İŞİD üçün mənbəyə bax

{{yeniləmə}}
{{Təşkilat}}
'''İŞİD''' və ya tam adı ilə '''İraq Şam İslam Dövləti''', həmçinin 2014-cü ildən etibarən '''İslam Dövləti''' (İD), —  [[İraq]] və [[Suriya]] ərazisində əsas olaraq isə Afrikada fəaliyyət göstərən silahlı [[terrorçu]] qruplaşma, 3 yanvar 2014-cü il tarixində dövlət kimi müstəqilliyini, 29 iyun 2014-cü il tarixində isə yeni [[xilafət]] yarandığını elan etmişdir. 2019-cu ildə isə süqutu elan edilmişdir. İŞİD indiyə qədər heç bir dövlət tərəfindən dövlət kimi tanınmamışdır.<ref>Withnall, Adam (29 June 2014) [http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-declares-new-islamic-state-in-middle-east-with-abu-bakr-albaghdadi-as-emir-removing-iraq-and-syria-from-its-name-9571374.html Iraq crisis: Isis changes name and declares its territories a new Islamic state with 'restoration of caliphate' in Middle East] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20140630105143/http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-declares-new-islamic-state-in-middle-east-with-abu-bakr-albaghdadi-as-emir-removing-iraq-and-syria-from-its-name-9571374.html |date=2014-06-30 }} ''The Independent''</ref>

== Terrorçu qrup kimi təyin edilməsi ==
Aşağıdakı ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar  İraq Şam İslam Dövləti   terror qruplaşması hesab edir

{{IRN}} <br> {{USA}} <br> {{RUS}} <br> {{TUR}} <br> {{LBN}} <br> {{SAU}}  <br> {{IDN}} <br> {{ITA}} <br> {{DEU}} <br> {{POL}} <br> {{DEN}} <br> {{GRE}} <br> {{EST}} <br> {{BGR}} <br> {{FRA}} <br> {{GBR}} <br> {{NED}} <br> {{HRV}} <br> {{CZE}} <br> {{SLO}} <br> {{ALB}} <br> {{CAN}} <br> {{AUS}} <br> {{ARE}} <br> {{BHR}} <br> {{QAT}} <br> {{PHL}} <br> {{MYS}} <br> {{BIH}} <br> {{JOR}} <br>{{GEO}} <br> {{AZE}}

== Tarixi ==
İraq müharibəsinin başlamasından qısa bir müddət sonra "Camaat əl-Tövhid vəl-Cihad" adı ilə qurulan qruplaşma 2004-cü ilin oktyabrında [[Əl-Qaidə]]yə bağlılığını elan edərək ''"Tanzim Kaidat el-Cihad fi Bilad el-Rafidayn"'' (daha çox ''"İraq Əl-Qaidəsi"'' adı ilə tanınır) adını götürdü.

=== İraqda ===

==== İraq İslam Dövləti ====
2006-cı ilin yanvar ayında "Ceyş ət-Taifa Əl-Mənsur", "Ceyş Əhli-Sünnə vəl-Camaa", "Ceyş əl-fatihin", "Cund əs-Səhabə" kimi kiçik qruplarla birləşən qruplaşma "Mücahidun Şura Konseyi" adını aldı.

İraq müharibəsinin qızğın dövründə [[Anbar mühafazası|Anbar]], [[Ninəvə mühafazası|Ninəvə]], [[Diyalə mühafazası|Diyalə]], [[Babil]], [[Kərkük]] və [[Səlahəddin]] bölgələrində aktivlik göstərən qruplaşma üzvləri 2006-cı ilin 15 oktyabr tarixində paytaxtı [[Baquba]] şəhəri olan "İraq İslam Dövləti" adlı dövlət elan etdi. Bu tarixdən etibarən "Mücahidun Şura Konseyi" adı altında toplaşan qruplaşmaların keçirdiyi əməliyyatlar "İraq İslam Dövləti" adıyla keçirilməyə başladı.

===== İraq İslam Dövlətində döyüşçü sayı =====
2006-cı ildə [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] kəşfiyyatının hazırladığı hesabatda təşkilatın üzvlərinin sayının 1000-dən yuxarı olduğu bildirilirdi. 2011-ci ildən etibarən [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] ordusunun [[İraq]]dan çıxmasından sonra təşkilat üzvlərinin sayının 2 dəfədən çox artdığı haqqında məlumatlar var idi.

==== 2012 ====

==== 2013 ====

==== 2014 ====

===== Oktyabr 2014 =====
15 oktyabr 2014-cü ildə terror təşkilatı İŞİD Bağdad yaxınlığındakı Kubaisanı ələ keçirmiş, əl-Anbar və Fəllucanı mühasirəyə almışdır.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://tr.euronews.com/2014/10/15/isid-bagdat-a-yaklasti |access-date=2014-11-18 |archive-date=2014-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141022013946/http://tr.euronews.com/2014/10/15/isid-bagdat-a-yaklasti/ |url-status=dead }}</ref>

