Barodentalgiya

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Barodentalgiya (qədim yunanca βάρος “ağırlıq”, latınca dens “diş”, algos isə yunanca “ağrı”) ətraf mühitin təzyiqinin dəyişməsi şəraitində (artması və ya azalması) müşahidə olunan kəskin, bəzi hallarda yüngül diş ağrısı ilə yaxud da diş əti sahəsində, alveol qövslərində, çənədə ağrı ilə ilə xarakterizə olunan sindromdur.

Tarixi istinad[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu problemi əsasən pilotlar, dalğıclar kimi respondentlər arasında araşdıran bəzi xarici alimlərin tətqiqat nəticələri barodentalgiya patogenezinin səbəb-nəticə qanunauyğunluqlarını və xüsusiyyətlərini əks etdirmir. M. Gunepin və F. Deraçe (2016) kimi alimlər öz tətqiqatlarında barodentalgiya hallarını hərbi dalğıclar arasında müəyyən etmişdilər. Bu tədqiqatlar zamanı Fransız silahlı qüvvələrinin dalğıclarından ağız sağlamlığı, dalğıc xüsusiyyətləri, o cümlədən suya dalış zamanı barodentalgiya ilə bağlı strukturlaşdırılmış sorğuya cavab vermələri istəndi. Suya dalış zamanı 1317 subyektdən 96-sında (7,3%) ən azı 1 barodentalgiya epizodu qeydə alınmaqla cəmi 119 barodentalgiya hadisəsi nəzərə alındı. Barodentalgiya üst sıradakı dişlərdə (62,2%) alt sıradakı dişlərə (37,8%) nisbətən daha tez-tez rast gəlinir və suyun dərinliyinə enmə zamanı (77,3%) suyun üzərinə qalxmaya (22,7%) nəzərən daha sıx müşahidə olunur.[1]

İ. Nakdimon və Y. Zadik (2019)[2] uçuş personalı və dalğıclar arasında barodentalgiya tezliyini öyrənmək məqsədilə araşdırma apardılar. Tətqiqatların nəticələrinə əsasən aşağıdakı məlumatlar əldə edildi: 4894 nəfərdən 402-i nəfərində (8,2%) barodentalgiya hallarına rast gəlindi. Dalğıclardan 39-u (9,8%) 23 uçuş personalı üzvlərinə (5,8%) nisbətən daha həssas nəticə göstərdi. Barodentalgiya halları müvafiq olaraq hərbi personal üzvlərində 5,4% , mülki uçuş personallarında 6,5% , hərbi dalğıclar üçün 7,3% və mülki sualtı dalğıclar üçün isə 12,8% təşkil etmişdir. Barodentalgiyaya hermetik olmayan təyyarə ekipajlarına (3,2%) nisbətən hermetik təyyarələrin ekipajları arasında (7,3%) daha çox rast gəlinmişdir.

Barodentalgiya patogenezinin tətbiq olunması üçün ilk cəhdlər 1938-ci ildə Qırmızı Ordunun baş hərbi stomatoloqu, hərbi stomatologiyanın banisi olan D. A. Entinin adı ilə bağlıdır. Aparılan bir sıra tədqiqatlara əsasən Entin hündürlüyə qalxarkən kəskin diş ağrısının böyrək işemiyası səbəbindən baş verə biləcəyini və atmosfer təzyiqi normallaşdıqdan sonra keçəcəyini bildirmişdir.[3]

Barodentalgiya etiologiyasının əsasları ilk dəfə M.K Geikin (1947) tərəfindən müəyyən edilmişdir.[4] O, tədqiqatlarında D. A. Entinin işini davam etdirərək pilotlarda barodentalgiyanın əsas və ən çox rast gəlinən səbəbini – hipoksemiya zamanı vazokonstriksiyanı müəyyən etmişdir. Aparılan tədqiqatlara əsasən damar spazmının meydana gəlməsi ilə diş ağrısının artması arasındakı əlaqə Federal Dövlət Müəssisəsi olan "Rosmedtexnologiya Mərkəzi Elmi-Tədqiqat Stomatologiya və Üz-çənə Cərrahiyyəsi İnstitutu"nun əməkdaşları tərəfindən təsdiq edilmişdir.[5] Onların məlumatlarına görə, dişlərdə mikrosirkulyasiya dərin kariyeslilərdə intakt olanlara nisbətən xeyli yüksəkdir. Bu isə öz növbəsində damar divarının elastikliyinin, neyrogen və miogen mexanizmlərin təsiri altında diş pulpasının kiçik damarlarının lümeninin azalması ilə izah edilir.

