Çinaryarpaq ağcaqayın
| Çinaryarpaq ağcaqayın | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
||||||||
| Elmi adı | ||||||||
| Acer pseudoplatanus L |
Mündəricat
Ümumi yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Rusiya, Qərbi Avropa, İspaniya, Şimali Portuqaliya, Balkan ölkələri, Kiçik Asiya, Türkiyə, Ukrayna, Moldaviya və Pribaltikada təbii arealı vardır.
Azərbaycanda yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Zaqatala rayonunda rast gəlinir.
Statusu[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycanın nadir bitkisidir.NT.
Bitdiyi yer[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycanda Qərbi BQ-da orta dağ qurşağına qədər olan yerlərdə təbii nəm və rütubətli fıstıq, şabalıd və vələs meşələrində təsadüf edilir.
Bioloji xüsusiyyətləri[redaktə | əsas redaktə]
Təbiətdə 30–35 m hündürlüyə və gövdəsinin diametri 1,5 m-ə çatan iri, sıx piramida şəkilli çətirə malik ağacdır. Meşədə tərs yumurtavarı və ya enli silindrik çətirə malik olur. Yaşlı ağaclarda gövdəsinin qabığı boz-qonur rəngdə olub, nazik laylarla çatlayıb tökülərək altan yeni cavan qatla əvəz olunur. Cavan budaqları çılpaq qonur-boz rəngli dairəvi mərcilərlə örtülmüşdür. Tumurcuqları yumurtavari, iti uclu, sarımtıl-yaşıl rəngdədir. Yarpaqcıqları iri, 8-17 sm uzunluqda və enində olub, 5 dilimlidir. Yarpaq qaidəsindən dərin ürəkvari və ya kəsimlidir. Üstdən tünd yaşıl, altdan ağımtıl və ya göyümtül rəngdə olub, cavan vaxtı alt tərəfdən tükcüklərlə örtülü olur. İri yarpaqlarda bu tükcüklər tökülərək ancaq aşağıdakı yarpağın əsas damarlarının künclərində qalmış olur.
Dilimləri yumurtavarı və ya yumurtavarı – üçküncdür. Az-çox iti və ya sivri uca malikdir. Dilimlərin kənarı iri və iti olmayan dişlidir. Çox hallarda cüt dişlidir. Orta dilim bəzən diş kimi iki xırda dilimə malik olur. Yanındakı dilimlər isə qısa olub, 60 dərəcə bucaq altında yana doğru çevrilmişdir. Kənarda olan dilimlər daha xırdadır. Yarpaqların saplağı 7-20 sm uzunluqdadır.
Çiçəkləri xırda, sarımtıl-yaşıl rəngdə olub, 5-16 sm uzunluqda çoxçiçəkli salxımlara toplanmışdır. Çiçək saplağı tükcüklərlə örtülmüşdür. Çiçəkyanlığı xırda, töküləndir. Qanadlı meyvələri iti, bəzən küt bucq altında ayrılmış olub, 6 sm uzunluqdadır. Meyvələri yetişdikdə qonur rəngdə olur və qaidəyə doğru qanadlar ensizləşir, yuxarıdan isə dairəvi şəkildə olur. Meyvələri bəzən şiş, çılpaq və seyrək tükcüklərlə örtülü vəziyyətdə olur. Aprel-iyun aylarında çiçəkləyir, avqustda meyvəsi yetişir.
Çoxalması[redaktə | əsas redaktə]
Təbiətdə əsasən toxumla, mədəni halda isə generativ və vegetativ yolla çoxalır.
Təbii ehtiyatının dəyişilməsi səbəbləri[redaktə | əsas redaktə]
Başlıca olaraq insan fəaliyyətinin təsiridir.
Becərilməsi[redaktə | əsas redaktə]
Mədəni halda qədimdən becərilir.
Qəbul edilmiş qoruma tədbirləri[redaktə | əsas redaktə]
Elə bir qoruma tədbiri yoxdur.
Zəruri qoruma tədbirləri[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycanın "Qırmızı kitabı"na salınması tövsiyə edilir.
