Maklyura

Maklyura
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Fabidlər Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Tutkimilər Triba: Maclureae Cins: Maklyura
Beynəlxalq elmi adı
Maclura Nutt.
Şəkil axtarışı ITIS   19100 NCBI   3495 EOL   47119015

Maklyura (lat. Maclura) - tutkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Ümumi məlumat

Maklyura – Maclura pomifera (Rafin.) Schneid

Maklyura ağacının vətəni Şimali Amerika hesab olunur. Rusiyanın Avropa hissəsində, Qara dənizin Krım sahillərində, Qaratorpaq vilayətində dekorativ, bəzək bitkisi kimi əkilib-becərilir. Azərbaycanda da park və xiyabanların, yol kənarlarının bəzədilib, yaşıllaşdırılmasında istifadə olunur.

Maklyuraya xalq arasında “çörək ağacı”, “ayı alması”, “meymun alması” da deyirlər. Qollu-budaqlı, tut ağacına oxşayan maklyuranın hündürlüyü 8-10 (bəzən 12-14) metr olur. Yarpaqları tut yarpağına oxşayır, tünd yaşıl rəngdədir. Çiçəkləri dörd yarpaq şəklində olub bir kasacıqda yerləşir.

Meyvələrinin üst hissəsi ayrı-ayrı kolbacıq şəkilli, bir-birinə sıx (kip) bərkimiş hissələrdən ibarətdir, azacıq bərk, heyvaşəkilli meyvəyə oxşar yumrular əmələ gətirir. Maklyura meyvəsinin daxili böyrəkşəkillidir, ətli hissəsində cərgə ilə düzülmüş dənələri olur. Kəsildikdə ağ rəngdə süd kimi qatranlı maye çıxır. Sentyabr və oktyabr ayında yetişən meyvələrindən dərman məqsədi ilə istifadə edilir. Meyvələrinin tərkibində 0,01% alkaloidlər, 0,2% qlükozid, morin, rutin, kversetin tərkibli flavonoidlər, şəkər, pektin, zülal, 5,16% piyli maddə, 16,6% qatranlı maddələr, 0,44% üzvi turşular, 37-45 % C vitamini, yarpağında isə 90,6-99,9 % C vitamini aşkar edilmişdir. Podaqra, duz xəstəliklərində, sümük-revmatizm ağrılarında, ankilozlarda, ağrıyan nahiyələrin müalicəsində maklyuradan hazırlanan məlhəmdən istifadə etməyi məsləhət görürlər. Bunun üçün 1 kq meyvəni xırda hissələrə bölüb, üzərinə 0,5 litr etil spirti, 0,5 litr günəbaxan, yaxud zeytun yağı tökürlər. Meyvəni ət maşınından keçirib, üzərinə etil və bitki yağı əlavə edərək 7-10 gün otaq temperaturunda saxlayır, ağrıyan nahiyələrə yaxma şəklində sürtürlər. Xalq təbabətində qurudulmuş meyvələrindən çay kimi dəmləyib hipertoniya xəstəliyi zamanı içirlər. Təzə dərilmiş meyvələrinin şirəsindən kərə yağında məlhəm hazırlayıb, müxtəlif dəri xəstəliklərinin, xüsusən də irinli yaraların müalicəsində istifadə edirlər. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, maklyura meyvəsindən hazırlanan məlhəmlər yaman şişlərin müalicəsində yaxşı təsir göstərir.

Bu ağacın şirəsinin, meyvəsinin, toxumlarının acımtıl dada malik olmasına baxmayaraq, bəzi hallarda ondan qida kimi də istifadə edirlər. Maklyuranı geniş tədqiq edib onun açılmayan sirlərini aşkar etmək lazımdır. Qiymətli təbii boyaq bitkisi hesab etmək olar.

Növləri

Maclura africana (Bureau) Corner Maclura amboinensis Blume Maclura andamanica (King ex J.D.Hooker) C.C.Berg Maclura brasiliensis (Mart.) Endl. Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner Maclura fruticosa (Roxb.) Corner Maclura pomifera (Raf.) C.K.Schneid. — Маклюра оранжевая, или Маклюра яблоконосная Maclura pubescens (Trécul) Z.K.Zhou & M.G.Gilbert Maclura spinosa (Roxb. ex Willd.) C.C.Berg Maclura tinctoria (L.) D.Don ex Steud. Maclura tricuspidata Carriere

Mənbə

Mayis Qasımov, Tofiq Məmmədov, Fitoterapiya. Bakı, “Elm”, 2014