A.K İordanişvili və A.M Kovalevski (1998) tərəfindən aparılan araşdırmalarda yüksək atmosfer təzyiqi şəraitində bəzi insanlarda barodentalgiya müəyyən edilmişdir ki, bunlardan 90,5% -ində stamatoloji müalicələr keçiriləndən sonra, 9.5% hallarda isə spontanna baş vermişdir. Həmçinin müəyyən edilmişdir ki, 90,5% hallarda barodentalgiyanın əsas səbəblərindən biri diş həkiminin kariyes boşluğu dərinliyində, diş pulpasının dibində çox nazik bir kalsifikasiya olunmuş dentin təbəqəsinin canlılığını qorumaq cəhdidir.[6]

A. A. Blagin (2017) dekompressiya zamanı genişlənən havanın pulpa quruluşuna mexaniki təsirini öz tətqiqatlarında təsvir etmişdir. O, müəyyən etmişdir ki, təzyiq fərqləri zamani yaranan diş ağrısı, plombun altında hava ilə dolu boşluq olduqda və ya zəif doldurulmuş dişlərin boşluqlarında yaranan təzyiq fərqi ilə əlaqədardır.[7]

Dalğıclarda barodentalgiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dənizin dərinliklərinə dalmaq uğurlu komandanın əsas rol oynadığı bir neçə saatlıq əmək prosesidir. Bu zaman ən böyük rol baş dalğıca verilir, belə ki, o , verilən tapşırığı birbaşa yerinə yetirir. Lakin kəskin patoloji vəziyyətlər nəticəsində fövqəladə hallar yarana və bu da bütün komandanın iş prosesinin müvəqqəti dayandırılmasına səbəb ola bilər.[8] Dalğıcların bir sıra dekompressiya xəstəliyi, qulağın barotravması, barohipertenziya sindromu, hipotermiya, barodentalgiya və s. kimi peşə xəstəlikləri vardır ki, onları əvvəlcədən müəyyənləşdirmək və aradan qaldırmaq mümkün deyildir.[8] Belə ki, bu xəstəliklərin bir çoxu dalğıc həkimi (xüsusi fizioloq) tərəfindən suya eniş zamanı müəyyən oluna bilər. Barodentalgiya artan təzyiq fərqi nəticəsində baş verməsinə baxmayaraq, fizioloq tərəfindən müalicə edilə bilməyən diş xəstəliyi hesab olunur. Çox vaxt onun müalicəsi bu xəstəliyin patogenezini başa düşməməsi səbəbindən diş həkimi üçün çətinliklər yaradır. Bu hal, öz növbəsində, dalğıclarda barodentalji patogenezin qarşısının alınmasının öyrənilməsinin aktuallığını göstərir. Barodentalgiyanın ən çox yayılmış səbəbi keyfiyyətsiz diş müalicəsi hesab olunur. Bu zaman barodentalgiya barotravma nəticəsində tam yerinə yetirilməyən diş bərpası fonunda baş verir , belə ki , burada sərt toxumalar və plomb materialı arasında boşluq əmələ gəlir və bu boşluq dekompressiya zamanı genişləyir və pulpada sinir uclarını sıxır.[9] A.V. Pototskaya, A.S. Krivonos, A.N. Polikarpoçkin, İ.R.Klenkovun və digərlərinin (2023) tədqiqatlarında ətraf mühitdəki təzyiq fərqinə görə, dalğıclarda pulpanın kiçik damarlarının kəskin spazmı səbəbindən çürük dişlərin toxumalarında hipoksiya inkişaf etdiyi və bunun da barodentalgiyaya səbəb olduğu göstərilmişdir.[10]

