Pestisid: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 4: Sətir 4:


Tədqiqat nəticəsində məlum olmuşdur ki, hər il dünyada istehsal olunan dənli bitkilərin üçdə biri ziyanvericilər və fitopatoloji göbələklər vasitəsilə məhv olur. Bitkilərin ziyanvericiləri və xəstəlik törədənləri əsasən həşəratlar, gənələr, yumuşaq bədənlilər, nemotodlar (həlqəli qurdlar), fitopotogen göbələklər, bakteriyalar, viruslar və bitki mənşəli orqanizmlərdir.
Tədqiqat nəticəsində məlum olmuşdur ki, hər il dünyada istehsal olunan dənli bitkilərin üçdə biri ziyanvericilər və fitopatoloji göbələklər vasitəsilə məhv olur. Bitkilərin ziyanvericiləri və xəstəlik törədənləri əsasən həşəratlar, gənələr, yumuşaq bədənlilər, nemotodlar (həlqəli qurdlar), fitopotogen göbələklər, bakteriyalar, viruslar və bitki mənşəli orqanizmlərdir.
Kənd təsərrüfatının əsas ziyanvericilərindən biri də gəmiricilərdir. İnsanlar üçün təhlükəli xəstəliklər və epidemiyalar yayan ziyanverici həşəratlar və gənələrdir. Onlar malyariya, isitmə, ensefalit, vəba, taun kimi qorxulu xəstəliklərin yaranması və yayılmasında əsas rol oynayırlar.
Kənd təsərrüfatının əsas ziyanvericilərindən biri də gəmiricilərdir. İnsanlar üçün təhlükəli xəstəliklər və epidemiyalar yayan ziyanverici həşəratlar və gənələrdir. Onlar malyariya, isitmə, ensefalit, vəba, taun kimi qorxulu xəstəliklərin yaranması və yayılmasında əsas rol oynayırlar. Bir sıra dərman preparatları vasitəsilə peyvəndlər aparılır, eyni zamanda kəşf olunan zəhərli kimyəvi maddələrin köməyi ilə epidemik xəstəlikləri yayan ziyanvericilər məhv edilir <ref>[https://fertileland.ru/pesticidy/vidy-pesticidov/ Виды пестицидов и их влияние на организм человека]</ref>.
XX əsrdə bu xəstəliklərin qarşısı demək olar ki, alınmışdır. Bir sıra dərman preparatları vasitəsilə peyvəndlər aparılır, eyni zamanda kəşf olunan zəhərli kimyəvi maddələrin köməyi ilə epidemik xəstəlikləri yayan ziyanvericilər məhv edilir.


== Klasifikasiyası ==
== Klasifikasiyası ==
Sətir 11: Sətir 10:
# qeyri-üzvi birləşmələr;
# qeyri-üzvi birləşmələr;
# üzvi birləşmələr.
# üzvi birləşmələr.
Pestisidlərin ilk tətbiq dövründə yalnız qeyri-üzvi maddələrdən istifadə olunurdu: qurğuşun 2-xlorid (PbCl<sub>2</sub>), arsen3-oksid (As<sub>2</sub>O<sub>3</sub>), mis duzları, florid turşusunun duzları, kükürd, sulfat turşusunun törəmələri və s<ref>[https://chem21.info/info/967810/ Неорганические пестициды.Справочник химика 21. ХИМИЯ И ХИМИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ]</ref>.
Pestisidlərin ilk tətbiq dövründə yalnız qeyri-üzvi maddələrdən istifadə olunurdu: qurğuşun 2-xlorid (PbCl<sub>2</sub>), arsen3-oksid (As<sub>2</sub>O<sub>3</sub>), mis duzları, florid turşusunun duzları, kükürd, sulfat turşusunun törəmələri və s<ref>[https://chem21.info/info/967810/ Неорганические пестициды.Справочник химика 21. ХИМИЯ И ХИМИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ]</ref>
Bütün qeyri-üzvi pestisidlər bir sıra xüsusiyyətlərinə görə effektli deyillər:
Bütün qeyri-üzvi pestisidlər bir sıra xüsusiyyətlərinə görə effektli deyillər:
* yüksək dozada təsir edirlər;
* yüksək dozada təsir edirlər;
Sətir 17: Sətir 16:
* təbiətdə uzun müddət davamlı halda qalaraq istifadə olunan su hövzələrini çirkləndirməklə ekoloji mühiti korlayırlar.
* təbiətdə uzun müddət davamlı halda qalaraq istifadə olunan su hövzələrini çirkləndirməklə ekoloji mühiti korlayırlar.
Odur ki, XX əsrin 40-50-ci illərində qeyri-üzvi pestisidlər üzvi pestisidlər vasitəsi ilə əvəz olunmağa başladı.
Odur ki, XX əsrin 40-50-ci illərində qeyri-üzvi pestisidlər üzvi pestisidlər vasitəsi ilə əvəz olunmağa başladı.