==== 2015 ====

===== Mart 2015 =====
10 mart 2015-ci il tarixində İraq Silahlı Qüvvələri əvvəlcə [[əl-Aləm]]<ref>{{cite news |title=İraq ordusu daha bir şəhəri İŞİD-dən azad edib |author= |url=http://www.islamazeri.az/iraq-ordusu-daha-bir-seheri-isid-den-azad-edib--14638.html |publisher=islamazeri.az |date=2015-03-10 |accessdate=2015-03-10 |language={{ref-az}} |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150310202727/http://www.islamazeri.az/iraq-ordusu-daha-bir-seheri-isid-den-azad-edib--14638.html |archivedate=2015-03-10 |url-status=live }}</ref>, ardınca da [[Tikrit]] şəhərini tamamilə İŞİD-dən geri almışdır.<ref>{{cite news |title=İraqdan şad xəbər: Tikrit terrorçulardan azad edildi, hədəf MOSUL (Foto-Video) |author= |url=http://www.islamazeri.az/iraqdan-sad-xeber-tikrit-terrorculardan-azad-edildi-hedef-mosul-foto-video--14640.html |publisher=islamazeri.az |date=2015-03-10 |accessdate=2015-03-10 |language={{ref-az}} |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150310202557/http://www.islamazeri.az/iraqdan-sad-xeber-tikrit-terrorculardan-azad-edildi-hedef-mosul-foto-video--14640.html |archivedate=2015-03-10 |url-status=live }}</ref>

===== Noyabr 2015 =====
12 noyabr 2015-ci il tarixində Peşmərgə qüvvələri [[Sincar]]ı İŞİD-dən geri almaq üçün "Sincarı xilas et" adlı əməliyyat keçirmiş və 13 noyabrda şəhər İŞİD-dən geri alınmışdır.<ref>{{Cite web |title=Peşmergeler Sincar ilçesini IŞİD’den geri aldı |url=http://tr.euronews.com/2015/11/13/pesmergeler-sincar-ilcesini-isid-den-geri-aldi/ |access-date=2015-11-14 |archive-date=2021-12-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211205164222/https://tr.euronews.com/2015/11/13/pesmergeler-sincar-ilcesini-isid-den-geri-aldi |url-status=live }}</ref><ref>[http://tr.euronews.com/2015/11/13/barzani-sengal-operasyonuna-pesmerge-disinda-hicbir-guc-katilmadi Barzani: "Şengal operasyonuna Peşmerge dışında hiçbir güç katılmadı"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220321182138/https://tr.euronews.com/2015/11/13/barzani-sengal-operasyonuna-pesmerge-disinda-hicbir-guc-katilmadi |date=2022-03-21 }} {{ref-tr}}</ref>

==== Dekabr 2015 ====
28 dekabr 2015-ci il tarixində İraq ordusu [[Ramadi]] şəhərini İŞİD-dən tamamilə geri almışdır.<ref>{{cite news |title=İraqın Ramadi şəhəri İŞİD terrorçularından azad edildi (Foto-Video) |author= |url=http://islamazeri.az/iraqin-ramadi-seheri-isid-terrorcularindan-azad-edildi-foto-video--29565.html |publisher=islamazeri.az |date=2015-12-28 |accessdate=2015-12-28 |language={{ref-az}} |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151228192210/http://islamazeri.az/iraqin-ramadi-seheri-isid-terrorcularindan-azad-edildi-foto-video--29565.html |archivedate=2015-12-28 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=DAEŞ‘ten kurtarılan Ramadi’de Irak bayrakları dalgalanıyor |author= |url=http://tr.euronews.com/2015/12/28/daes-ten-kurtarilan-ramadi-de-irak-bayraklari-dalgalaniyor/ |publisher=euronews.com |date=2015-12-28 |accessdate=2015-12-28 |language={{ref-tr}} |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151228193015/http://tr.euronews.com/2015/12/28/daes-ten-kurtarilan-ramadi-de-irak-bayraklari-dalgalaniyor/ |archivedate=2015-12-28 |url-status=live }}</ref>

==== 2016 ====

=== Suriyada ===
[[Suriya vətəndaş müharibəsi]]nin başlamasından bir müddət sonra, 2012-ci önlərindən etibarən Suriyada [[Əl-Nusra Cəbhəsi]] (''"Əl-Qaidə"''nin [[Suriya]] qanadı) adıyla fəaliyyət göstərən qruplaşma üzvləri şimali [[Suriya]]da nüfuzlu silahlı qruplaşmaya çevrildi.

==== 2013 ====
2013-cü ilin aprel ayında İŞİD əmiri Əbu Bəkr əl-Bağdadi yayımladığı səs yazısında [[Ən-Nusra cəbhəsi|Əl-Nusra Cəbhəsi]]nin İŞİD tərəfindən yaradıldığı, maliyyələşdirildiyi və dəstəkləndiyi açıqlamasını verdi. Və bu tarixdən etibarən hər iki qruplaşmanın "İraq və Şam İslam Dövləti" adı altında fəaliyyət göstərəcəyini bildirdi.

Bundan sonra [[Ən-Nusra cəbhəsi|Əl-Nusra Cəbhəsi]] lideri Əbu Muhamməd əl-Cövlani belə bir birlməşmənin olmadığını və bu mövzu haqqında özləriylə heç bir danışığın aparılmadığını açıqlamasını verdi.

2013-cü ilin [[İyun]] ayında isə yazılı açıqlamayla hər iki liderə müraciət edən [[Əl-Qaidə]] lideri Ayman əl-Zəvahiri birləşmənin əleyhinə olduğunu və iki qrup arasındakı vəziyyəti aydınlaşdırmaq üçün elçi təyin etdiyini bildirdi. Eyni ayda səs yazısı yayımlayan İraq və Şam İslam Dövləti lideri [[Əbu Bəkr əl-Bağdadi]] bu əmrə tabe olmadığını və birləşmənin reallaşacağını açıqlamasını verdi.