İstinad siyahısı[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Mathieu Gunepin, Florence Derache, Jean-Eric Blatteau, Idan Nakdimon, Yehuda Zadik. Incidence and Features of Barodontalgia Among Military Divers // Aerospace Medicine and Human Performance . 87 (2). 2016-02-01. 137–140. doi:10.3357/amhp.4424.2016. ISSN 2375-6314.
  2. ↑ Idan Nakdimon, Yehuda Zadik. Barodontalgia Among Aircrew and Divers // Aerospace Medicine and Human Performance . 90 (2). 2019-02-01. 128–131. doi:10.3357/amhp.5183.2019. ISSN 2375-6314.
  3. ↑ Энтин Д.А. Исторический очерк кафедры стоматологии Военно-медицинской академии им. С.М. Кирова Вооруженных Сил СССР: Монография. 1947. 112.
  4. ↑ Гейкин М.К. О высотных болезнях зубов и десен: Монография. 1947. 5.
  5. ↑ "Лазерная допплерография пульпы зуба". Стоматологический портал СтомПорт (rus). 2023-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
  6. ↑ "Конкрементозные пульпиты. Недостаточность пульпы зуба". meduniver.com. 2023-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
  7. ↑ Благинин А.А. Авиационная и космическая медицина с физиологией летного труда. 2017. 484.
  8. ↑ 1 2 Кленков И.Р. Физиологическое обоснование повышения устойчивости организма человека к действию высоких парциальных давлений азота. (Автореф. дис. канд. мед. наук. СПб). 2020. 24. 2021-12-15 tarixində arxivləşdirilib.
  9. ↑ Баротравма // Википедия (rus). 2023-06-21.
  10. ↑ Потоцкая А.В., Кривонос А.С., Поликарпочкин А.Н., Кленков И.Р. и др. Влияние повышенного давления газовой среды на микроциркуляцию зубов // Врач (научно-практический журнал). № 3. 2023. 66–69. ISSN 0236-3054. 2023-08-22 tarixində arxivləşdirilib.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Кривонос, А. С. Исторические аспекты развития учения о бароденталгии / А. С. Кривонос, А. В. Потоцкая // Итоговая конференция военно-научного общества курсантов, студентов и слушателей Военно-медицинской академии имени С. М. Кирова : Материалы итоговой конференции, Санкт-Петербург, 19 апреля 2023 года. — Санкт-Петербург: Военно-медицинская академия имени С. М. Кирова, 2023. — С. 292—295. — EDN PBDHAQ., https://www.elibrary.ru/item.asp?id=50511131
  • Влияние повышенного давления газовой среды на микроциркуляцию зубов / А. В. Потоцкая, А. С. Кривонос, А. Н. Поликарпочкин [и др.] // Врач. — 2023. — Т. 34, № 3. — С. 66-69. — DOI 10.29296/25877305-2023-03-14. — EDN IAHAED., https://www.elibrary.ru/item.asp?id=50466898
  • Железняк, В. А. Актуальные вопросы профилактики бароденталгии / В. А. Железняк, А. В. Потоцкая, А. С. Кривонос // Актуальные вопросы челюстно-лицевой хирургии и стоматологии : материалы Всероссийской научно-практической конференции, посвященной 100-летию со дня рождения профессора В. А. Малышева, Санкт-Петербург, 23-24 ноября 2022 года / Военно-медицинская академия имени С. М. Кирова. — Санкт-Петербург: Военно-медицинская академия имени С. М. Кирова, 2022. — С. 87-90. — EDN UVJSLD., https://www.elibrary.ru/item.asp?id=49875749
  • Потоцкая, А. В. Проблемы профилактики бароденталгии у водолазов и пути их решения / А. В. Потоцкая, И. Р. Кленков, А. С. Кривонос // Актуальные вопросы медицинского обеспечения военнослужащих в условиях Крайнего Севера : Материалы XIII научно-практической конференции, посвященной 70-летию со дня образования госпиталя Беломорской военно-морской базы Северного флота, Северодвинск, 18 ноября 2023 года. — Северодвинск, 2023. — С. 43-46. — EDN JJHGTQ., https://www.elibrary.ru/item.asp?id=50363329
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Barodentalgiya&oldid=7600269"