Çinaryarpaq ağcaqayın
| Acer pseudoplatanus | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Acer pseudoplatanus | ||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
| Elmi adı | ||||||||||||||||
| Acer pseudoplatanus | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Təbii yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Rusiya, Qərbi Avropa, İspaniya, Şimali Portuqaliya, Balkan ölkələri, Kiçik Asiya, Türkiyə, Ukrayna, Moldova və Baltikayanı ölkələrdə arealı vardır.
Sinonim[redaktə | əsas redaktə]
- Acer abchasicum Rupr.
- Acer atropurpureum Dippel
- Acer bohemicum C.Presl ex Opiz. [Invalid]
- Acer dittrichii Ortm.
- Acer erythrocarpum Dippel
- Acer euchlorum Dippel
- Acer fieberi Opiz [Invalid]
- Acer hybridum Bosc
- Acer majus Gray
- Acer melliodorum Opiz
- Acer montanum Garsault [Invalid]
- Acer opizii Ortmann ex Opiz.
- Acer opulifolium Thuill.
- Acer procerum Salisb.
- Acer pseudoplatanus var. acuminatum Tausch
- Acer pseudoplatanus f. albertsii Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. albomarmoratum Pax
- Acer pseudoplatanus var. albovariegatum Hayne ex Loudon
- Acer pseudoplatanus f. albovariegatum (Hayne ex Loudon) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. annae Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. anomalum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. argutum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. atropurpureum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. aucubifolium Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. aureovariegatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. bicolor Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. brevialatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. coloratum Pax
- Acer pseudoplatanus var. complicatum H.Mort.
- Acer pseudoplatanus f. complicatum (H.Mort.) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. concavum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. costorphinense Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. crispum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. cruciatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. cupreum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. discolor Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. dittrichii (Ortm.) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. erythrocarpum (Carrière) Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. erythrocarpum Carrière
- Acer pseudoplatanus f. euchlorum Späth ex Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. fieberi Pax
- Acer pseudoplatanus var. flava-variegatum Loudon
- Acer pseudoplatanus f. flavescens Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. grandicorne Borbás
- Acer pseudoplatanus var. handjeryi Späth ex Rehder
- Acer pseudoplatanus f. handjeryi (Späth ex Rehder) Geerinck
- Acer pseudoplatanus f. handjeryi Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. insigne Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. laciniatum Loudon
- Acer pseudoplatanus f. laetum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. latialatum (Pax) Pax
- Acer pseudoplatanus var. latialatum Pax
- Acer pseudoplatanus f. leopoldii Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. longifolium Loudon
- Acer pseudoplatanus f. luteovirescens Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. lutescens Pax
- Acer pseudoplatanus var. macrocarpum Spach
- Acer pseudoplatanus var. medium Spach
- Acer pseudoplatanus f. metallicum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. microcarpum Spach
- Acer pseudoplatanus var. nebrodense Tineo ex Pax
- Acer pseudoplatanus f. neglectum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. nervosum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. nizetii Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. opizii (Ortmann ex Opiz.) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. palmatifidum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. pseudonizetii Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. purpurascens Pax
- Acer pseudoplatanus f. purpureum (Loudon) Rehder
- Acer pseudoplatanus var. purpureum Loudon
- Acer pseudoplatanus f. quadricolor Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. quinquelobum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. rubromaculatum Pax
- Acer pseudoplatanus f. sanguineum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. serotinum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. serratum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. siculum Guss.
- Acer pseudoplatanus f. siculum (Guss.) Borbás
- Acer pseudoplatanus f. spaethii Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. subintegrilobum Pax
- Acer pseudoplatanus var. subobtusum DC.
- Acer pseudoplatanus f. subparallelum Borbás
- Acer pseudoplatanus var. subtrilobum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. subtruncatum Pax
- Acer pseudoplatanus var. ternatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. tomentosum Tausch
- Acer pseudoplatanus var. triangulare Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. tricolor Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. trilobatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. variegatum (Weston) Rehder
- Acer pseudoplatanus subsp. villosum (J.Presl & C.Presl) Parl.
- Acer pseudoplatanus var. vitifolium Tausch
- Acer pseudoplatanus f. vitifolium (Tausch) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. worleei Rosenthal ex Schwer.
- Acer purpureum Dippel
- Acer quinquelobum Gilib. [Invalid]
- Acer rafinesquianum Dippel
- Acer villosum C.Presl
- Acer wondracekii Opiz
- Acer worleei Dippel[1]
Botaniki təsviri[redaktə | əsas redaktə]
Hündürlüyü 30-35 m-ə, gövdəsinin diametri 1,5 m-ə çatan iri, sıх piramidaşəkilli çətirə malik ağacdır. Cavan budaqları çılpaq qоnur-bоz rəngli dairəvi xallarla örtülmüşdür. Tumurcuqları yumurtavari, iti uclu, sarımtıl-yaşıl rəngdədir. Yarpaqcıqları 8-17 sm uzunluqda və enində оlub, iri, 5 dilimlidir. Yarpaq qaidəsindən dərin ürəkvari və ya kəsimlidir. Üstdən tünd-yaşıl, altdan ağımtıl və ya göyümtül rəngdədir, cavan vaхtı alt tərəfdən tükcüklərlə örtülü olur. Yarpaqların saplağı 7-20 sm uzunluqdadır. Çiçəkləri хırda, sarımtıl-yaşıl rəngdə, 5-16 sm uzunluqda çохçiçəkli salхımlara tоplanmışdır. Çiçək saplağı tükcüklərlə örtülmüşdür, çiçəkyanlığı хırda, töküləndir. Qanadlı meyvələri iti, bəzən küt bucaq altında ayrılmış оlub, 6 sm uzunluqdadır. Meyvələri yetişdikdə qоnur rəngdə olur və qaidəyə dоğru qanadlar ensizləşir, yuхarıdan isə dairəvi şəkillidir. Meyvələri bəzən şiş, çılpaq və seyrək tükcüklərlə örtülü vəziyyətdə оlur. Aprel-iyun aylarında çiçəkləyir, avqustda meyvəsi yetişir.
Ekologiyası[redaktə | əsas redaktə]
Orta dağ qurşağına qədər olan ərazilərdə nəm və rütubətli təbii fıstıq, şabalıd və vələs meşələrində təsadüf edilir.
Azərbaycanda yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Qərbi Böyük Qafqazda rast gəlinir, Azərbaycanın nadir bitkisidir.
İstifadəsi[redaktə | əsas redaktə]
Dekorativ bitki kimi yol kənarlarında, tək əkinlərdə becərilir. Gövdəsindən mebel, musiqi alətləri, döşəmə və s.
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- Tofiq Məmmədov, “Azərbaycan dendroflorasi” V cild, Baki, “Elm”, 2019, 370 səh.
- ↑ Çinaryarpaq ağcaqayın:''The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)