21 iyul 2013-cü il tarixində İŞİD-in güclənməsi üçün önəmli hadisələrdən biri olan Bağdad Mərkəzi Həbsxanasına (keçmiş adıyla ''"Əbu Qureyb həbsxanası"'') hücum baş tutdu. Hücumu İŞİD öz üzərinə götürdü və bu əməliyyatın 1 il öncədən "Divarları dağıtmaq" kod adı altında [[Əbu Bəkr əl-Bağdadi]] tərəfindən hazırlandığı açıqlaması verildi. Rəsmi hesabatlara görə hücum nəticəsində içlərində İŞİD-in nüfuzlu şəxsləri də olan 500-dən çox məhbus qaçıb.

[[Noyabr]] 2013-cü il tarixində Suriya İnsan Haqları Təşkilatı ''"İŞİD Şimali Suriyada 100% ən güclü qruplaşmadır. Bu haqda başqa şey deyənlər yalan danışırlar."'' açıqlamasını verdi.

==== 2014 ====

===== Yanvar 2014 =====
[[Yanvar]] 2014-cü ildə [[Anbar mühafazası|Anbar]]dakı qarşıdurmalarda təşkilat Fəllucə və Ramadinin bir qisimini nəzarəti altına aldı. 3 yanvar 2014-cü ildə İŞİD Fəllucədə islam dövlətini elan etdi.

Hələbdə isə İslami Cəbhə və [[Azad Suriya Ordusu]] İŞİD-ə qarşı birlikdə bir hücum başlatdı.

25 yanvar 2014-cü ildə İŞİD [[Livan]]da [[Hizbullah]]a qarşı döyüşmək üzrə yeni bir milis qanad qurulduğunu açıqladı.

29 yanvar 2014-cü ildə Türkiyə Ordusunun Suriya sərhədinə yaxın bir yerdəki İŞİD karvanını vurduğu açıqlandı.

===== Fevral 2014 =====
18 fevral 2014-cü ildə İraq Süleymanbekdə polis mərkəzinə təşkil edilən İŞİD hücumunda 3 nəfər ölmüş 11 adam yaralanmışdır.<ref>[[Əl-Cəzirə|Əl-Cəzirə türkcə]]: [http://aljazeera.com.tr/haber/isid-selahaddin-kentinde-saldirdi IŞİD Selahaddin kentine saldırdı] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220728062951/http://www.aljazeera.com.tr/haber/isid-selahaddin-kentinde-saldirdi |date=2022-07-28 }}</ref>

===== Mart 2014 =====
1 mart 2014-cü ildə İŞİD hakim olduğu [[Türkiyə]] sərhədindəki Azaz qəsəbəsini [[Azad Suriya Ordusu]] ilə baş verən aramsız qarşıdurmalar nəticəsində tərk etdi.

17 mart 2014-cü ildə Hələbə Sarin qəsəbəsində [[YPG]] ilə baş tutan qarşıdurmalar nəticəsində bölgəni nəzarət altına aldı. [[Süleyman Şah türbəsi]] bu bölgədə yerləşir. Bölgə Türkiyə torpağı sayılır və İŞİD, bir video çəkərək, Türkiyə Ordusuna bölgədən çəkilməsi üçün 3 gün müddət verdi.

20 mart 2014-cü ildə [[Niğdə ili|Niğdə]]nin Uluqışla mahalında, təhlükəsizlik güclərinə atəş açılması nəticəsində ilk təyin etmələrə əsasən 2 əsgər və 1 polisin öldüyü bildirildi. Hücumu edənlərin İŞİD üzvü olduğu bildirildi. Təcavüzkarlar tutuldu.

===== Aprel 2014 =====
27 aprel 2014-cü ildə İraq ordusuna aid vertolyotlar [[Suriya]] sərhədləri içindəki 8 avtomobilli bir İŞİD karvanına hücum etdi. Bu İraq ordusunun Körfəz müharibəsindən sonrakı ilk xarici əməliyyatı oldu.

===== İyun 2014 =====
10 iyun 2014-cü ildə İŞİD [[İraq]]ın ikinci ən böyük şəhəri [[Mosul]]da və Mosulun paytaxtı olduğu [[Ninəvə mühafazası]]nda nəzarəti tamamilə ələ keçirtdi.<ref>Hurriyet (10 iyun 2014): [http://www.hurriyet.com.tr/dunya/26581252.asp IŞİD Musul'da kontrolü ele geçirdi] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150924044006/http://www.hurriyet.com.tr/dunya/26581252.asp |date=2015-09-24 }}</ref>

11 iyun 2014-cü ildə İŞİD [[Türkiyə]]nin Mosul Baş konsulluğunu ələ keçirdi. Baş konsul ilə birlikdə 49 adamın ələ keçirildiyi bildirildi.<ref>Hurriyet (11 iyun 2014): [http://www.hurriyet.com.tr/dunya/26591687.asp IŞİD Türk Konsolosluğu'na saldırıp çalışanları kaçırdı] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150924044009/http://www.hurriyet.com.tr/dunya/26591687.asp |date=2015-09-24 }}</ref>

[[Mosul]]da İŞİD'in baş konsulluq və elektrik stansiyası basqınlarında cəmi 80 Türk vətəndaşı girov alındı. Türkiyə [[BMT]] və [[NATO]] nəzdində xilasetmə cəhdlərinə başlayarkən Təhlükəsizlik Zirvəsi Çankaya Köşkündə toplandı.<ref>[http://www.dw.de/musulda-80-türk-rehine/a-17700875 Musul’da 80 Türk rehine] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150407005712/http://www.dw.de/musulda-80-t%C3%BCrk-rehine/a-17700875 |date=2015-04-07 }} (11 iyun 2014)</ref>

