Yuxarı Gövhər ağa məscidi üçün mənbəyə bax

{{Digər məna|Cümə məscidi}}
{{Tarixi abidə
|adı                      = Yuxarı Gövhər ağa məscidi
|orijinal adı             = 
|şəkil                    = [[Fayl:Yuxarı Gövhər ağa məscidi 2024-cü ilin aprelində.jpg|300px]]
|şəkil_izah               = ''Məscidin əsas fasadı 2023-cü ildə restavrasiya işlərindən sonra''
|ölkə                     = {{flaqifikasiya|Azərbaycan}}
|şəhər                    = [[Fayl:Şuşa şəhərinin gerbi.png|20px|]] [[Şuşa]]
|yerləşir                 = [[Meydan (Şuşa)|Meydan]]
|minarələri               = 2
|aidiyyatı                = [[Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu]]
|layihə_müəllifi          = [[Mir Möhsün Nəvvab]] ''(minarələrin dekor layihəsi)''
|sifarişçi                = [[Pənahəli xan]] ''(birinci məscid)''<br>[[İbrahimxəlil xan]] ''(ikinci məscid)''<br>[[Gövhər ağa]] ''(üçüncü və dördüncü məscid)''
|memar                    = [[Kərbəlayi Səfixan Qarabaği]]
|əsas_tarixlər            = <small>1750-ci illər - Pənahəli xanın qamış məscidinin tikilməsi<br>1768-1769 - İbrahimxəlil xanın daş məscidinin tikilməsi<br>XIX əsrin I yarısı - Üçüncü məscidin inşası<br>1883-1884 - Dördüncü məscidin inşası<br>1992 - [[Şuşanın işğalı]] nəticəsində məscid qismən dağıdılmışdır.</small>
|tikilmə_tarixi           = 1883-1884 ''(dördüncü məscid)''
|üslubu                   = [[Arran memarlıq məktəbi]]
|vəziyyəti                = 2022-2023-cü illərdə bərpa edilib, fəaliyyət göstərir<ref name="bərpa">{{cite news |title=İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və ailə üzvləri Şuşada Yuxarı Gövhər Ağa məscidinin əsaslı yenidənqurma və bərpa işlərindən sonra açılışında iştirak ediblər » Azərbaycan Prezidentinin Rəsmi internet səhifəsi |url=https://president.az/az/articles/view/59691 |accessdate=11 may 2023 |work=president.az |date=10 may 2023 |language=az |archive-date=18 May 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230518041452/https://president.az/az/articles/view/59691 |url-status=live }}</ref>
|nişanlama1               = UES
|nişanlama1_rəsmiadı      = 
|nişanlama1_vaxtı         = 2001
|nişanlama1_tipi          = Mədəni
|nişanlama1_kriteriya     = i,iv,v,vi
|nişanlama1_nömrəsi       = [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1574/ 1574]
|nişanlama1_hissəsi       = 
|nişanlama1_sərbəst1ad    = Dövlət
|nişanlama1_sərbəst1dəyər = Azərbaycan
|nişanlama1_sərbəst2ad    = Region
|nişanlama1_sərbəst2dəyər = Avropa
|nişanlama1_sərbəst3ad    = 
|nişanlama1_sərbəst3dəyər = 
|nişanlama2               = ATAMQ
|nişanlama2_vaxtı         = 
|nişanlama2_rəsmiadı      = 
|nişanlama2_tipi          = 
|nişanlama2_kriteriya     = 
|nişanlama2_nömrəsi       = [http://mct.gov.az/service/lang/az/page/20/nid/414/ 344]
|nişanlama2_hissəsi       = 
|nişanlama2_sərbəst1ad    = Kateqoriya
|nişanlama2_sərbəst1dəyər = Məscid
|nişanlama2_sərbəst2ad    = Əhəmiyyəti
|nişanlama2_sərbəst2dəyər = Ölkə əhəmiyyətli
|nişanlama2_sərbəst3ad    = 
|nişanlama2_sərbəst3dəyər = 
|Commons kateqoriyası     = Yukhari Govhar Agha Mosque
|Xəritəsi                 = 
}}

'''Yuxarı Gövhər ağa məscidi''' və ya '''Şuşa cümə məscidi''' — [[Şuşa]] şəhərinin mərkəzi [[Meydan (Şuşa)|Meydan]]ında yerləşən və şəhər ərazisində tikilmiş ən qədim məsciddir. Məscid [[Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi]] tərəfindən ölkə əhəmiyyətli tarix-mədəniyyət abidəsi kimi qeydiyyata alınmışdır.