Pestisidlər istifadə məqsədinə görə aşağıdakı əsas qruplara bölünür<ref>[https://agromage.com/stat_id.php?id=985 Классификация химических средств защиты растений (пестицидов)]</ref><ref>[https://www.regfile.ru/okved2/razdel-c/20/20.2/20.20.html Производство пестицидов и прочих агрохимических продуктов]</ref><ref>Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008</ref>:
Pestisidlər istifadə məqsədinə görə aşağıdakı əsas qruplara bölünür<ref>[https://agromage.com/stat_id.php?id=985 Классификация химических средств защиты растений (пестицидов)]</ref><ref>[https://www.regfile.ru/okved2/razdel-c/20/20.2/20.20.html Производство пестицидов и прочих агрохимических продуктов]</ref><ref>Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008</ref>:
{| class="wikitable"
* İnsektisidlər - həşəratları məhv edənlər;
|-
⚫
* [[Akarisidlər]] - gənələri məhv edənlər;
| İnsektisidlər || həşəratlarla mübarizə üçün
⚫
* Nematosidlər – bitkilərdə nematod xəstəliyinin törədicisi olan girdə qurdları məhv edən preparatlar;
|-
* Funkisidlər - bitki xəstəliklərini məhv edənlər;
⚫
| [[Akarisidlər]] || gənələri məhv preparatlar
* Bakterisidlər - bakteriyaları məhv edənlər;
|-
⚫
* Virisidlər - virusları məhv edənlər;
⚫
| Nematosidlər || bitkilərdə nematod xəstəliyinin törədicisi olan girdə qurdları məhv edən preparatlar
⚫
* [[Herbisidlər]] – alaq bitkilərini məhv edənlər;
|-
⚫
* [[Zoosidlər]] – gəmiriciləri məhv edən zəhərlər;
| Funkisidlər || bitki xəstəliklərinə qarşı
⚫
* Antifidinqlər - [[Cücülər|cücüləri]] onların qidalandığı şeydən qorxub çəkindirən maddələr;
|-
⚫
* Molyuskosidlər - zərərli ilbizləri məhv edən maddələr.
| Bakterisidlər || bakteriyalarla mübarizə üçün
|-
⚫
| Virisidlər || virusları məhv edənlər
|-
⚫
| [[Herbisidlər]] || alaq bitkilərini məhv edənlər
|-
⚫
| [[Zoosidlər]] || gəmiriciləri məhv edən zəhərlər
|-
⚫
| Antifidinqlər || [[Cücülər|cücülərin]] qidalandığı şeydən qorxub çəkindirən maddələr
|-
⚫
| Molyuskosidlər || zərərli ilbizləri məhv edən maddələr
|}


Bitkilərin inkişafını sürətləndirən və ya ləngidən kimyəvi maddələr də pestisidlərə aid edilir. Bir sıra pestisidlər - defoliantlar və desikantlar, pambığın maşınla yığılması zamanı tətbiq edilir. Xalq təsərrüfatında herbisidlər, insektisidlər və funkisidlər daha çox istifadə edilir. Bu maddələrə tələbat ildən-ilə artdığından, yeni preparatlar kəşf edilir və onların istehsalı artıq zavodlar tərəfindən həyata keçirilir.
Bitkilərin inkişafını sürətləndirən və ya ləngidən kimyəvi maddələr də pestisidlərə aid edilir. Bir sıra pestisidlər - defoliantlar və desikantlar, pambığın maşınla yığılması zamanı tətbiq edilir. Xalq təsərrüfatında herbisidlər, insektisidlər və funkisidlər daha çox istifadə edilir. Bu maddələrə tələbat ildən-ilə artdığından, yeni preparatlar kəşf edilir və onların istehsalı artıq zavodlar tərəfindən həyata keçirilir.

09:30, 2 oktyabr 2019 tarixindəki versiya

Pestisid lat. "pestis" - yoluxucu xəstəlik, "sido" - öldürürəm, məhv edirəm – bitki zərərverici və xəstəliklərinə, alağa, taxıla və taxıl məhsullarına, oduncağa, pambıq məmulatları, yun, dəri, həmçinin insan və heyvanlarda təhlükəli xəstəlik yayanlara qarşı mübarizədə istifadə edilən kimyəvi maddədir[1][2].