11 iyun 2014-cü ildə [[Mosul]] valisi, İŞİD'in [[Mosul]]dakı İraq Mərkəzi Bankının Mosul şöbəsinin ələ keçirildiyini söylədi. İŞİD [[tvitter]] hesabından İraq Mərkəzi Bankı şöbəsindəki pul və qızıla əl qoyduğunu təsdiqləyir. Ələ keçirilən məbləğin 429 milyon dollar civarında olduğu söylənilir.<ref>[http://www.ibtimes.com/mosul-bank-robbery-isnt-only-thing-funding-isis-1601124 Mosul Bank Robbery Isn't The Only Thing Funding ISIS] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180217121849/http://www.ibtimes.com/mosul-bank-robbery-isnt-only-thing-funding-isis-1601124 |date=2018-02-17 }} IBT. 13 iyun 2014.</ref> Bu İŞİD-in artıq beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən qeyri-qanuni qəbul edilən təşkilatların hamısından daha çox pula hökm etdiyi mənasına gəlir.<ref>{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iraq/10903079/Iraq-crisis-The-rise-of-ISIS-the-worlds-richest-terror-group-in-60-seconds.html|title=Iraq crisis: The rise of ISIS, the 'world's richest terror group' in 60 seconds|work=The Telegraph|date=16 iyun 2014|access-date=2014-06-16|archive-date=2014-08-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20140819112701/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iraq/10903079/Iraq-crisis-The-rise-of-Isis-the-worlds-richest-terror-group-in-60-seconds.html|url-status=dead}}</ref>

15 iyun 2014-cü ildə [[Tikrit]] şəhərini ələ keçirən İŞİD, ələ keçirilən 2700 polis məmurundan 1500-ünü öldürdü.<ref>[http://www.haberler.com/isid-1700-polisi-kursuna-dizdi-6154622-haberi/ IŞİD, 1700 Polisi Kurşuna Dizdi] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20210514053018/https://www.haberler.com/isid-1700-polisi-kursuna-dizdi-6154622-haberi/ |date=2021-05-14 }} Haberler.com (15 iyun 2014)</ref>

29 iyun 2014-cü ildə yeni [[Xilafət]] elan edən İŞİD, bu tarixdən etibarən ''İslam Dövləti'' adlanacağını xəlifənin isə [[Əbu Bəkr əl-Bağdadi]] olduğunu bildirdi.

===== Sentyabr 2014 =====
[[Fayl:Sept 23 ISIL compound strike.WebM|thumbnail|İŞİD-in hərbi qərargahının bombalanması. 2014-cü ilin sentyabrı]]
[[Fayl:YPG soldier during ISIL fight.jpg|thumbnail|[[YPG]]-nin qadın hərbçisi İŞİD-ə qarşı döyüşür. 2014-cü ilin dekabrı]]
16 sentyabr 2014-cü il tarixindən etibarən İŞİD [[Suriya]]nın [[YPG]] nəzarətində olan [[Eyn əl-Ərəb]] (Kobani) şəhərini [[Kobani blokadası (2014)|mühasirəyə almış]] və oraya hücumlar təşkil etmişdir.

==== 2015 ====

===== Dekabr 2015 =====
27 dekabr 2015-ci il tarixində Suriya Demokraik Qüvvələri Tişrin su anbarı və Tişrin qəsəbəsini İŞİD-dən geri almışdır.<ref>[http://tr.euronews.com/2015/12/27/firat-in-batisindaki-tisrin-baraji-ypg-ye-gecti/ YPG Tişrin Barajı’nı alarak Fırat’ın batısına geçti] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20211204233354/https://tr.euronews.com/2015/12/27/firat-in-batisindaki-tisrin-baraji-ypg-ye-gecti |date=2021-12-04 }} {{ref-tr}}</ref>

==== 2016 ====

===== Yanvar 2016 =====
Suriya ordusu 24 yanvar 2016-cı ildə Rusiya Hərbi Kosmiq Qüvvələrinin də dəstəyilə 2 günlük döyüşlərdən sonra, 2012-ci ildən Nusra Cəbhəsinin nəzarətində olan Lazkiyə (Latakiya) vilayətinin Rabiə qəsəbəsini geri almışdır.<ref>[http://tr.euronews.com/2016/01/24/stratejik-rabia-kasabasinin-kontrolu-suriye-ordusu-nda/ Stratejik Rabia kasabasının kontrolü Suriye Ordusu’nda] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20210518182531/https://tr.euronews.com/2016/01/24/stratejik-rabia-kasabasinin-kontrolu-suriye-ordusu-nda |date=2021-05-18 }} {{ref-tr}}</ref>

===== Fevral 2016 =====
Suriya Demokratik Qüvvələri 19 fevral 2016-cı ildə İŞİD əleyhinə yaradılmış Beynəlxalq Koalisiyanın Hərbi Hava Qüvvələrinin də dəstəyi ilə Suriya-İraq sərhədi və İŞİD-in de-fakto paytaxtı hesab olunan Raqqa yaxınlığındakı [[Şəddadi]] şəhərini İŞİD-dən geri almışdır.<ref>{{Cite web |title=Suriye: Şeddadi şehri IŞİD’in elinden alındı |url=http://tr.euronews.com/2016/02/19/suriye-seddadi-sehri-isid-in-elinden-alindi/ |access-date=2016-02-28 |archive-date=2021-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210518180653/https://tr.euronews.com/2016/02/19/suriye-seddadi-sehri-isid-in-elinden-alindi |url-status=live }}</ref>