Yuxarı Gövhər ağa məscidinin inşası dörd mərhələdə həyata keçirilmişdir. Ərazidə ilk məscid [[Qarabağ xanlığı]]nın və [[Şuşa qalası]]nın banisi [[Pənahəli xan]]ın göstərişi ilə [[Qarabağ xan sarayı]] ilə paralel təxminən 1750-ci illərdə qamışdan inşa edilmişdir. {{Bax|#İlk məscid|1}} [[İbrahimxəlil xan]] hakimiyyətə gəldikdən sonra 1768–1769-cu illərdə qamış məscidin yerində daşdan yeni məscid tikilmişdir.{{Bax|#İkinci məscid|1}} XIX əsrin I yarısında Gövhər ağanın maddi dəstəyi ilə İbrahimxəlil xanın yararsız hala düşmüş məscidinin yerində qoşa minarəli üçüncü məscid inşa edilmişdir.{{Bax|#Üçüncü məscid|1}} 1883-cü ildə Gövhər ağanın maddi vəsaiti əsasında üçüncü məscidin yerində Şuşanın dördüncü və sonuncu cümə məscidi inşa edilmişdir.{{Bax|#Dördüncü məscid|1}}

Dövrümüzə yaxşı qorunmuş səviyyədə çatmış dördüncü məscidin memarı [[Qarabağ]]da bir çox tikililərin müəllifi olan [[Kərbəlayi Səfixan Qarabaği]]dir. Yuxarı Gövhər ağa məscidinin minarələrinin dekoru və məscid yaxınlığındakı mədrəsənin ikinci mərtəbəsində otaqlardan birinin divar rəsmləri [[Mir Möhsün Nəvvab]] tərəfindən işlənmişdir.{{Bax|#Memarlıq xüsusiyyətləri|1}}

1992-ci ildə Şuşa şəhərinin [[Ermənistan Silahlı Qüvvələri]]nin [[Şuşanın işğalı|nəzarətinə keçməsindən]] sonra, Yuxarı Gövhər ağa məscinin interyerləri tamamilə dağıdılmış, fasadına ciddi ziyan vurulmuş, minarələrinin minbər hissələri dağıdılmışdır.<ref name="bərpa"/> 2020-ci ildə [[İkinci Qarabağ müharibəsi]]nin gedişi zamanı [[Şuşanın azad edilməsi]]ndən sonra məsciddə bərpa işlərində başlanılmış<ref name="bərpa"/>, 2023-cü ildə [[Azərbaycan Prezidenti]] [[İlham Əliyev]]in iştirakı ilə məscidin əsaslı bərpa işlərindən sonra açılışı baş tutmuşdur.<ref name="bərpa"/>

== Tarixi ==

=== İlk məscid ===
[[Qarabağ xanlığı]]nın mərkəzini [[Şahbulaq qalası]]ndan [[Şuşa]]ya köçürməyə qərar verən [[Pənahəli xan]] yeni şəhər salınmasına qərar verir. Həmin dövrdə onun göstərişi ilə [[Şuşa qalası]], qala daxilində xan ailəsi üzvləri üçün [[Qarabağ xan sarayı|qəsr]] və [[Qarabağ xan sarayı (dəqiqləşdirmə)|saraylar]], o cümlədən məscid inşa edilir. Şuşada həmin dövrdə bütün tikililərin daşdan inşa edilməsinə baxmayaraq, məscidin inşasında qamışdan istifadə edilmişdi.<ref name="Авалов53">{{Harvnb|Авалов|1977|p=53}}</ref> Həmin məscidin memarlıq xüsusiyyətləri haqqında heç nə məlum deyil.<ref name="Авалов53"/> Qarabağ tarixçisi Baharlının məlumatına görə, məscid iki qapıya malik idi.<ref name="Авалов53"/> [[Elturan Avalov|E. Avalovun]] fikrincə inşaat materialı kimi qamışın seçilməsini tələsgənliklə izah etmək olar.<ref name="Авалов53"/>

=== İkinci məscid ===
Pənahəli xanın oğlu [[İbrahimxəlil xan]] hakimiyyətə gəldikdən sonra, hicri 1182-ci ildə (miladi 1768–1769) qamış məscidin yerində yeni məscidin inşa edilməsini sifariş verir.<ref>{{cite book |last=Джеваншир |first=Мирза Джамал |title=Карабах (перевод А. Берже) |date=1855 |publisher=газ. Кавказ |location=Тифлис |pages=№ 61-62}}</ref> Yeni məscidin inşasında daş və əhəng məhlulundan istifadə olunur.<ref name="Авалов53"/>