Pestisidlər və ya kimyəvi zəhərli maddələr, kənd təsərrüfatında becərilən mədəni bitkiləri və məhsulları ziyanvericilərdən qorumaq, eləcə də bitkilərin məsuldarlığını artırmaq üçün istifadə olunur.

Tədqiqat nəticəsində məlum olmuşdur ki, hər il dünyada istehsal olunan dənli bitkilərin üçdə biri ziyanvericilər və fitopatoloji göbələklər vasitəsilə məhv olur. Bitkilərin ziyanvericiləri və xəstəlik törədənləri əsasən həşəratlar, gənələr, yumuşaq bədənlilər, nemotodlar (həlqəli qurdlar), fitopotogen göbələklər, bakteriyalar, viruslar və bitki mənşəli orqanizmlərdir. Kənd təsərrüfatının əsas ziyanvericilərindən biri də gəmiricilərdir. İnsanlar üçün təhlükəli xəstəliklər və epidemiyalar yayan ziyanverici həşəratlar və gənələrdir. Onlar malyariya, isitmə, ensefalit, vəba, taun kimi qorxulu xəstəliklərin yaranması və yayılmasında əsas rol oynayırlar. Bir sıra dərman preparatları vasitəsilə peyvəndlər aparılır, eyni zamanda kəşf olunan zəhərli kimyəvi maddələrin köməyi ilə epidemik xəstəlikləri yayan ziyanvericilər məhv edilir [3].

Klasifikasiyası

Kimyəvi tərkibinə görə bütün pestisidlər iki qrupa bölünür:

  1. qeyri-üzvi birləşmələr;
  2. üzvi birləşmələr.

Pestisidlərin ilk tətbiq dövründə yalnız qeyri-üzvi maddələrdən istifadə olunurdu: qurğuşun 2-xlorid (PbCl2), arsen3-oksid (As2O3), mis duzları, florid turşusunun duzları, kükürd, sulfat turşusunun törəmələri və s[4] Bütün qeyri-üzvi pestisidlər bir sıra xüsusiyyətlərinə görə effektli deyillər:

  • yüksək dozada təsir edirlər;
  • seçici olmadığına görə bütün canlılar üçün təhlükəlidir;
  • təbiətdə uzun müddət davamlı halda qalaraq istifadə olunan su hövzələrini çirkləndirməklə ekoloji mühiti korlayırlar.

Odur ki, XX əsrin 40-50-ci illərində qeyri-üzvi pestisidlər üzvi pestisidlər vasitəsi ilə əvəz olunmağa başladı.

Pestisidlər istifadə məqsədinə görə aşağıdakı əsas qruplara bölünür[5][6][7]:

İnsektisidlər həşəratlarla mübarizə üçün
Akarisidlər gənələri məhv preparatlar
Nematosidlər bitkilərdə nematod xəstəliyinin törədicisi olan girdə qurdları məhv edən preparatlar
Funkisidlər bitki xəstəliklərinə qarşı
Bakterisidlər bakteriyalarla mübarizə üçün
Virisidlər virusları məhv edənlər
Herbisidlər alaq bitkilərini məhv edənlər
Zoosidlər gəmiriciləri məhv edən zəhərlər
Antifidinqlər cücülərin qidalandığı şeydən qorxub çəkindirən maddələr
Molyuskosidlər zərərli ilbizləri məhv edən maddələr

Bitkilərin inkişafını sürətləndirən və ya ləngidən kimyəvi maddələr də pestisidlərə aid edilir. Bir sıra pestisidlər - defoliantlar və desikantlar, pambığın maşınla yığılması zamanı tətbiq edilir. Xalq təsərrüfatında herbisidlər, insektisidlər və funkisidlər daha çox istifadə edilir. Bu maddələrə tələbat ildən-ilə artdığından, yeni preparatlar kəşf edilir və onların istehsalı artıq zavodlar tərəfindən həyata keçirilir.

Həşaratlara, alaq otlarına və ziyanverici heyvanlara təsir mexanizminə görə pestisidlər bir neçə qrupa ayrılır:

  • bir başqa təmas vasitəsi ilə təsir edənlər - həşaratların hər hansı orqanlarına toxunmaqla onları məhv edən zəhərlər;
  • həzm sistemi vasitəsi ilə təsir edənlər - həşaratlar və digər ziyanvericilər onları qida vasitəsi ilə qəbul etdikdə eddektli təsir göstərir;
  • sistemli təsir göstərənlər - bitkiləri orqanları vasitəsi ilə yayılaraq, müəyyən inkişaf mərhələsində zəhərli təsir göstərərək ondan istifadə edən ziyanvericiləri məhv edir və sonrakı inkişaf mərhələsində zəhərləyici təsiri aradan qalxır;
  • fumiqant mexanizmi ilə təsir edənlər - belə pestisidlər həşaratların tənəffüs yolu ilə daxil olaraq onları məhv edir.