===== Mart 2016 =====
24 mart 2016-cı ildə Suriya ordusu Rusiya Hərbi Hava Kosmiq Qüvvələrinin də hava dəstəyi ilə 2015-ci ilin mayından İŞİD-in nəzarətində olan [[Palmira]] şəhərinə daxil olmuşdur.<ref>{{Cite web |title=Suriye ordusu Palmira’da: 1 Rus öldü |url=http://tr.euronews.com/2016/03/25/suriye-ordusu-palmira-da-1-rus-oldu |access-date=2016-03-25 |archive-date=2022-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321182124/https://tr.euronews.com/2016/03/25/suriye-ordusu-palmira-da-1-rus-oldu |url-status=live }}</ref> 27 mart 2016-cı ildə Palmira şəhəri İŞİD-dən tamamilə geri alınmışdır.<ref>{{Cite web |title=Tarihi kent Palmira terör örgütü Daeş‘ten geri alındı |url=http://tr.euronews.com/2016/03/27/tarihi-kent-palmira-teror-orgutu-daes-ten-geri-alindi/ |access-date=2016-03-27 |archive-date=2021-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210518183433/https://tr.euronews.com/2016/03/27/tarihi-kent-palmira-teror-orgutu-daes-ten-geri-alindi |url-status=live }}</ref>

== Önəmli üzvləri ==

=== Əmirləri ===
* Əbu Musab əl-Zərkavi <br> ''(2006-cı ildə öldürülüb)''
* Əbu Əyyub əl-Məsri <br> ''(2010-cu ildə öldürülüb)''
* Əbu Ömər əl-Qureyşi əl-Bağdadi <br> ''(2010-cu ildə öldürülüb)''
* [[Əbu Bəkr əl-Bağdadi]] <br> (2019-cu ildə intihar edib)

=== Digər üzvləri ===
* Əbu Ənas əl-Şami <br> ''(2004-cı ildə öldürülüb)''
* Əbu Əzzam <br> ''(2005-ci ildə öldürülüb)''
* Əbu Ömər əl-Kürdi <br> ''(2005-ci ildə həbs edilib)''
* Abdul Hadi əl-İraqi <br> ''(2006-cı ildə həbs edilib)''
* Əbu Yaqub əl-Masri <br> ''(2007-ci ildə öldürülüb)''
* [[Əbu Ömər əl-Şişani]] ''(2016-cı ildə öldürülüb)''
* Hətəm əl-Bədri <br> ''(2007-ci ildə öldürülüb)''
* Həmid Cuma Faris Couri əl-Səidi <br> ''(2006-cı ildə həbs edilib)''
* Xalid əl-Məşədani <br> ''(2007-ci ildə həbs edilib)''
* Mahid əl-Zubaydi <br> ''(2008-ci ildə öldürülüb)''
* Muhaməd Mamou <br> ''(2008-ci ildə öldürülüb)''
* Şeyx Abdülrəhman <br> ''(2006-cı ildə öldürülüb)''
* Hutayfa əl-Bətavi <br> ''(2011-ci ildə öldürülüb)''
* [[Əbu Nurədin Rüstəmov]] <br> ''(2016-ci ildə öldürülüb)''

== Cinayətləri ==

=== Terror aktları ===
* 14 oktyabr 2014 — Suriyanın [[Kobani]] şəhərində iki minalanmış avtomobil partladıblar<ref>{{Cite web |title="İŞİD" Kobanidə iki terror aktı törədib |url=http://selefxeber.az/musulman-dunyasi/isid-kobanide-iki-terror-akti-toredib |access-date=2015-10-07 |archive-date=2022-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220125014755/http://selefxeber.az/musulman-dunyasi/isid-kobanide-iki-terror-akti-toredib/ |url-status=live }}</ref>.
* 19 noyabr 2014 — İraqın [[Ərbil]] şəhərində terror aktı törədib. 4 nəfər ölüb, xeyli sayda insan yaralanıb. Terror aktını kamikadzenin törətdiyi bildirilir<ref>{{Cite web |title=İŞİD Ərbildə terror aktı törətdi |url=http://www.interpress.az/8586-d-rbild-terror-akt-trtdi.html#.VhTqxfntlHw |access-date=2015-10-07 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304101453/http://www.interpress.az/8586-d-rbild-terror-akt-trtdi.html#.VhTqxfntlHw |url-status=dead }}</ref>.
* 20 iyul 2015 — [[Türkiyə]]<nowiki/>nin [[Şanlıurfa]] vilayətində baş verən terror aktında 34 nəfər ölüb, 104-ü isə yaralanıb.
* 10 avqust 2015 — [[Liviya]]da içərisində bomba quraşdırılmış avtomobilin partlaması nəticəsində on nəfər öldü<ref>{{Cite web |title=İŞİD Liviyada terror aktı törətdi |url=http://www.olke.az/dunya-6/isid-liviyada-terror-akti-toretdi-30836 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2021-05-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210508124430/https://www.olke.az/dunya-6/isid-liviyada-terror-akti-toretdi-30836 |url-status=live }}</ref>.
* 10 oktyar 2015 — [[Türkiyə]]<nowiki/>nin paytaxtı [[Ankara]] şəhərində baş verən partlayışda 109 nəfər ölərkən 500-dən çox insan yaralanıb.
* 13 noyabr 2015 — [[Fransa]]<nowiki/>nın [[Paris]] şəhərində silsilə terror aktlarında 132 nəfər ölüb, 300-dən çoxu isə yaralanıb.