=== Üçüncü məscid ===
{{Şəkillər albomu
| yer            = left
| istiqamət      = üfüqi
| başlıq_arxafon = 
| miqyas         = 400
| şəkil1         = Mosque of Shusha.jpg
| alt1           = 
| izah1          = [[Vasili Vereşagin|V. Vereşaginin]] - ''Şuşa məscidi'', 1865-ci il
| şəkil2         = Azerbaijanis on priest.png
| alt2           = 
| izah2          = [[Vasili Vereşagin|V. Vereşaginin]] - ''Tatarlar{{efn|«Tatar» sözü ilə Rusiya səyahətçi və alimləri əksər hallarda «azərbaycanlı», [[Azərbaycanlılar|«azərbaycan türkləri»]] anlayışını nəzərdə tuturdular.<ref name="Лебедев42">[[Andrey Lebedev|А. К. Лебедев]]. Василий Васильевич Верещагин: Жизнь и творчество. 1842—1904. Искусство, 1972. Стр. 42</ref>|name=qeyd|group=lower-greek}} ibadətdə'', 1865-ci il
}}
XIX əsrin I yarısında Gövhər ağanın maddi dəstəyi ilə İbrahimxəlil xanın yararsız hala düşmüş məscidinin yerində qoşa minarəli üçüncü məscid inşa edilmişdir.<ref name="Авалов53"/> Həmin məscidin təsvirlərinə [[Vasili Vereşagin]]in rəsmlərində rast gəlmək mümkündür.<ref name="Авалов53"/> Həmin rəsmlər məscidin memarlıq-bədii xüsusiyyətləri haqqında məlumat verən yeganə mənbələrdir.<ref name="Авалов53"/>
''"[[:ru:Северная пчела|Şimal arısı]]"'' ({{Dil-ru|Северная пчела}}) qəzetinin 1836-cı ildə verdiyi məlumata görə, həmin dövrə kimi Şuşada inşa edilmiş məscidlərin heç biri minarəyə malik deyildi.<ref name="Авалов53"/> V. Vereşaginin rəsmlərindəki Şuşa cümə məscidi təsvirlərinə əsasən demək olar ki, minarələr binanın əvvəldən düşünülmüş vahid yaradıcılıq ideyasının nəticəsi olmaqla, heç də sonradan ona əlavə edilməmişdir.<ref name="Авалов53"/> Təsvir edilən minarələr şəhərin əsas dini tikilisinin həcm-fəza kompozisiyası ilə sıx və orqanik əlaqədə olmuşdur.<ref name="Авалов53"/> Məhz bu fakt, V. Vereşaginin rəsmlərindəki məscidin İbrahimxəlil xanın məscidinin yenidən qurulması deyil, tamamilə yeni məscid olmasını sübut edir.<ref name="Авалов53"/>
[[Elturan Avalov|E. Avalovun]] fikrincə, [[:ru:Тимм, Василий Фёдорович|Vilhelm Timmin]] XIX əsrin ortalarına aid ''"Şuşa qalası"'' adlı rəsmində minarə təsviri Verşaginin təsvir etdiyi məscidin XIX əsrin I yarısında inşa edilməsini ehtimal etməyə əsas verir.<ref name="Авалов53"/> [[Şamil Fətullayev|Ş. Fətullayevin]] fikrincə, V. Vereşaginin ''"Şuşa məscidi"'' təsvir edilmiş rəsmini 1838-ci ilə aid etmək olar.<ref>{{cite book |last=Фатуллаев |first=Ш. С. |title=Памятники Шуши |date=1970 |location=Баку |pages=47}}</ref>
V. Vereşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi iki mərtəbəli, mərkəzi günbəzli və qoşa minarələrə malik bina idi. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdi – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi.<ref name="Саламзаде13">{{cite book |last=Саламзаде |first=А. В. |title=Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. |date=1964 |location=Баку |pages=13}}</ref> Həcm məkan həlli və memarlıq formalarına görə, bu bina XVI–XVIII əsrlərdə [[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]]da geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyası xüsusiyyətlərini əks etdirirdi.<ref name="Авалов53"/>
Fasadlarda simmetrik yerləşdirilmiş oxvari və düzbucaqlı girişlər diqqət çəkir. Binanın əsas oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin oxvari nişlər – eyvanlar özünəməxsus portallar yaradırdı. Əsas ox üzərində yerləşdirilmiş əsas giriş oxvari niş və düzbucaqlı çərçivəyə malik dərin və geniş portalla vurğulanmışdı.<ref name="Авалов53"/> [[Əbdülvahab Salamzadə|A. Salamzadə]] binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid [[Ordubad Cümə məscidi|Ordubad cümə məscidinin]] xüsusiyyətləri ilə müqayisə edərək bildirir ki, Ordubad məscdidinin də əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari nişin yaratdığı portal formasında həll edilib.<ref name="Саламзаде13"/> Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəzi portallı giriş, günbəz fonunda təntənəli görünüş alırdı. V. Vereşaginin rəsminə əsasən bu portl girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan nişlər yerləşirdi.<ref name="Авалов54">{{Harvnb|Авалов|1977|p=54}}</ref>
[[Fayl:Shusha in Moharrem.jpg|320px|thumb|right|[[Vasili Vereşagin|V. Vereşaginin]] — ''Şuşada [[Məhərrəm]] ayı zamanı dini yürüş'', 1865-ci il]]
Məscid binası ilə birbaşa əlaqədə olan və cinahlardan onun əsa girişini əhatə edən iki slindrik minarə binanın yuxarı yüksəlmiş memarlıq formalarını tamamlamaqla parlaq təəssürat yaradır. Mövcud minarələrlə müqayisədə V. Verşaginin təsvir etdiyi minarələt təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir [[minarə]]lərdən fərqlənir.<ref name="Авалов54"/>
Vereşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş lentlərin yaratdığı sərt həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçi taxta dirəklər üzərində duran iti uclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI–XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir.<ref name="Авалов54"/> Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliyi idi.<ref name="Авалов54"/>
V. Vereşaginin ''"Tatarlar ibadət zamanı"'' adlı başqa bir rəsmində isə Şuşa cümə məscidinin konstruktiv strukturun məntiqli fəzsı və daxili planlaşdırma ilə yanaşı, həm də interyerin zəngin plastikası, incə cazibədarlıq və nağılvari bəzəklərini görmək mümkündür. Dekorların effektiv mükəmməlliyi, tağların ornamental naxışlarının dəqiqlik və məntiqi sxemliyi, mərkəzi günbəzin yelkənlərinin dizaynı diqqət çəkir. Oxvari dizaynlı yarımdairəvi cənub apsidasında stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdi. Ehtimal ki, qadınlar üçün nəzərdə tutulmuş ikinci yarusun künc tərəflərində səliqəli ballüstradalı eyvanlar uzanırdı. Məscidin divarlarından birində Şuşa şəhərinin əsasının qoyulması tarixi qeyd edilmişdi.<ref name="Авалов55">{{Harvnb|Авалов|1977|p=55}}</ref>

