Ziviyə dəfinəsi

Ziviyə — İranın Kürdüstan ostanının ərazisində, Manna dövlətinə aid^[1] arxeoloji abidə kompleksi. Ziviyə abidələri daha çox buradan tapılan dəfinə ilə məşhurlaşmışdır.

Dəfinə, Saqqız yaxınlığında Ziviyə kəndinin sakinləri tərəfindən aşkarlanmışdır. R. Girşman hesab edir ki, bu yeri tutan skiflər ona öz adlarını vermiş və Saqqız sözü saka sözündən törəmişdir.

Ziviyə kəndinin adı II Sarqonun və Aşşurbanipalın kitabələrində Zibia-İzzibia-Uzbia kimi qeyd edilmişdir. R. Daysonun tədqiq etdiyi ərazinin təsvirinə görə Zibia, görünür əhalinin yaşadığı yer – yaşayış yeri yox, daha mühüm yaşayış yerinə gedən yolu kəsən və ancaq qoşun yerləşdirilən adi istehkam məntəqəsi olmuşdur.

Ziviyə dəfinəsi əşyaları e.ə. IX–VII əsrlərə aid edilir. Kubanyanı və Şimali Qara dənizyanı skif kurqanlarının sənət abidələri ilə müqayisə edilən Ziviyə dəfinəsinin skif üslublu qızıl əşyalarını B. B. Piotrovski e.ə. VII əsrin sonlarına aid edir.

Dəfinədə 350-dək qızıl, gümüş, tunc və sümükdən hazırlanmış incəsənət əşyaları vardı. Əşyaların əsas kütləsini e.ə. VIII–VII əsrlərə aid edirlər. Bir çox əşyalarda Urartu, Suriya-Finikiya və Aşşur incəsənətinin təsiri maddiləşmişdir. Dəfinədə məlum olan Ön Asiya incəsənəti abidələrindən başqa qarışıq üsluba malik olan əşyalar da təmsil edilmişdir. Qarışıq üsluba malik olan əşyalarda Ön Asiyaya xas olan cəhətlər üslubun, texnikanın, təsvir detallarının yeni, o zamanadək məlum olmayan cəhətləri ilə uzlaşır. Onlar bəzək əşyaları, silahlar, insiqniyalar (ali hakimiyyət işarələri) və başqalarıdır. Bu əşyaların sırasında qızıldan hazırlanmış pektoralı, qılınc dəstəyinin başlığını, qılıncın aşağı qismini, diadema qırığını, düzbucaqlı medalları, gümüş nimçəni, at ləvazimatının gümüş və tuncdan hazırlanmış detallarını göstərmək olar. Həmin əşyalar Mannada və qonşu vilayətlərdə Həsənlitəpə, Marlıqtəpə metalişləmə ustalarının xələfləri, yəni mannalılar tərəfindən hazırlanmışdır.

R. B. Barnet Ziviyə dəfinəsini müxtəlif dövrlərdə hazırlanmış əşyalarla dəfn sayır. Bütün bu əşyaların tapıldığı sarkofaqı təsvirlərinə və formasına görə o, e.ə. VII əsrin sonlarına aid edir.

A. Qodar əşyaların əksəriyyətini, R. Girşman isə onların ancaq bir qismini (digərlərini o, assurlara və ya skiflərə aid edir) mənşəcə yerli hesab edirlər.

A. Qodar ilk, eləcə də sonrakı nəşrlərində güman edir ki, skiflər mannaların incəsənətini qəbul etmiş və bu sintez sayəsində sonralar Ön Asiya və Orta Rusiyada yayılmış "Skif heyvani üslubu"nu yaratmışlar.