Tənəffüs (dəqiqləşdirmə)

Aerob oksidləşdirici prosesdir ki, bu zaman substrat sona qədər zəif enerjili qeyri-üzvi maddələrə parçalanır, proses müvafiq olaraq yüksək enerji çıxımı ilə gedir. Bunun üçün oksigen lazımdır. Bu prosesə ATP-nin generasiyası kimi baxmaq olar ki, burada elektronların yekun akseptoru rolunu qeyri-üzvi birləşmələr (məs., O₂) yerinə yetirir. Elektronun donoru rolunu həm üzvi, həm də qeyri-üzvi birləşmələr yerinə yetirə bilər.

Mənası

Tənəffüs aşağıdakı mənalarda istifadə edilirː

• Oksigenli tənəffüs, hüceyrələrin enerji əldə etmək üçün istifadə etdikləri bir biokimyəvi prosesdir. (Oksigen bir elektron qəbul edicisidir).
• Oksigensiz tənəffüs, hüceyrələrin enerji əldə etmək üçün istifadə etdikləri bir biokimyəvi prosesdir. (Oksigendən tamam fərqli elektron qəbul ediciləri istifadə edilir).
• Nəfəs alma, nəfəsin orqanizmə alınıb atılması.

• Tənəffüs sistemi, bədəndəki sistemlərdən biri.

Mərhələləri

Tənəffüs üç mərhələdən ibarətdir:

1.    Asetil CoA-nin piruvatdan, yağ turşularından və aminturşulardan oksidləşməklə əmələ gəlməsi;

2.     Trikarbon tsiklində asetil qruplarının CO₂-nin və hidrogen atomlarının azad olması ilə parçalanması;

3.      Tənəffüs zəncirilə elektronların sonuncu elektron akseptoruna-oksigenə diğru daşınması (hidrogenin atomlarına müvafiq olaraq). Bu proses sərbəst enerjinin olduqca azalması ilə müşayət olunur ki, bunun çox hissəsi ADP-nin oksidləşmə ilə əlaqədar olan fosforilləşməsi nəticəsində əmələ gələn ATP şəklində ehtiyat kimi yığılır.

4.     Qlükozanın tam oksidləşməsizamanı, yəni onun CO₂ və H₂O-ya qədər oksidləşməsi zamanı, qlükozanın laktaka anaerob çevrilməsində ayrılan enerjiyə nisbətən daha çox enerji ayrılır. Müqayisə edək:

Qlükoza ---- 2 laktak + 2H⁺       ∆G⁰ = -47.0 kkal

Qlükoza + 6O₂---- 6CO₂+ 2H₂O       ∆G⁰ = -686.0 kkal

Bu onunla izah olunur ki, qlikolizin məhsulu olan süd turşusu qlükoza kimi mürəkkəb birləşmədir və onun karbon atomları həmin oksidləşmə dərəcəsinə malikdirlər (karbonun və hidrogenin atomları saylarının nisbətləri qlükozada olduğu qədərdir), lakin tənəffüs məhsulu olan CO₂ nisbətən sadə birləşmədir ki, onun yeganə karbon atomu tam oksidləşmişdir.

Tənəffüs prosesi zamanı 1 molekul qlükozanın parçalanmasından 36 molekul ATP yaranır.

C₆H₁₂O₆ + 36ADP+ 36P₁ +36H⁺ + 6O₂--- 6CO₂ +36ATP + 42H₂O

Tənəffüs proses kimi:

Tənəffüs iki natamam prosesin cəmindən əmələ gəlir:

1.    Substratın hidrogeni almaqla tədricən parçalanması, ayrılmış hidrogen kofermentlə bağlanır [H₂] və

2.    Onun oksigenə daşınması nəticəsində tədricən oksidləşməsi

Karbohidratlar üçün:

Substratın parçalanması: C₆H₁₂O₆ + 6H₂O--- 6CO₂ + 12 [H]

Hidrogenin oksidləşməsi: 12 [H₂] + 6O₂---- 12 H₂O

C₆H₁₂O₆ + 6H₂O + 6O₂--- 6CO₂ +12H₂O   G⁰ = -2875 kC/mol

Mənbə

1. S.F. Qarayev, P.Ş. Məmmədova, A. Q.Həbibova. "Biokimyanın əsasları" Bakı. Təfəkkür 2002. 359 s.