url=http://turkmenistan-diaspora.com/sample-page |access-date=2013-04-03 |archive-date=2013-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130307074516/http://turkmenistan-diaspora.com/sample-page |url-status=dead }}</ref> İranda türkmənlərin 4 əsas tayfa ittifaqı mövcuddur: Yomud, Göklən, Nohurlu və Təkkə.<ref name="The Desert of Turkmen">{{Cite web |title=The Desert of Turkmen |url=http://www.turkmensahra.com/ |access-date=2013-04-03 |archive-date=2017-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171214145810/http://www.turkmensahra.com/ |url-status=live }}</ref> Yomud tayfa ittifaqı özlüyündə iki qola ayrılır: Atabəy və Cəfərbəy.<ref name="The Desert of Turkmen" />

=== Əfqanıstanda ===
{{main|Əfqanıstan əhalisi}}
[[Əfqanıstan]]da 1979-cu ildən bəri etnik fərqliliyi nəzərə almış əhali siyahıyaalınması aparılmadığı üçün bu ölkədə yaşayan millətlərin dəqiq sayı haqqında rəsmi məlumatlar yoxdur. Yalnız bəzi rəsmi strukturların təxminləri və ya bu etnik qrupların cəmiyyətləri tərəfindən təqdim edilən təxminlərə əsasən Əfqanıstanda yaşayan millətlərin sayına dair ehtimallar verilir:
:* '''Beynəlxalq Türkmən Evi'''nin ({{Dil-tk|Halkara Türkmen Öýi}}) məlumatlarına əsasən '''18''' milyondan çox olan Əfqanıstan əhalisinin '''6''' milyondan çoxu türk xaqlarının nümayəndələridir.<ref name="Owganistan Türkmenleri" /> Əfqanıstan türkmənlərinin sayı isə '''2.8''' milyon nəfərdir.<ref name="Owganistan Türkmenleri">Turkmen International Homepage: [http://www.turkmens.com/Afghanistan.html Owganistan Türkmenleri] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220331124144/http://www.turkmens.com/Afghanistan.html |date=2022-03-31 }}</ref>
:* '''Azadlıq Radiosu'''nun türkmən dilində olan bölümündə ({{Dil-tk|Azatlyk Radiosy - Azat Ýewropa}}) 19 avqust 2009-cu ildə yayınlanmış məlumatlara əsasən Əfqanıstanda təxminən '''3''' milyon nəfər etnik türkmən yaşayır.<ref name="Owganystanly türkmenler saýlawlara taýýar">Azatlyk Radiosy — Azat Ýewropa: [http://www.azathabar.org/content/article/1802892.html Owganystanly türkmenler saýlawlara taýýar] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20151029050037/http://www.azathabar.org/content/article/1802892.html |date=2015-10-29 }}</ref>
{| class="wikitable collapsible collapsed"
|+'''Əfqanıstan türkmənləri: Məskunlaşma'''
|-
! Vilayətlər
! Əhalisi, 2012-ci il rəsmi təxmini
! [[Türkmən dili|Türkməncə]] danışanları və ya türkmənlərin nisbəti
! [[Türkmən dili|Türkməncə]] danışanların və ya türkmənlərin təxmini sayı
|-
| [[Bəlx vilayəti|Bəlx]]||1 245 100<ref name="Settled Population of Balkh province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13">Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012–13: [http://cso.gov.af/Content/files/Balkh(1).pdf Settled Population of Balkh province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012–13] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160304022726/http://cso.gov.af/Content/files/Balkh(1).pdf |date=2016-03-04 }}</ref>||11.9 %<ref>[http://www.mrrd-nabdp.org/attachments/article/0/Balkh%20Provincial%20Profile.pdf Balkh Provincial Profile] {{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>||148 200
|-
| [[Cövzcan vilayəti|Cövzcan]]||512 100<ref name="Settled Population of Jawzjan province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13">Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012–13: [http://cso.gov.af/Content/files/Jawzjan(1).pdf Settled Population of Jawzjan province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012–13] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20140226090237/http://cso.gov.af/Content/files/Jawzjan(1).pdf |date=2014-02-26 }}</ref>||28.7 %<ref>{{Cite web |title=Jawzjan Provincial Profile |url=http://www.mrrd.gov.af/nabdp/Provincial%20Profiles/Jawjan%20PDP%20Provincial%20profile.pdf |access-date=2009-07-03 |archive-date=2009-07-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090703075441/http://www.mrrd.gov.af/nabdp/Provincial%20Profiles/Jawjan%20PDP%20Provincial%20profile.pdf |url-status=live }}</ref>||147 000
|-