=== Dinc insanların və əsirlərin öldürülməsi ===
2014-cü ilin yayından 2015-ci ilin sentyabr ayına qədər 95 qadın müxtəlif səbəblər üzündən İŞİD terrorçular tərəfindən öldürülüb<ref name="22yasliqiz"/>. İŞİD terror təşkilatı Suriyanın Kobani şəhərində gəzərək dinc əhaliyə divan tutur, evlərə girir, qadınları və qızları zorlayır, kişilərə isə müxtəlif əzablar verərək öldürür<ref>{{Cite web |title=İŞİD-çilər qızı qardaşının gözü önündə zorladılar |url=http://www.anspress.com/index.php?a=2&cid=9&lng=az&nid=306134 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2014-11-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141123140057/http://anspress.com/index.php?a=2&cid=9&lng=az&nid=306134 |url-status=dead }}</ref>. İraqın Mosul şəhərində isə İŞİD terror qruplaşması tərəfindən ən azı 120 nəfər edam edilib, 350-dən çox şəxs əsir götürülüb<ref>[http://trail.az/index.php?newsid=1976 İŞİD 120 insanı edam etdi]{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>.

* 19 avqust 2014 — France Presse agentliyinin reportyoru, amerikalı [[James Foley]]i edam edilib (onun başı kəsilib)<ref>{{Cite web |title=İŞİD amerikalı jurnalistin başını kəsdi |url=http://www.xezerxeber.com/video/99255/video-isid-amerikali-jurnalistin-basini-kesdi-18 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2014-12-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141227161251/http://www.xezerxeber.com/video/99255/video-isid-amerikali-jurnalistin-basini-kesdi-18 |url-status=dead }}</ref>.
* 3 sentyabr 2014 — Amerikanın "Time" və "Foreign Policy" jurnallarının müxbiri, 31 yaşlı [[Stiven Sotloff]]un başı kəsilib<ref>{{Cite web |title=İŞİD daha bir amerikalı jurnalistin başını kəsdi |url=http://musavat.com/news/son-xeber/ISID-daha-bir-amerikali-jurnalistin-basini-kesdi-(VIDEO-ve-FOTO)_212568.html |access-date=2015-10-07 |archive-date=2014-09-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140923083131/http://musavat.com/news/son-xeber/ISID-daha-bir-amerikali-jurnalistin-basini-kesdi-(VIDEO-ve-FOTO)_212568.html |url-status=dead }}</ref>.
* 14 sentyabr 2014 — İŞİD terrorçuları 2013-cü ildə Suriyada girov götürülmüşdür buraya humanitar missiya ilə gəlmiş Böyük Britaniyanın vətəndaşı Devid Heynsin başının kəsilməsi səhnəsini əks etdirən videoçarxı internet vasitəsi ilə yayıblar<ref>{{Cite web |title=İŞİD Böyük Britaniya vətəndaşını edam etdi |url=http://qafqaznews.az/2014/09/isid-boyuk-britaniya-vetendasini-edam-etdi/ |access-date=2015-10-09 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305104450/http://qafqaznews.az/2014/09/isid-boyuk-britaniya-vetendasini-edam-etdi/ |url-status=dead }}</ref>.
* 16 noyabr 2014–12 nəfər Suriya hərbçisinin və bir nəfər amerikalının başı kəsilib<ref>{{Cite web |title=İŞİD daha 13 nəfərin başını kəsdi — Vəhşətin videosu |url=http://musavat.com/news/son-xeber/ishid-daha-13-neferin-bashini-kesdi-vehshetin-videosu_227671.html?welcome=1 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2022-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321182127/https://musavat.com/news/son-xeber/ishid-daha-13-neferin-bashini-kesdi-vehshetin-videosu_227671.html?welcome=1 |url-status=live }}</ref>.
* 24 yanvar 2015–42 yaşlı [[yaponiya]]lı jurnalist [[Haruna Yukava]]nın başı kəsilib<ref>{{Cite web |title="İŞİD" yaponiyalı əsirlərdən birini edam edib |url=http://interaztv.com/world/29878 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2015-01-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150129021511/http://interaztv.com/world/29878 |url-status=dead }}</ref>.
* 31 yanvar 2015 — ikinci girov götürülən yaponiyalı jurnalist [[Kendzi Qoto]] edam edilib<ref>{{Cite web |title="İŞİD" girovluqda saxladığı yaponiyalı jurnalisti edam edib |url=http://www.interaztv.com/world/30285 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2015-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150205031029/http://interaztv.com/world/30285 |url-status=dead }}</ref>.
