İnflyasiya vergisi

İnflyasiya vergisi — pul və digər dəyər ekvivalentlərinin sahiblərinin məruz qaldığı iqtisadi zərər. Belə zərər inflyasiya nəticəsində valyutanın dəyərinin azalması, inflyasiyaya səbəb olan müavinətlərin emitent mərkəzi tərəfindən eyni vaxtda mənimsənilməsi nəticəsində yaranır. Əgər emitent mərkəzinin gəlirinin bir hissəsi büdcəyə gedirsə, məsələn, Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankı öz mənfəətinin 75%-ni büdcəyə ödəyirsə (2016-cı il yanvarın 1-dək 50%), bu hissə şərti olaraq pul sahiblərindən alınan gizli vergi hesab edilə bilər. Bir çox iqtisadçı qeyd edir ki, varlılar inflyasiya vergisinə daha az, kasıblar və orta təbəqə isə daha çox tabedir, çünki onlar gəlirlərinin böyük hissəsini nağd şəkildə saxlamağa meyllidirlər. Bundan əlavə, yoxsullar və orta təbəqə gəlirlərinin böyük hissəsini sabit formada alır: maaşlar, pensiyalar və müavinətlər, bu da vaxtında indeksləşdirmənin mümkünsüzlüyünə səbəb olur. Bəzi iqtisadçılar inflyasiyanın reqressiv istehlak vergisi olduğunu açıq şəkildə qeyd edirlər.

Mexanizmi

Mərkəzi banklar əskinasları çap etdikdə və dövlət krediti buraxdıqda, adətən pisləşən iqtisadi şəraitə cavab olaraq iqtisadiyyatda dövriyyədə olan pulun miqdarını artırırlar. Real pul balansındakı bu dəyişiklik inflyasiyaya səbəb olur. Bu yolla əldə edilən xərclərin maliyyələşdirilməsi senyoraj (emitentin senyorajı) adlanır. İnflyasiyanın ən bariz dəyəri pul kütləsinin artması və pul sahiblərinin inflyasiya vergisi ödəməyə məcbur edilməsidir.

Əgər ABŞ-da illik inflyasiya 5% təşkil edirsə, o zaman bir dollar bu il 1 dollara mal və xidmətlər ala bilər, lakin gələn il eyni mal və ya xidmətləri almaq üçün 1,05 dollar lazımdır; bu, iqtisadi artımın 0% olması və ya səmərəliliyi artıran texnologiya kimi digər qiymət azaldan amillərin 0% artım olması şərti ilə, nağd pul vəsaitlərinə illik 5% vergi ilə eyni təsirə malikdir. Qiyməti azaldan amillərin də işlədiyi halda inflyasiyanın 5% artması inflyasiya vergisinin 5%-dən yuxarı olduğunu göstərir.

Hökumətlər demək olar ki, həmişə xalis borcludurlar (yəni, əksər hallarda hökumət başqalarının borcundan daha çox borcludur). İnflyasiya əvvəlki borclanmanın nisbi dəyərini azaldır və eyni zamanda vergi daxilolmalarını artırır. Beləliklə, buradan belə nəticə çıxır ki, hökumət inflyasiya yolu ilə borcun gəlirə nisbətini yaxşılaşdıra bilər.

Bununla belə, əgər hökumət borc müqabilində pul götürməklə borc satmağa davam edərsə, o zaman bu borc da inflyasiyadan təsirlənəcək: o, dəyərini itirəcək və buna görə də hökumət borcu geri almağa hazır olana qədər kreditorlar üçün daha az cəlbedici olacaq.

İnflyasiya vergisi mütləq borc emissiyasını əhatə etmir. Sadəcə olaraq valyuta (nağd pul) buraxmaqla hökumət likvidliyi artıracaq və inflyasiya təzyiqlərinə səbəb ola bilər. İstehlak xərcləri və gəlir vergiləri vətəndaşlardan əlavə pul yığacaq. Bununla belə, inflyasiya sosial problemlərə səbəb olur (məsələn, gəlir qiymətlərdən daha yavaş artdıqda).

Xarici keçidlər

• Инфляционный налог // Словарь Лопатникова
• Расчет и сравнение инфляции в России, Европе, США, Украине и др. странах