=== Dördüncü məscid ===
1883-cü ildə Gövhər ağanın maddi vəsaiti əsasında memar [[Kərbəlayi Səfixan Qarabaği]] tərəfindən Verşaginin təsvir etdiyi məscidin yerində Şuşanın dördüncü və sonuncu cümə məscidi inşa edilmişdir.<ref name="Авалов54"/> Həmin məscid bizim dövrümüzə yaxşı saxlanmış vəziyyətdə çatmışdır.<ref name="Авалов54"/>

[[Qarabağ müharibəsi]] zamanı [[Şuşanın işğalı]]ndan sonra məscid qismən dağıdılmış, interyerləri demək olar ki, məhv edilmiş, minarələrinin dekoru zədələnmiş və çadırvari örtükləri dağıdılmışdır. 2017-ci ildə [[Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası]]nın İranın "Part Saman jahan Co." memarlıq şirkəti ilə məsciddə bərpa işləri aparacağı haqqında məlumat yayılmışdır.<ref>{{cite news |title=Иран поможет восстановить мечеть в Шуши |url=https://depiararat.com/%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BD-%D0%BF%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B6%D0%B5%D1%82-%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%82%D1%8C-%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%8C-%D0%B2-%D1%88%D1%83/ |accessdate=23 iyul 2018 |agency=depiararat.com }}{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