* 6 fevral 2015 — İŞİD terror qruplaşması əsir götürdüyü [[iordaniya]]lı təyyarəçi [[Muat əl Kəsasbeh]]i diri-diri yandırıb<ref>{{Cite web |title=İŞİD əsir götürdüyü iordaniyalı pilotu diri-diri yandırıb |url=http://feat.az/foto/diger-sekiller/10820-shd-esir-goturduyu-iordaniyali-pilotu-diri-diri-yandirib-foto.html |access-date=2015-10-07 |archive-date=2021-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210513004241/https://feat.az/foto/diger-sekiller/10820-shd-esir-goturduyu-iordaniyali-pilotu-diri-diri-yandirib-foto.html |url-status=live }}</ref>.
* 6 fevral 2015 — İraqın şimal məntəqəsini işğal edən İŞİD terrorçuları Cümə Məri Səlman əl Həbusi və oğlu Mustəfa Cümə Məri əl Həbusini xəyanətkar adlandıraraq onların başlarını kəsiblər<ref>[http://en.abna24.com/cultural/wahabism/archive/2015/02/06/669591/story.html İŞİD quldurları İraqda ata və balanın başını kəsdi]{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>.
* 12 fevral 2015 — Liviyada əsir götürülmüş 21 [[Misir]] xristianının başı kəsilib<ref>{{Cite web |title=İŞİD daha 21 xristianın başını kəsdi |url=http://oxu.az/world/63439?fb_comment_id=fbc_800167510039091_800180846704424_800180846704424 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2022-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321182312/https://oxu.az/world/63439?fb_comment_id=fbc_800167510039091_800180846704424_800180846704424 |url-status=live }}</ref>.
* 4 iyul 2015 — yeniyetmə İŞİD terror terrorçuları antik [[Palmira]] şəhərinin [[amfiteatr]]ında Suriya ordusunun 25 əsgərini edam edib<ref>{{Cite web |title=İŞİD Əsədin əsgərlərini belə öldürdü |url=http://azinforum.az/isid-%C9%99s%C9%99din-%C9%99sg%C9%99rl%C9%99rini-bel%C9%99-oldurdu-video/ |access-date=2015-10-07 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304231245/http://azinforum.az/isid-%C9%99s%C9%99din-%C9%99sg%C9%99rl%C9%99rini-bel%C9%99-oldurdu-video/ |url-status=dead }}</ref>.
* 12 avqust 2015 — iyulun 22-də Misirdə girov götürülən [[Xorvatiya]] vətəndaşı 30 yaşlı Tomislav Saliopekin başı kəsilib<ref>{{Cite web |title=İŞİD 2 türk vətəndaşının başını kəsdi |url=http://modern.az/articles/82799/1/ |access-date=2015-10-07 |archive-date=2022-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124173843/https://modern.az/articles/82799/1/ |url-status=live }}</ref>.
* 18 avqust 2015 — İŞİD tərəfindən əsir götürülən Suriyanın tarixi məkanı Palmiranı tərk etməyən arxeoloq [[Xalid əl-Əsəd]]in İŞİD terrorçuları tərəfindən həmin şəhərinin ortasında dirəyə bağlanaraq başı kəsilib<ref>{{Cite web |title=İŞİD dünyanın ən məşhur arxeoloqunun başını kəsdi |url=http://www.mozaaf.com/post/2270142 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2021-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210513050151/http://www.mozaaf.com/post/2270142 |url-status=live }}</ref>.
* 23 sentyabr 2015 — İŞİD-in nəzarətində olan Der-Əz-Zor şəhərində yaşayan 22 yaşlı qızın başı kəsilib. Buna səbəb həmin qızın [[WhatsApp|Vatsapda]] "xilafət" haqqında "nalayiq" sözlər yazması olub. İŞİD döyüşçüləri tərəfindən ailəsindən zorla alınan qızın başı naməlum yerdə kəsilib<ref name="22yasliqiz">{{Cite web |title=İŞİD 22 yaşlı qızın başını kəsdi |url=http://news.atv.az/az/world/43872-isid-22-yasli-qizin-basini-kesdi |access-date=2015-10-07 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924170859/http://news.atv.az/az/world/43872-isid-22-yasli-qizin-basini-kesdi |url-status=dead }}</ref>.
* 26 sentyabr 2015 — Türkiyə sərhəddinə yaxın olan Əl-Rai məntəqəsində casusluqda ittiham etdilən 2 türkün başı azyaşlı uşaqların gözləri önündə kəsilib<ref>{{Cite web |title=İŞİD 2 türk vətəndaşının başını kəsdi |url=http://faktxeber.com/d-2-trk-vtndann-ban-ksdi---foto-18_h465740.html |access-date=2015-10-07 |archive-date=2015-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151029053631/http://faktxeber.com/d-2-trk-vtndann-ban-ksdi---foto-18_h465740.html |url-status=live }}</ref>.
* 13–14 noyabr 2015 — [[Fransa]]<nowiki/>nın paytaxtı [[Parisdə terror hadisələri (noyabr, 2015)|Parisdə]] silahlı hücum və silsilə partlayışlar nəticəsində 153 nəfər öldü, 200-dən çox insan yaralandı.