| [[Künduz vilayəti|Künduz]]||953 800<ref name="Settled Population of Kunduz province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13">Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012–13: [http://cso.gov.af/Content/files/Kunduz(1).pdf Settled Population of Kunduz province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012–13] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20141129014727/http://cso.gov.af/Content/files/Kunduz(1).pdf |date=2014-11-29 }}</ref>||11 %<ref name="Kunduz Province Overview">[http://www.nps.edu/Programs/CCs/index.html Program for Culture and Conflict Studies] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150717030703/http://www.nps.edu/programs/ccs/index.html |date=2015-07-17 }} at [http://www.nps.edu/index.html NPS] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130402180017/http://www.nps.edu/index.html |date=2013-04-02 }}: Afghanistan: [http://www.nps.edu/Programs/CCs/ExecSumm.html Provincial Overviews] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150428160826/http://www.nps.edu/programs/ccs/ExecSumm.html |date=2015-04-28 }}: [http://www.nps.edu/programs/ccs/Kunduz/Kunduz.html Kunduz Province] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150628124105/http://www.nps.edu/Programs/CCS/Kunduz/Kunduz.html |date=2015-06-28 }}: [http://www.nps.edu/programs/ccs/Kunduz/Kunduz_Executive_2009.pdf Kunduz Province Overview] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20121002214003/http://www.nps.edu/programs/ccs/Kunduz/Kunduz_Executive_2009.pdf |date=2012-10-02 }}</ref>||104 900
|-
| [[Badğis vilayəti|Badğis]]||471 900<ref name="Settled Population of Badghis province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13">Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012–13: [http://cso.gov.af/Content/files/Badghis(1).pdf Settled Population of Badghis province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012–13] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131216002139/http://cso.gov.af/Content/files/Badghis(1).pdf |date=2013-12-16 }}</ref>||3 %<ref name="Badghis Province Overview">[http://www.nps.edu/Programs/CCs/index.html Program for Culture and Conflict Studies] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150717030703/http://www.nps.edu/programs/ccs/index.html |date=2015-07-17 }} at [http://www.nps.edu/index.html NPS] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130402180017/http://www.nps.edu/index.html |date=2013-04-02 }}: Afghanistan: [http://www.nps.edu/Programs/CCs/ExecSumm.html Provincial Overviews] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150428160826/http://www.nps.edu/programs/ccs/ExecSumm.html |date=2015-04-28 }}: [http://www.nps.edu/programs/ccs/Badghis/Badghis.html Badghis Province] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131028044315/http://www.nps.edu/programs/ccs/Badghis/Badghis.html |date=2013-10-28 }}: [http://www.nps.edu/programs/ccs/Badghis/Badghis_Executive_Summary2.pdf Badghis Province Overview] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20120920185247/http://www.nps.edu/programs/ccs/Badghis/Badghis_Executive_Summary2.pdf |date=2012-09-20 }}</ref>||14 200
|-
| [[Daykündi vilayəti|Daykündi]]||438 500<ref name="Settled Population of Daykundi province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13">Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012–13: [http://cso.gov.af/Content/files/Daykundi(1).pdf Settled Population of Daykundi province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012–13] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131021074838/http://cso.gov.af/Content/files/Daykundi(1).pdf |date=2013-10-21 }}</ref>||0.22 %<ref>Türkmənlər Daykündi vilayətinin Səngi Təxt vulusvalisində yaşamaqdadırlar və bu inzibati-ərazi vahidində əhalinin [http://www.mrrd-nabdp.org/attachments/article/134/Daikundi_Sang%20Takht_%20District%20DDP%20summary-Finlized.pdf '''2''' %-ini] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150330085839/http://www.mrrd-nabdp.org/attachments/article/134/Daikundi_Sang%20Takht_%20District%20DDP%20summary-Finlized.pdf |date=2015-03-30 }} təşkil edirlər. Bu 438.5 min nəfərlik vilayət əhalisinin təxminən 1.000 nəfəri deməkdir. Bu sayla vilayətdəki az saylı etnik türkmən əhalisinin bütün vilayət əhalisi içində nisbəti təxminən 0,22 %-dir.</ref>||1 000
|-
|}

* [[Fəryab]] vilayəti -
* [[Kabil vilayəti]]

== Xarici keçidlər ==
* [http://www.joshuaproject.net/people-clusters.php?rop2=C0222 Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Turkmen]
* [http://www.iranturkmenleri.com/ İran Türkmenleri Sitesi]

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|2}}
{{Türkdilli xalqlar}}
{{İranda yaşayan xalqlar}}

[[Kateqoriya:Türkmənistan]]
[[Kateqoriya:Türk xalqları]]
[[Kateqoriya:Türkmənlər]]
[[Kateqoriya:Yaxın Şərqdə yaşayan etnik qruplar]]