Sosnovski itburnusu

Sosnovski itburnusu
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Fabids Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Gülçiçəyikimilər Yarımfəsilə: Qızılgülkimilər Triba: Roseae Cins: İtburnu Növ: Sosnovski itburnusu
Beynəlxalq elmi adı
Rosa sosnovskyana Tamamsch., 1949
Şəklin VikiAnbarda axtarışı

Sosnovski itburnusu (lat. Rosa sosnovskyana) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin i̇tburnu cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilmək təhlükəsində olanlar" kateqoriyasına aiddir – EN B2ab (ii,iii, iv,v). Azərbaycanın nadir, endemik növüdür. Regional IUCN Statusu - EN B2ab (ii,iii, iv,v).

Qısa morfoloji təsviri

Sürünən koldur. Nazik, 6,5-7,0 m hündürlüyündə, 2-3 sm diametrində uzun gövdəsi var. Tikanları möhkəm, çox və az hamar, əyilmişdir. Yarpaqlar iri 3,5 sm uzunluğunda, 2,5 sm enində, enli-ellipsvari, üst hissədən parlaq –yaşıl, çılpaq, alt hissədən ağımtıl-yaşıldır. Çiçəklər qalxanvari çiək qrupunda toplanmış 3, bəzən birçiçəklidir. Çiçək saplağı hamar, çılpaq, möhkəmdir. Kasa yarpağı dar, neştərşəkilli, ləçəklər ağ-çəhrayıdır. Meyvə ensiz-ellipsivari, hamar, yetişdikdə hamar-qırmızıdır.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

Çiçəkləmə, meyvə əmələgətirmə dövrü may-iyun aylarına təsadüf edir. Quru, dağətəyi ərazilərdə, yemişan cəngəlliklərində yayılmışdır. Bozumtul darçını qabıqlı budaqları olan, bir qədər hündürboylu koldur. Qopartikanları xırda, samanı sarı rəngdədir, düz və ya bir qədər əyilmişdir, Qaidə hissəsi enliləşmişdir. Yarpaqları 10-12 sm uzunluğundadır. Yarpaqları 7-9 ədəd yarpaqcıqdan əmələ gəlmişdir. Yarpaqcıqlarının kənarları mişardişlidir. Çiçəkləri əksərən tək-təkdir, bəzən 3-3, 4-4 bir yerdə yerləşmişdir.

Çiçək saplağı qısa, qaidə hissəsi qopartikancıqlıdır. Kasayarpaqcıqları lansetşəkilli, dar və ya uzun əlavələrə malik olub, çiçəklənmənin sonunda yuxarıya meyillidir. Meyvəsi çox iri, kürəcikvarıdır. İyun və iyul aylarında çiçək açır.

Ümumi yayılması

Cənubi Zaqafqaziyada Ermənistanın Makravani rayonu ərazisində təbii arealı vardır.

Azərbaycanda yayılması

Naxçıvanın MR-in dağlıq, Böyük Qafqazın Quba sahəsində (Quba-Qusarçay) yayılmışdır.

Bitdiyi yer

Yuxarı dağ və subalp qurşaqlarında, meşələrin kənarlarında, kolluqlarda, çay kənarlarında, çəmənliklərdə və yamaclarda yayılmışdır.

Təbii ehtiyatı

Azərbaycanda dar bir arealı vardır.

Çoxalması

Təbiətdə generativ və vegetativ yolla çoxalır.

Sayı və tendensiyası

Populyasiyanın yaşama ərazisi məhdudlaşır, antropogen amillər nəsli kəsilmək təhlükəsini yaradır.

Təbii ehtiyatının dəyişilməsi səbəbləri

Başlıca olaraq insan fəaliyyətidir.

Becərilməsi

Botanika bağlarında becərilir.

Qəbul edilmiş qoruma tədbirləri

Azərbaycanın "Qırmızı Kitabı"na daxil edilmişdir.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Antropogen amillərdir.

Zəruri qoruma tədbirləri

Xüsusi mühafizə tədbirləri tərtib edilməmişdir.

Həmçinin bax

• Sosnovski baldırğanı
• Sosnovski qovağı