=== Mədəni irsin məhv edilməsi ===
* 2015-ci ilin fevralında İŞİD terrorçuları [[Mosul]] şəhərində yerləşən qədim kitabxanı bombalayıblar, bu zaman 9 min nadir əsər kül olub. Kitabxana rəhbəri Ganim Əl-Taan kitabxananın düşülmüş şəkildə dağıdıldığını qeyd edib və İŞİD terrorçularını tarixi əlyazmaları məhv etmək niyyətində olduqlarını bildirib. Həmin kitabxana 1921-ci ildə tikilmişdi. Orada 18-ci əsrdən qalma əsərlər toplusu saxlanılırdı<ref>{{Cite web |title=Kitabxanada 9 min əsər kül oldu |url=http://www.mediatv.az/dunya/11597-kitabxanada-9-min-eser-kul-oldu-shd.html |access-date=2015-10-07 |archive-date=2022-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220122205525/http://www.mediatv.az/dunya/11597-kitabxanada-9-min-eser-kul-oldu-shd.html |url-status=live }}</ref>.
* 26 fevral 2015 — İŞİD terror təşkilatı Mosul şəhərinin muzeyini talan edib. Muzeydəki qiymətli əşyalar oğurlanıb, heykəllər isə dağıdılıb<ref>{{Cite web |title=İŞİD muzeyi belə dağıtdı |url=http://www.bizimyol.info/news/47701.html |access-date=2015-10-07 |archive-date=2021-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210623181020/https://www.bizimyol.info/news/47701.html |url-status=live }}</ref>.
* 5 mart 2015 — Mosulun 20 kilometr cənubi-şərqində yerləşən [[Nimrud]] şəhəri buldozerlərlə dağıdılıb<ref>{{Cite web |title=İŞİD 3 min illik şəhəri buldozerlərlə dağıdır |url=http://sunna.az/index.php/component/k2/item/2702-ishid-3-min-illik-shaehaeri-buldozerlaerlae-dazhh-d-r-nimrud-maehv-edilir |access-date=2015-10-07 |archive-date=2022-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220125134227/https://sunna.az/index.php/component/k2/item/2702-ishid-3-min-illik-shaehaeri-buldozerlaerlae-dazhh-d-r-nimrud-maehv-edilir |url-status=live }}</ref>.
* 7 mart 2015 — İŞİD terrorçu təşkilatı İraqın şimalında yerləşən [[Hatra]] şəhərinin qalıqlarını dağıdıb. Terrorçular dağıtdıqları 2000 yaşı olan binanın görüntülərini İnternetə yerləşdiriblər. Onlar abidəni ağır çəkiclər, avtomatlarla dağıdıblar<ref>{{Cite web |title=İŞİD daha bir tarixi abidəni məhv etdi |url=http://news.milli.az/world/333042.html |access-date=2015-10-07 |archive-date=2022-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321182238/https://news.milli.az/world/333042.html |url-status=live }}</ref>.
* 8 mart 2015 — İŞİD terrorçuları İraqın şimalında yerləşən [[Horsabad]] şəhərinin yaxınlığındakı qədim [[Dur-Şarrukin]] şəhərinin artifaktlarını dağıdıb və qarət ediblər<ref>{{Cite web |title=BMT-nin baş katibi İŞİD-ə çağırış etdi… |url=http://news.xezerinfo.az/1246-BMT-nin%C2%A0ba%C5%9F-katibi-%C4%B0%C5%9E%C4%B0D-%C9%99-%C3%A7a%C4%9F%C4%B1r%C4%B1%C5%9F-etdi....html?emr=video-xeberler |access-date=2015-10-07 |archive-date=2016-03-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160322121937/http://news.xezerinfo.az/1246-BMT-nin%C2%A0ba%C5%9F-katibi-%C4%B0%C5%9E%C4%B0D-%C9%99-%C3%A7a%C4%9F%C4%B1r%C4%B1%C5%9F-etdi....html?emr=video-xeberler |url-status=dead }}</ref>.
* 18 mart 2015 — İŞİD terrorçuları Assur İmperatorluğunun paytaxtı olmuş [[Nineviya]] şəhərində bir kilsəni dağıdıblar. Yayılan fotolardan görünür ki, mülki geyimli şəxslər xristianlara məxsus kilsədə heykəlləri yıxır, dini simvolları dağıdır, xaç işarəsinin yerinə İŞİD bayrağını asırlar<ref>[http://www.piar.az/maset/6154-shd-bu-defe-tarixi-kilseni-dagitdi-vdeo.html İŞİD bu dəfə tarixi kilsəni dağıtdı]{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>.
* 2015-cil ilin avqustunda İŞİD terror qruplaşmasının üzvləri Suriya ərazisində yerləşən qədim [[Palmira]] şəhərinin abidələri olan Baalşamin və [[Bel məbədi|Bel]] məbədlərini partlatmışdılar<ref>{{Cite web |title=İŞİD Palmiranın daha bir məbədini dağıdıb |url=http://www.xalqqazeti.com/az/news/news/61511 |access-date=2015-10-07 |archive-date=2016-03-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160312114357/http://www.xalqqazeti.com/az/news/news/61511 |url-status=dead }}</ref>.

<center>
<gallery widths="250px" heights="180px" perrow="2" caption="İŞİD terrorçuları tərəfindən 2015-ci ildə dağıdılmış tarixi-memarlıq abidələri">
Nimrud 081119-F-5855M-087.jpg|[[Nimrud]] şəhərinin qalıqları. 2008-ci il
File:Hatra-Ruins-2008-6.jpg|[[Hatra]] şəhərinin qalıqları. 2008-ci il
Palmyra (2599961959).jpg|[[Palmira]] şəhərinin Baalşamin məbədi. 2008-ci il
The Temple of Bel.JPG|[[Palmira]] şəhərinin [[Bel məbədi]]. 2009-ci il
</gallery>
</center>

== İstinadlar ==
{{İstinad stili}}
{{İstinad siyahısı|2}}

== Həmçinin bax ==
*[[Kobani blokadası (2014)]]

== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Islamic State of Iraq and the Levant}}

{{Azərbaycanda terrorizm}}

[[Kateqoriya:İraq Şam İslam Dövləti| ]]
[[Kateqoriya:Terror təşkilatları]]
[[Kateqoriya:Tanınmamış dövlətlər]]
[[Kateqoriya:İraq tarixi]]
[[Kateqoriya:Suriyada vətəndaş müharibəsi]]
[[Kateqoriya:ABŞ tərəfindən terror təşkilatı olaraq tanınmış təşkilatlar]]