Alaq otları ilə mübarizədə tətbiq olunan herbisidlər:

  • kütləvi təsir edənlər - belə kimyəvi maddələr bütün bitkiləri məhv edir;
  • sellektiv (seçici herbisidlər) - bu maddələr bir növ bitkiləri məhv edir və digər növlər üçün təsirli deyillər.

Pestisidlərlə işləyərkən fərdi mühafizə vasitələrindən (xüsusi geyim və ayaqqabılar, respirator, əleyhqaz, qoruyucu gözlüklər və s.- dən) istifadə edilməlidir. Pestisidlərdən düzgün istifadə etmədikdə o, insana, həmçinin arıya və bitkilərin tozlanmasına kömək edən başqa cücülərə, balıqlara, quşlara, vəhşi heyvanlara, həmçinin bütün təbiətə mənfi təsir göstərir.

Pestisidlərin toksiki göstəriciləri

Ətraf mühitdə pestisidlərin sirkulyasiya sxemi

Dünyada 100 min.-dən artıq, üzvi birləşmələr hesabına, pestisid istifadə olunur. Onlar həyatımızda mühüm rol oynasalarda, digər tərəfdən uzun müddət yer qabığında qalaraq, ekoloji mühitdə qarşısı alınmaz təhlükələr yaradırlar. Zəhərlik dərəcəsinə görə pestisidləri aşağıdakı kimi ayırmaq olar:

Yüksək zəhərli LD50 heyvanların hər 1kq çəkisinə 50mq təşkil edir
Zəhərli və güclü LD100 heyvanların hər 1kq çəkisinə (50÷200)mq təşkil edir
Orta zəhərli LD500 heyvanların hər 1kq çəkisinə (200÷1000)mq təşkil edir
Az zəhərli LD1000 heyvanların hər 1kq çəkisinə 1000 mq-dan çox təşkil edir

Hər bir pestisidin istifadə sahəsi onun ətraf mühitdə qalma müddətindəndə asılıdır. Pestisidlərin bu xassəsi "persistent" adlanılır. Digər xassələrdən biri isə - orqanizimdə pestisidin metabolizm müddəti və orqanizmdən kənar olma mexanizmi - "kumilyativ" adlanır. Mövcüd olan pestisidlərin sintez olunan zavodlarda təhlükəsizlik qaydalarının pozulması (məs. tullantıların su hövzələrinə və atmosferə buraxılması), onların daşınması, saxlanılması qaydalarına əməl olunmaması, həmçinin səpələnməsi zamanı dozaların çox olması və s. nəticə etibarı ilə ekoploji mühitin korlanmasına gətirib çıxarır[8][9][10].

Pestisidlərlə şərti yüklənmə dozası

Hər hansı bir rayonda 1 ha şum sahəsinə və ya çoxillik əkinlərə, yaxud rayonun ümumi torpaq sahəsinin 1 ha-na hər il verilən pestisidlərin ümumi kütləsi.

Həmçinin bax

İstinad

  1. ↑ ПЕСТИЦИДЫ
  2. ↑ ПЕСТИЦИДЫ
  3. ↑ Виды пестицидов и их влияние на организм человека
  4. ↑ Неорганические пестициды.Справочник химика 21. ХИМИЯ И ХИМИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ
  5. ↑ Классификация химических средств защиты растений (пестицидов)
  6. ↑ Производство пестицидов и прочих агрохимических продуктов
  7. ↑ Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008
  8. ↑ Влияние пестицидов на окружающую среду
  9. ↑ Экологические последствия применения пестицидов в сельском хозяйстве
  10. ↑ Влияние пестицидов на окружающую среду

Ədəbiyyat

  • E. Mövsümov, L. Quliyeva. Ətraf mühitin kimyası. Ali məktəblər üçün dərslik (II nəşr). Bakı: “MBM”. 2010. səh. 184. ISBN 978-9952-29-036-3.
  • Abbasov V.M., Əliyeva R.Ə., Səlimova N.Ə. və digərləri. Ekoloji kimyaya giriş. Bakı: “Maarif”. 2002. səh. 128.
  • Воронцов А.И., Мозолевская Е.Г., Соколова Э.С. Технология защиты леса. М. 1991.
  • Ганиев М.М., Недорезков В.Д. Химические средства зашиты растений. М.: КолосС. 2006.-248с. ISBN 5-9532-0368-3.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Pestisid&oldid=4888593"