== Memarlıq xüsusiyyətləri ==
[[Fayl:Yuxarı Gövhərağa məscidinin planı.png|200px|thumb|right|<center>Yuxarı Gövhərağa məscidinin planı</center>]]
Məscid, özündən əvvəlki tikilinin inşaat oxlarını təkrarlayır. E. Avalov qeyd edir ki, ola bilsin, memar əvvəlki tikilinin özüllərini yeni məscid binası üçün istifadə etmişdir və bu hala Şərq memarlığında tez-tez rast gəlinir.<ref name="Авалов54"/> Məscidin ümumi ölçüləri planda 26.5x21.5 metrə bərabərdir. Dördüncü məscid kompozisiya-planlaşdırma və memarlıq bədii xüsusiyyətləri baxımından sələfindən kəskin şəkildə fərqlənir.<ref name="Авалов54"/>

Üçüncü məscidin portallı geniş nişi demək olar ki, bütün şimal fasadını bəzəyən geniş eyvanla əvəzlənmişdir. Giriş [[Şahbulaq məscidi]]ndə olduğu kimi yarımdairəvi daş tağla həll edilmişdir. Eyvanın ölçüsü planda 5.0x14.5 metrə bərabərdir. Məscidin portikinin arkadası, iki mərtəbəli tikilinin hündürlüyü boyunca ucalan üç eyni tağdan ibarətdir. Eyvanın tağları üzərində [[Quran]] ayələri yazılmış dekorativ lent uzanır.<ref name="Авалов55"/>

{{Şəkillər albomu
| yer            = left
| başlıq         = 
| istiqamət      = şaquli
| miqyas         = 250
| şəkil1         = Interior of Abandoned Upper Shushi Mosque - Shushi - Nagorno-Karabakh (19148941005).jpg
| izah1          = Məscidin interyeri 1992-ci ildən sonra ermənilər tərəfindən dağıdılmış vəziyyətdə
| şəkil2         = Yuxarı Gövhərağa məscinin interyeri restavrasiya işlərindən sonra.jpg
| izah2          = Məscidin interyeri 2023-cü ildə restavrasiya işlərindən sonra
}}
Məscidin əsas fasadının memarlıq həlli dərin eyvanı ilə ona daha çox yaşayış binaları üçün xarakterik olan və dini tikililərdə az rast gəlinən bədii sima bəxş edir. Bu bədii xüsusiyyət Şuşanın sonuncu cümə məscidinin əsas fərqli xüsusiyyətlərindən biridir.<ref name="Авалов55"/>

İki otaqlı ibadət zalı planda demək olar ki kvadrat formasına malik olmaqla 18,5×19 m ölçülərdədir. Üçüncü məsciddə olduğu kimi burada da yanlardan eyvanlar uzanır.<ref name="Авалов55"/> Əsas fasadında yarımdairəvi eyvan tağları olan məscidin üçnefli ibadət zalının altı ədəd səkkizguşəli daş sütun üzərində dayanan oxvari tağlı örtüyü xüsusi diqqət çəkir.<ref name="Авалов55"/>

E. Avalov qeyd edir ki, Şuşada bir-birinə əks olan yarımdairəvi və oxvari memarlıq formalarının bir binada birləşdirilməsi Yuxarı Gövhər ağa məscidində rast gəlinən yeganə nümunə ilə məhdudlaşmır.<ref name="Авалов55"/> Məsələn, [[Aşağı Gövhər ağa məscidi]]nin üçtağlı daş eyvanının mərkəzi hissəsi və [[Mehmandarovların evi|Mehmandarovların məscidinin]] yarımdairəvi yan tağlarından fərqli olaraq oxvari mərkəzi tağa malik olmasını buna nümunə kimi göstərmək mümkündür.<ref name="Авалов55"/>

Yuxarı Gövhər ağa məscidinin dam örtüyünün orta hissəsində əsas ox boyunca yerləşən və mərkəzi nefin üstünü örtərək təxminən 5 metr diametrə malik olan iki günbəz fərqlənir. Minarələrin içində yerləşdirilmiş 85 pilləkənli vintvari nərdivan münəzzim üçün nəzərdə tutulmuş meydana çıxır. Minarə meydanının üstü üçüncü məsciddə olduğu kimi zövqlə yonulmuş incə dirəklər üstündə duran çadırvari damla tamamlanır. Minarələrin üstünü son zamanlara kimi ayparalar bəzəyirdi.<ref name="Авалов56">{{Harvnb|Авалов|1977|p=56}}</ref>

