İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq pakt üçün mənbəyə bax

{{Müqavilə}}

[[Fayl:ICESCR-members.png|thumb|300px|Paktın ölkələrə görə statusu {{legend|#008000|təsdiq edildi}} {{legend|#00ff00|imzalanmış, lakin təsdiqlənməmişdir}} {{legend|#a0a0a0|imzalanmayıb}}]]
[[Fayl:ICESCR-OP members.svg|thumb|300px|Fakultativə bağlı protokolun ölkəyə görə statusu {{legend|#008000|təsdiq edildi}} {{legend|#00ff00|imzalanmış, lakin təsdiqlənməmişdir}} {{legend|#a0a0a0|imzalanmayıb}}]]
'''İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq pakt''' — 16 dekabr 1966-cı ildə [[BMT Baş Məclisi]] tərəfindən qəbul edilmiş və 3 yanvar 1976-cı ildə qüvvəyə minmiş pakt.

2016-cı ilin oktyabr ayından etibarən 164 dövlət bu paktda iştirak edir<ref>[https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-3&chapter=4&clang=_en Сведения о подписании и вступлении в силу Пакта] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160919072602/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-3&chapter=4&clang=_en |date=2016-09-19 }}{{ref-en}}</ref>. Paktın tərəfdarı olmayan ən böyük əyalət ABŞ-dır (1977-ci ildə imzalanmış, lakin təsdiqlənməmişdir). Bir sıra ölkələr ümumiyyətlə əmək hüquqları ilə əlaqəli bəndlərlə (ümumiyyətlə tətil hüququnu məhdudlaşdırma ehtimalını qoruyaraq) bu pakta qatıldı, lakin əksinə istisnalar var idi — Yeni Zelandiya pakt imzalayarkən, qanunvericiliyində ümumdünya qanunvericiliyində bir müddəa var idi müqavilədə göstərilən həmkarlar ittifaqlarına qoşulma hüququndan daha geniş olan [[həmkarlar ittifaqı]]).

SSRİ bu müqaviləni 18 mart 1968-ci ildə imzaladı. SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti tərəfindən 18 sentyabr 1973-cü ildə bir bəyanatla təsdiq edilmişdir. SSRİ-nin təsdiqləmə sənədi 16 oktyabr 1973-cü ildə BMT Baş Katibinə təhvil verildi. SSRİ üçün 3 yanvar 1976-cı ildə qüvvəyə minmişdir.

10 dekabr 2008-ci il tarixində BMT Baş Məclisi, Paktın pozulması ilə əlaqədar şikayət vermə ehtimalını təmin edən İsteğe bağlı bir protokol qəbul etdi.<ref>{{Cite web |title=Факультативный протокол к Пакту |url=http://www1.umn.edu/humanrts/russian/instree/Rb4esc.html |access-date=2021-05-05 |archive-date=2009-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090704213531/http://www1.umn.edu/humanrts/russian/instree/Rb4esc.html |url-status=live }}</ref> Sənədinə uyğun olaraq protokolun qüvvəyə minməsi üçün. 18, Paktın iştirakçısı olan on ölkə tərəfindən təsdiqlənməsini və ya ona qoşulmasını tələb edir (hədd Uruqvay protokolun tərəfi olduqda 5 fevral 2013 tarixində əldə edildi; protokol bu hadisədən 3 ay sonra qüvvəyə mindi, yəni 5 may 2013). 2016-cı ilin oktyabr ayından etibarən protokol, 45 imzalayan ölkədən 22-si üçün qüvvəyə mindi<ref>[https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-3-a&chapter=4&clang=_en Сведения о подписании и вступлении в силу факультативного протокола к Пакту] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190403174511/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-3-a&chapter=4&clang=_en |date=2019-04-03 }}{{ref-en}}</ref>.

== İmzalanma tarixi ==
1948-ci ildə BMT Baş Məclisi, komissiyadan insan hüquqlarına dair bir pakt layihəsi və bunların həyata keçirilməsi üçün tədbirlər layihəsi hazırlamağı ilk növbədə istədi. 1949-cu ildə komissiya pakt layihəsinin mətnini nəzərdən keçirdi və növbəti il hökumətlərdən alınan şərhlərə əsasən ilk 18 maddəni yenidən nəzərdən keçirdi. 1950-ci ildə Baş Assambleya bir qətnamədə "vətəndaş və siyasi azadlıqların istifadəsi ilə iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlardan istifadənin bir-biri ilə əlaqəli və qarşılıqlı asılı olduğunu" elan etdi. Məclis daha sonra iqtisadi, sosial və mədəni hüquqların insan hüquqları müqaviləsinə əlavə edilməsinə və qanunla nəzərdə tutulduğu kimi bu hüquqlarla əlaqəli kişilər və qadınların bərabərliyinin müəyyən bir tərifinə daxil edilməsinə qərar verdi.

1951-ci ildə komissiya hökumətlərin təkliflərinə və ixtisaslaşmış qurumların rəylərinə əsasən iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlara dair 14 məqalə hazırladı. Paktda iştirak edən dövlətlərin dövri hesabat təqdim etməsi tələb olunan bu hüquqların həyata keçirilməsinə dair tədbirlər barədə on maddə də hazırladı.

== Uyğunluğa nəzarət ==
İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Komitəsi, iştirakçı dövlətlərin Pakt üzrə öhdəliklərinə uyğunluğunu və müvafiq hüquq və öhdəliklərin icra səviyyəsini izləyir.

Komitə öz fəaliyyətində müxtəlif məlumat mənbələrinə, o cümlədən iştirakçı dövlətlərin təqdim etdiyi hesabatlara və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ixtisaslaşmış qurumlarının məlumatlarına əsaslanır: [[Beynəlxalq Əmək Təşkilatı]], Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı, Dünya Səhiyyə Təşkilat, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qida və kənd təsərrüfatı təşkilatı, habelə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı Ofisi, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Yaşayış Mərkəzi və digər qurumlardan. Əlavə olaraq, Razılaşmanı təsdiq etmiş dövlətlərin ərazisində fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət və ictimai təşkilatlar, beynəlxalq insan haqları təşkilatları və digər qeyri-hökumət təşkilatları, habelə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının digər müqavilə qurumları tərəfindən məlumatlar verilir; , Komitə ictimaiyyətə açıq mənbələrdən istifadə edir.

İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlara riayət olunmasının beynəlxalq monitorinqi ümumiyyətlə fərdi şikayətlərə baxılması ilə əlaqələndirilmir.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Xarici keçidlər ==
* [http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/pactecon.shtml Paktın mətni]
* [http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/index.htm İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Komitəsi] — Paktın icrasına nəzarət edən BMT orqanı{{ref-en}}
* [http://www1.umn.edu/humanrts/russian/esc/Resc-page.html Komitə sənədləri rus dilində]
* [https://web.archive.org/web/20090105074212/http://www.hri.ru/docs/?content=doc&id=227 Limburq (1986)] və [https://web.archive.org/web/20090105084049/http://www.hri.ru/docs/?content=doc&id=228 Maastrixt(1997)] paktın prinsipləri
* ''Крейвен М.'' Международный пакт об экономических, социальных и культурных правах // ''Хански Р., Сукси М.'' (ред.) [http://www.hrpublishers.org/site/site-files/library/introduction_on_the_topic_of_international_protection_of_human_rights.pdf Введение в вопросы международной защиты прав человека] Стр. 106–127
{{Beynəlxalq insan hüquqları hüququ}}

[[Kateqoriya:BMT-nin beynəlxalq müqavilələri]]