İrşi

İrşi - türk və altay xalq inancında və xalq mədəniyyətində pəri. Cisimsiz dişi varlıq. Bütün dünya mifologiyalarında fərqli adlarla iştirak edər. Çox vaxt yaxşı varlıqlardır. Çox gözəl qız bir qılığına bürünür. Lakin əslində nə gözü, nə qulağı, nə burnu, nə saçı olmayan bir canlıdır. Nağıl qəhrəmanı igidlərlə evlənərlər. Bəzən də onları görünməz edən sehrli köynəkləridir. Təpəgözün anası bir pəridir. Bəzən iye anlayışı ilə ekvivalent olaraq istifadə edilər. Heyvan qılığına girə bilərlər. Pəri Xan anlayışı pərilərin başçılarını ifadə etdiyi kimi pərilərlə ünsiyyətə keçə bilən şamanlara da deyilir.

Dədə Qorqud Oğuznamələrinə görə Təpəgöz; qanad qanada bağlayıb uçan və pınara qoyulan su ruhlarının, pəri qızıyla olan evliliyindən doğulmuşdur. Noqayların inancında insanlar, "İrşi"ni özləri üçün işə məcbur edə bilər. Onunla yalnız axşamları qarşılaşılar istiqamətindəki xalq inancı isə olduqca məşhurdur. Türk xalqlarının bir çox əfsanə və nağıllarında göyərçin qılığına girə bilən irşinin gözəl bir qıza çevrilərək insan oğlu ilə evliliyi mövzusu geniş bir şəkildə yer tutur. Bəzi mifoloji mətnlərdə "su pəriləri" olaraq təyin olunan İrşi, Su iyəsi xəttlərini də bünyəsində saxlayır.

İris xanım

İris xanım - türk mifologiyasında qoruyucu tanrıçadır. Pis ruhları qovar. İrşilərin (pərilərin) kraliçası olaraq da görünür. Söz; qurtuluş, azadlıq deməkdir. Iras (Uras) sözü ilə də əlaqəlidir.

Etimologiya

(İr/Er) kökündən törəmişdir. Güc, qüvvət mənalarını saxlayar. İrmek (aparmaq və yetkinləşmək) feli ilə əlaqəli olaraq düşünülə bilər.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, e-Kitab (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)