Minarələrin pilləkənləri vintvari şəkildə yerləşdirilmiş kiçik pəncərə yarıqları ilə işıqlandırılır. Kərpiclə hörülmüş minarələrin səthi qabarıq lentlərlə üç hissəyə bölünmüş və rəngli daşlarla bəzədilmişdir. Minarənin yuxarısında Quran ayələri yazılmış lent vardır.<ref name="Авалов57">{{Harvnb|Авалов|1977|p=57}}</ref> Minarələrin naxış dizaynı, həmçinin məscid yaxınlığındakı mədrəsənin ikinci mərtəbəsindəki kiçik otağın divar rəsmləri [[Mir Möhsün Nəvvab]] (1833–1918) tərəfindən işlənmişdir.<ref name="Авалов57"/>

Orta əsrlərdə Avropa şəhərlərinin mərkəzi meydanlarında inşa edilən hündür qülləli kafedrallar az mərtəbəli yaşayış binaları üzərində dominant təşkil edərək hər tərəfdən görünür, şəhərə gələn şəxlərə əsas ticarət küçələri və meydanının yerini işarə edirdi. Şərq ölkələrinin şəhərlərində, o cümlədən Şuşada bu rolu hündür minarəli məscidlər həyata keçirirdi.<ref name="Авалов57"/> Buna görə də Yuxarı Gövhər ağa məscidinin kifayət qədər hündür olan oxvari minarələri və mərkəzi gümbəzi şəhərin memarlıq kompozisiyasında dominantlıq təşkil edir.<ref name="Саламзаде97">{{cite book |last=Саламзаде |first=А. В. |title=Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. |date=1964 |location=Баку |pages=97}}</ref>

== Qalereya ==
<gallery mode="packed" heights="150px">
Graves outside Yuxarı Gövhər Ağa mosque.jpg|Məscidin həyətindəki qəbirlər
Yukhari Govhar Agha gravestones.jpg|
Yuxarı Gövhər ağa məscidi (222).jpg|Məscidin qapısı
</gallery>

== Axundları ==
* [[Məhəmməd ağa Müctəhidzadə]]

== Qeydlər ==
{{İstinad siyahısı|group=lower-greek}}

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|3}}

== Ədəbiyyat ==
* {{cite book|last=Авалов|first=Э. В.|title=Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика|date=1977|publisher=Элм|location=Баку}}
* {{cite book |last=Фатуллаев |first=Ш. С. |title=Памятники Шуши |date=1970 |location=Баку |pages=}}
* {{cite book |last=Саламзаде |first=А. В. |title=Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. |date=1964 |location=Баку |pages=}}

== Həmçinin bax ==
* [[Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu]]
* [[Aşağı Gövhər ağa məscidi]]
* [[Cümə məscidi (Ağdam)|Ağdam Cümə məscidi]]

== Xarici keçidlər ==
* [https://apa.az/az/dagliq_qarabag/xi%CC%87n-ermeni-mediasinda-susadaki-yuxari-govheraga-mescidinin-temiri-ile-bagli-xeberlere-munasibet-bildirib-553699 
* [https://apa.az/az/dagliq_qarabag/dagliq-qarabagin-azerbaycanli-icmasi-yuxari-govher-aga-mescidinin-ermeniler-terefinden-temir-berpasi-ile-bagli-beyanat-yayib-553873 Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icması Yuxarı Gövhər ağa məscidinin ermənilər tərəfindən "təmir-bərpası" ilə bağlı bəyanat yayıb]
* [https://apa.az/az/dini-xeberler/azerbaycandaki-dini-konfessiya-rehberleri-govheraga-mescidi-ile-bagli-beyanat-yayib-554241 Azərbaycandakı dini konfessiya rəhbərləri Gövhərağa məscidi ilə bağlı bəyanat yayıb]
{{Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu}}
{{Azərbaycan məscidləri}}

[[Kateqoriya:Şuşa məscidləri]]
[[Kateqoriya:Şuşa abidələri]]
[[Kateqoriya:Arran memarlıq məktəbi]]
[[Kateqoriya:1885-ci ildə tamamlanmış binalar və tikililər]]
[[Kateqoriya:1885-ci ildə yarananlar]]
[[Kateqoriya:XVIII əsr məscidləri]]
[[Kateqoriya:1885-ci ildə tamamlanmış məscidlər]]
[[Kateqoriya:Azərbaycandakı şiə məscidləri]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan memarlığı]]
[[Kateqoriya:Şuşanın görməli yerləri]]
[[Kateqoriya:Kərbəlayi Səfixan Qarabağinin əsərləri]]