Çaun ovalığı
| Çaun ovalığı | |
|---|---|
| rus. Чаунская низменность | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 2-5 m |
| Sahəsi | 60 000 km² |
| Yerləşməsi | |
| 68°19′17″ şm. e. 170°28′08″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Rusiya |
|
|
|
|
|
|
.jpg)
Çaun ovalığı (rus. Чаунская низменность) — Rusiyanın Çukotka muxtar dairəsinin şimalında yerləşən ovalıq.
Tarixi məlumat[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çaun ovalığı haqqında ilk məlumatı kapitan Billinqs 1791-ci ilin qışında xizək üzərində keçərkən vermişdir. 1908-ci ildə ovalığın ərazisini rayon pKalinnikov tədqiq etmiş və bu barədə məlumatı kitabında dərc etmişdir. Bu bölgənin ətraflı coğrafi sxemi 1929-1931-ci illərdə S. V. Obruçevin ekspedisiyası tərəfindən tərtib edilmişdir.
Fiziki-coğrafi xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şərqi Sibir dənizinin sahillərinə doğru tədricən enən sahil düzənliyidir. Şimal hissəsi Çaun körfəzinin sahilinə qədər uzanır. Qərbdən Anyuy silsiləsi, cənubdan Çukot dağları və şərqdən Anadır silsiləsi ilə həmsərhəddir. Cənub hissəsində hündürlüyü 700 m-ə qədər olan dağətəyi silsilələr mövcuddur. Ovalığın sahəsi təxminən 60 min km²-dir[1]. Ovalığın relyef çox vahidliyi ilə seçilir. çayların aşağı axarlarında düzənliyin hündürlüyü 2–3 m, mənsəbdən 15–20 km məsafədə isə 3–5 m hündürlüyə malik düz allüvial düzənlikdir.
Hidrologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hidroqrafik şəbəkə o qədər sıxdır ki, quru sahəsi axan suların və göllərin səthindən bir qədər böyükdür. Anyuy və Çukot dağlarından axan çaylar, Çaun ovalığında bir-biri ilə əlaqə quran çoxlu sayda qollara parçalanmışdır. Ən böyük çayları Palyavaam, Çaun, Puçeveem. Göllər termokarst mənşəlidir. Sahilləri güclü girirntili-çıxıntılıdır. Çaun ovalığının sahil düzənliklərinə xas bir xüsusiyyəti suyun çay kanallarına axması və göllərin qurudulması nəticəsində əmələ gəlmiş bir çox quru göl hövzəsi ilə qeyd olunur. Boşluqlar, dəniz, göl və çay terrasları qabarıq və çoxbucaqlı bataqlıqlar ilə zəbt olunur. Çay yataqları daim öz yerlərini dəyişir (daşqınlarda). Bütün düzənlik müasir qum, dəmir və çınqıl qatları ilə örtülmüşdür[2].
İqlim[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çaun ovalığının iqlimi dəniz, şiddətli və çox soyuqdur. Yarım ildən çox müddətdə radiasiya balansı mənfi olur. İllik yağıntının 251 mm-dir.
Ən soyuq ayların (yanvar-fevral) orta temperaturu −31.4 °C-dir. Sentyabrın sonunda sabit bir qar örtüyü formalaşır. Soyuq vaxtlarda Taymır və Yakut antiklonları üstünlük təşkil edir. Vaxtaşırı 30 m/s sürətlə dövri olaraq küləklər əsir. Güclü küləklər qarın yenidən paylanmasına səbəb olur. Buludlu səmanın tezliyi 30-40% -dir. Qış ayı ərzində orta hesabla 10–17 mm yağıntı düşür.
Yay qısa və sərin keçir. İyul-avqust aylarında orta temperatur + 8.5 °C olur. Yayda şaxta mümkündür. Tez-tez duman, çiskinli yağış müşahidə edilir. Nisbi rütubət 84% -ə qədər olur. Buludlu səmanın tezliyi 65-70 % -dir. Nəmin zəif buxarlanması yüksək nəmlik əmsalına səbəb olur[3].
Fauna və flora[redaktə | mənbəni redaktə et]
çaun çökəkliyinin florasına ən az 320 növ borulu bitkisi daxildir. Ərazi tamamilə meşələrdən yoxsuldur. Bataqlıq ərazilərdə müxtəlif növ yosunlara rastlamaq mümkündür. Əsasən mamır və şibyə kimi bitkilərə rastlamaq mümkün olur. Cırtdan tozağacı və qızılağac cinsinə daxil olan növlər hündürlüyü 1 m olan kollar əmələ gətirə bilir.
Düzənliyin ərazisində 24 növ məməliyə rast gəlinir. Bunlara leminqlər, ağ dovşan, maral, qonur ayı, canavar, qaqun, tülkü və s. daxildir.
Çaun ovalığı boyunca axan çayların sularında 15 növ balığa rast gəlinir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "ООПТ России // Чаунская губа". 2021-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-15.
- ↑ Беликович А.В., Галанин А.В., Афонина О.М., Макарова И.И. Региональный заказник «Чаунская губа» // Растительный мир особо охраняемых территорий Чукотки. — БСИ ДВО РАН. — Владивосток, 2006. — 260 с.
- ↑ Биологические стационары Советского Севера / сост. А. В. Андреев. — Биологические стационары Советского Севера. — Магадан: Магаданское книжное издательство, 1986.